Πληροφορίες
Η Κυρτώνη ή Κολάκα είναι οικισμός της Στερεάς Ελλάδας στην Περιφερειακή Ενότητα Φθιώτιδας.
Γενικά
Η Κυρτώνη βρίσκεται προς τα όρια με την Περιφερειακή Ενότητα Βοιωτίας, κτισμένη στους πρόποδες του όρους Χλωμό σε υψόμετρο 480 μέτρων και επί του δρόμου που οδηγεί από την Αταλάντη (από την οποία απέχει 12 χλμ.) προς τον Ορχομενό. Με την εφαρμογή του Νόμου συνένωσης Δήμων και Κοινοτήτων «Καποδίστριας» (2539/97) απετέλεσε Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Αταλάντης και από το 2011 αποτελεί Τοπική Κοινότητα του Δήμου Λοκρών. Το χωριό σύμφωνα με την απογραφή του 2021 έχει 348 κατοίκους, οι οποίοι στην πλειονότητά τους είναι γεωργοί και κτηνοτρόφοι. Η προηγούμενη ονομασία του χωριού μέχρι το 1987 ήταν Κολάκα.
Το Δημοτικό Διαμέρισμα Κυρτώνης πήρε το όνομα του από την αρχαία πόλη Κυρτώνη, η οποία ανήκε στους Οπούντιους Λοκρούς, όπως αναφέρεται από τον Παυσανία. Εικάζεται ότι βρίσκονταν σε θέση ανατολικότερη του σημερινού χωριού. Μέχρι και σήμερα σώζεται στη περιοχή το Κάστρο της Κυρτώνης στη θέση Πύργος. Πρόκειται για αρχαία οχύρωση, με τετράγωνο πύργο, κτισμένη με λιθόπλινθους, πάχους 1,5 μέτρου. Στην Κυρτώνη βρίσκεται η πανάρχαια βρύση «Καμίνι». Στην τοποθεσία «Καμινάκι» υπάρχει βράχος με εικονοστάσι που κοντά του αναβλύζει παγωμένο νερό με ιαματικές ιδιότητες.
Ιστορία
Η περιοχή της Κυρτώνης πρωτοκατοικήθηκε τη Νεολιθική εποχή (7000 π.Χ. – 3200/3100 π.Χ.). Ο οικισμός αυτός παρουσίασε όλα τα γνωρίσματα και χαρακτηριστικά του Νεολιθικού οικισμού, αλλά δεν είναι γνωστή η ονομασία του. Αυτό που τον έκανε ξεχωριστό ήταν το γεγονός, ότι ήταν ο μόνος ορεινός οικισμός της περιόδου στην ευρύτερη περιοχή. Κατά την Αρχαϊκή εποχή (700 - 480 π.Χ.), επίσης υπήρξε δραστηριότητα στην περιοχή της αρχαίας Κυρτώνης. Κύριες ασχολίες των κατοίκων ήταν η γεωργία, η κτηνοτροφία και η κεραμοποιία. Λέγεται ότι υπήρχε άλσος με μικρό ναό του Απόλλωνα, με αγάλματα του ίδιου και της Αρτέμιδος, όπως επίσης και ναό των Νυμφών σε παρακείμενο άλσος, χτισμένος πάνω από μία πηγή. Κατά τους πρώτους χρόνους της Τουρκοκρατίας (1466), στην Κολάκα υπήρχαν 47 νοικοκυριά. Το 1506 υπήρχαν 50 νοικοκυριά μόνο Χριστιανικά και το 1521, 52. Το 1540 ο αριθμός αυτός αυξήθηκε σε 61 νοικοκυριά και το 1571 σε 76. Το 1815, ο περιηγητής Αργύρης Φιλιππίδης έγραψε για την Κολάκα: «Έχει και αυτό περί τα είκοσι σπίτια Χριστιανών. Κάνουν σιτάρι, κριθάρι και άλλα γεννήματα, κρασί όσο πίνουν…έχουν εδώ και πρόβατα και γίδια, τα επιμελούνται και ζουν καλά».
Η Κολάκα ανέδειξε τρεις αγωνιστές της Επανάστασης του 1821. Τους Αθανασίου Μιχάλη (υπαξιωματικό), Ανέστη Αργύρη και Δήμου Ιωάννη. Ο πληθυσμός του χωριού το 1879 ήταν 168 κάτοικοι, το 1889 232, το 1896 243 και το 1907 303. η κοινότητα το 1907 είχε ενταχθεί στο Δήμο Αταλάντης. Μετέπειτα συνέχισε την πορεία της ως ανεξάρτητη κοινότητα. Το 1997 εντάχθηκε εκ νέου στο διευρυμένο Δήμο Αταλάντης. Με τη νέα διοικητική διαίρεση της χώρας, που προβλέπει το «σχέδιο Καλλικράτης», η Κυρτώνη ανήκει στον Δήμο Λοκρών.
Αρχαιολογικά ευρήματα
Στην Κυρτώνη υπήρξε νεολιθικός οικισμός, παρόλο που στην περιοχή δεν έχουν διενεργηθεί ανασκαφές. Στη θέση Νιχώρι της κτηματικής περιφέρειας της τέως κοινότητας Κολάκας, στην περιοχή της αρχαίας ακροπόλεως από ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν, έχουν βρεθεί νεκροταφεία αρχαϊκής περιόδου, ακόμη στη θέση αυτή διατηρείται οχύρωση σε μεγάλη έκταση και ένας από τους πύργους της σώζεται σε μεγάλο ύψος, για το λόγο αυτό η περιοχή ονομάζεται από τους ντόπιους Πύργος. Η αρχαία πόλη που εκτείνονταν εδώ είναι σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη η Κυρτώνη.
Ήθη - Έθιμα - Παραδόσεις
Σπορά
Κατά την πρώτη ημέρα της σποράς σπάνε μέσα στο σάκο με το σιτάρι ένα ρόδι και ρίχνουν άλλο ένα στο χωράφι κάνοντας την ευχή «όσα σπόρια έχει το ρόδι τόσα σπόρια να έχει και το κάθε στάχυ'».
Χριστούγεννα
Παραμονή των Χριστουγέννων τα παραδοσιακά κάλαντα τραγουδιούνται σε όλο το χωριό :
Οι νοικοκυρές του χωριού ένα πέταλο κρεμούν στο τζάκι τους για να αποτρέψουν την είσοδο των καλικαντζάρων στο σπιτικό τους ενώ τη μέρα της Πρωτοχρονιάς έχει ιδιαίτερη σημασία για εκείνες ένας καλότυχος και γούρικος πρώτος επισκέπτης. Την ημέρα των Θεοφανίων τα μικρότερα παιδιά τραγουδούσαν:
και μεγαλύτεροι άνδρες που μπορούσαν να απομνημονεύσουν πιο σύνθετους στίχους:
Πάσχα
Μετά τη λειτουργία της Αναστάσεως όλοι μαζί τραγουδούσαν:
Πηγές
Δακορώνια Φ., Κωτούλας Δ., Μπαλτά Ε. Συθιακάκη Β. Τόλιας Β. «Λοκρίδα – Ιστορία & Πολιτισμός». Εκδόσεις: Κτήμα Χατζημιχάλη. «Λοκρικά Χρονικά». 1997. Αθήνα: Ετήσια Έκδοση Εταιρείας Ιστορικών και Λαογραφικών Ερευνών Αταλάντης (Ε.Ι.Λ.Ε.Α.). Τόμος και Χρόνος 3ος. Χριστοφόρου Μάνθος Κ. 1991. «Η Οπουντία Λοκρίδα και η Αταλάντη – Μνήμες και μαρτυρίες». Μέρος 1ο. Αθήνα: Εταιρεία Ιστορικών και Λαογραφικών Ερευνών Αταλάντης (Ε.Ι.Λ.Ε.Α.). Χριστοφόρου Μάνθος Κ. 1993. «Η Οπουντία Λοκρίδα και η Αταλάντη – Μνήμες και μαρτυρίες». Μέρος 2ο. Αθήνα: Εταιρεία Ιστορικών και Λαογραφικών Ερευνών Αταλάντης (Ε.Ι.Λ.Ε.Α.). Χριστοφόρου Μάνθος Κ. 1995. «Η Οπουντία Λοκρίδα και η Αταλάντη – Μνήμες και μαρτυρίες». Μέρος 3ο. Αθήνα: Εταιρεία Ιστορικών και Λαογραφικών Ερευνών Αταλάντης (Ε.Ι.Λ.Ε.Α.).
