Το Πισοδέρι είναι χωριό χτισμένο στις πλαγιές του όρους Βαρνούντα σε υψόμετρο περίπου 1.420 μέτρων και αποτελεί τον πιο ορεινό οικισμό του Νόμου Φλώρινας και ανήκει στον Δήμο Πρεσπών. Στην κοινότητα Πισοδερίου ανήκει και ο οικισμός Βίγλα, πολύ γνωστός για τις πολύ χαμηλές θερμοκρασίες που επικρατούν εκεί τον χειμώνα αλλά και για το Χιονοδρομικό Κέντρο που λειτουργεί εκεί.

Τοπωνύμιο

Η ονομασία Πισοδέρι είναι Αρχαιομακεδονική και προέρχεται από τη σύνθεση των λέξεων [α] πίσος = λιβαδότοπος, βατή τοποθεσία ή πίσσον = όρος, βουνό και [β] δέρα, δέρη, δέρις= υπερβολή όρους, τράχηλος Άλλη θεωρία υποστηρίζει ότι προήλθε από τη Μεσαιωνολατινική λέξη passatorium = στενό πέρασμα, αυχενοδιάβαση. Και οι δύο εκδοχές αφενός ανταποκρίνονται πλήρως στην τοπογραφία ολόκληρης της περιοχής γύρω από τον οικισμό αλλά και ότι πρόκειται για τοπωνυμία που καθιερώθηκε πριν από την κάθοδο των Αβάρων το 580 μ.Χ. στη Βαλκανική Χερσόνησο.

Δημογραφία

Πρωτοαναφέρεται σε ένα οθωμανικό «τεφτέρι» του 1481 με την ονομασία Ipsoder και με πληθυσμό 12 οικογένειες. Το 1876 ζούσαν 200 οικογένειες που μειώθηκαν το 1905 σε (170), το 1971 σε (48), το 1981 σε (30) και σύμφωνα με την Απογραφή του 2011 ο πληθυσμός του ανέρχεται σε μόλις (7) μόνιμους κατοίκους. Οι κάτοικοί του είναι Βλαχόφωνοι απόγονοι εκλατινισμένων Μακεδονό-Δωριέων, κλεισουροφύλακες από την εποχή των Αρχαιo-Μακεδόνων που συνέχισαν τόσο επί Βυζαντινοκρατίας όσο και επί Τουρκοκρατίας και είχαν τα ίδια προνόμια με τους Ντερβενοχωρίτες του Ισθμού της Κορίνθου. Το 1748 ο βαλής της Ρούμελης [ολόκληρη η σημερινή Ελλάδα] Γιάγκα πασάς ανέθεσε απ΄ ευθείας στους χριστιανούς να φυλάττουν την τάξη και τα ντερβένια. Έτσι οι Πισοδερίτες έγιναν ντερβδεντζήδες [ένοπλοι φύλακες στενωπών] αλλά και χαντζήδες [πανδοχείς] και τζελέπηδες [ενοικιαστές φόρων]. Δεν ασχολήθηκαν ποτέ με τη γεωργία ούτε με την κτηνοτροφία. Μετά την καταστροφή της Νικολιτσάς απο τους Αλβανούς το 1700 οι Πισοδερίτες ανέλαβαν το παντοπωλειακό μικρεμπόριο υπερδιακοσίων οικισμών των περιοχών Φλώρινας, Πρέσπας, Κορεστιών και Ντεβολέας (σήμερα ανήκει στην Αλβανία). Ο πληθυσμός του Πισοδερίου άρχισε να φθίνει όταν άρχισαν να σχηματίζονται εμπορικές παροικίες τους, στη διπλανή Φλώρινα, στο Άργος Ορεστικό, στην Καστοριά, στις Σέρβικες πόλεις Νις, Παζάρεβατς, Ρέσνα και Μοναστήρι, καθώς και στις Ευρωπαϊκές πόλεις Χάρκοβο (Ουκρανία), Κίσνιεβο (Βεσσαραβία), Βουδαπέστη, Βουκουρέστι, Τεργόβιστα (Ρουμανία) και Πλέβνα (Βουλγαρία), αλλά και εκτός Ευρώπης, στην Αίγυπτο και στις ΗΠΑ. Μέχρι το 1876 η γη που εκτείνεται από το χωριό Άλωνα Φλωρίνης μέχρι το χωριό Ανταρτικό Φλωρίνης ανήκε στη βαλιντέ Σουλτάνα. Όταν το θησαυροφυλάκιό της αποφάσισε να πωλήσει την έκταση οι κάτοικοι του Πισοδερίου ζήτησαν να αγοράσουν τη γη που ήταν κτισμένο το χωριό τους και τα γύρω του δάση. Μετά από περιπέτειες τον Αύγουστο του 1876 ο Αλβανός [καθολικός] Εδουάρδος Τζιβανάκις πώλησε έκταση 17.000 περίπου στρεμμάτων στους οκτώ εκπροσώπους των κατοίκων του Πισοδερίου. Η δασική έκταση μετατράπηκε το 1924 σε Συνεταιρισμό Διαχειρίσεως Συνιδιοκτησίας Δάσους Πισοδερίου με αρχικά [363] συνεταιριστικά μερίδια και συνεχίζει να λειτουργεί έως σήμερα 2021.

Ιστορία

Το Πισοδέρι κτίσθηκε στην αρχή της μήκους 70 περίπου χιλιομέτρων στενωπού, η οποία χωρίζει την οροσειρά του Βαρνούντα από τον ορεινό όγκο του Βιτσίου αλλά και ενώνει τον Λυγκηστικό [κατά την αρχαιότητα] και σήμερα κάμπο της Φλώρινας με τις περιοχές της Πρέσπας, Καστοριάς, Ντεβόλι [σήμερα Αλβανία]. Ο αυχένας της Βίγλας Πισοδερίου με υψόμετρο 1.553 μ. είναι από τους πρωτο-χρησιμοποιηθέντες αυχένες της Βαλκανικής Χερσονήσου και ο οικισμός του Πισοδερίου είναι ένας από τους υψηλότερους μόνιμα κατοικούμενους οικισμούς των Βαλκανίων με υψόμετρο 1420 μ. Το 337 π.Χ. ο Αλέξανδρος επιστρέφοντας από τον βασιλιά της Ιλλυρίας Γλαυκία πήρε τον ευθύτερο και λιγότερο κοπιαστικό δρόμο δηλαδή το πέρασμα της Λύγκου. Ο Αρριανός ιστορώντας τη διαδρομή του Μ. Αλεξάνδρου, το θέρος του 335 π.Χ., από τη Θράκη προς το μεθοριακό φρούριό το, το Πήλιο [σήμερα Πηλjουρι στην Αλβανία], για να το σώσει από επίθεση των Ταυλάντιων, αναφέρει την πορεία του μέσω του κάμπου της Λυγκηστίδος [σήμερα Φλώρινας] προς τη Βρυγιά [σήμερα Πρέσπα] που υποχρεωτικά περνά από τον αυχένα της Βίγλας και αρχίζει η στενωπός που ξεκινά από το Πισοδέρι. Μετά τη διάσωση του Πηλίου ο Μ. Αλέξανδρος δια μέσου της ιδίας οδού σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα επέστρεψε, κτύπησε και κατέστρεψε την επαναστατήσασα Θήβα. Το 100 π.Χ. ο Ρωμαίος ύπατος Σουλπίκιος Γάλβας χρησιμοποιώντας την ίδια στενωπό [αλλά με αντίθετη φορά δηλαδή από Κορυτσά προς Φλώρινα] …… και πορευθείς κατά Λύγκον εύπορον και ραδίαν οδόν……ανέβηκε την στενωπό μέχρι το Πισοδέρι και έφθασε στην τοποθεσία Κλεινές του κάμπου την Φλωρίνης, στα νώτα του στρατού του Φιλίππου του Ε΄ που τον περίμενε στην περιοχή του Μοναστηρίου [Bitola] και έτσι κατέκτησε την Άνω Μακεδονία Από τη στενωπό του Πισοδερίου, που βρίσκεται στο μέσον της διαδρομής Αδριατική [Απολλωνία] - Αιγαίο [Θεσσαλονίκη] πέρασαν εκστρατεύοντας το 202 μ.Χ. ο Σέπτιμος Σεβήρος, το 217/8 μ.Χ. ο Οπέλλιος Μακρίνος, το 231/2 ο Σεβήρος Αλέξανδρος, το 242 μ.Χ. ο Γορδιανός ο Γ΄ που πήγε στους επαρχιακούς αγώνες "Ολύμπια" στη Βέροια, το 246 μ.Χ. ο Φίλιππος ο Άραψ και το 249/51 ο Δέκιος Τραϊανός κατά τους αγώνες του κατά τον Γότθων. Το 475 μ.Χ. ο ιστορικός του Βυζαντίου Μάλχος αναφέρει ότι οι Γότθοι μετά την καταστροφή της Ηράκλειας [σημερινό Μπίτολα] διέφυγαν προς το Δυράχιο μέσω της διαβάσεως Πισοδερίου αφού κατέλαβαν αιφνιδιαστικά το φυλάκιο που ήταν στη θέση Βίγλα. Το 976 μ.Χ. ο ιστορικός του Βυζαντίου Κεδρηνός αναφέρει ότι …άρχειν αυτών [Βουλγάρων] προχειρίζονται τέσσαρες αδελφοί, Δαβίδ, Μωυσής, Ααρών και Σαμουήλ .... Δαβίδ δε αναιρεθείς μέσου Καστορίας και Πρέσπας εις τας λεγομένας Καλάς Δρύς παρά τινων Βλάχων οδιτών Αυτοί οι βλάχοι οδίται [passatorio= οδίτης] που σκότωσαν τον αδελφό του τσάρου Σαμουήλ Δαυίδ Κομητόπουλο, ήταν οι φύλακες της στενωπού Πισοδερίου - Καστοριάς Πισοδερίτες στην τοποθεσία Καλαί δρύς που είναι η εξελληνισμένη εκδοχή του βλάχικού Cale di riss = οδός του λύγκου. Οι μεταλλικοί δίσκοι που βρέθηκαν στη Μονή της Αγίας Τριάδας [και σήμερα ευρίσκονται στο Εθνικό Μουσείο Αθηνών], φέρουν, ο πρώτος λατινική επιγραφή [MARCUS TULLIUS CICERO CONSUL], ο δεύτερος κουφική γραφή δηλ. γραφή που ξεκίνησε από την πόλη Κούφα του Ιράκ τον 6ο αιώνα μ.Χ. και εκφυλίσθηκε στα Βαλκάνια τον 13ο αιώνα και ο τρίτος με γοτθικά γράμματα την απεικόνιση του Χριστού ως αμνού, που απαγόρευσε το 629 μ.Χ. η Πενθέκτη εν Τρούλλω Σύνοδος στην Ανατολική Εκκλησία αλλά συνέχιζε να χρησιμοποιεί η Δυτική Εκκλησία. 'Ομοιες απεικονίσεις του Χριστού υπάρχουν στη Βενετία και στο Μουσείο του Μονάχου. Οι δίσκοι αυτοί πιθανόν να προέρχονται από λάφυρα των ενόπλων [αρματωλών] του Πισοδερίου στους οποίους το 1453 ο Σουλτάνος παραχώρησε [όπως σε όλους τους Βλάχους] το εξαιρετικό προνόμιο να φέρουν όπλα και να αυτοδιοικούνται επειδή.....είναι αλαφροί και γρήγοροι σαν ζαρκάδια ...κανείς δεν ριψοκινδυνεύει πόλεμο μαζί τους ούτε μπορεί να τους υποτάξει .....όπως τους χαρακτηρίζει από το 1159 ο Ραββίνος Βενιαμίν ο εκ Τουδέλας. Κατά την εκστρατεία του Σουλεϊμάν Α΄ το 1529 κατά της Βιέννης, ανέθεσε στους Βλάχους τη φύλαξη των κλεισουρειών για να έχει ασφαλείς γραμμές επικοινωνίας. Οι δίσκοι αυτοί αποδεικνύουν ότι ένοπλοι Πισοδερίτες μετείχαν στις εκστρατείες των Τούρκων κατά της Βουδαπέστης και της Βιέννης, είχαν ενταχθεί στον στρατό του Σουλεϊμάν και ήταν τμήμα των λαφύρων που κράτησαν για την αμοιβή τους. Ο αρματωλός Μεγδάνης [1660-1710] είχε την καταγωγή του από το Πισοδέρι. Στην Επανάσταση των Ελλήνων του 1821 πρωταγωνίστησε ο Κωνσταντίνος Κασομούλης που αντιστάθηκε μέχρι θανάτου στην πολιορκία και πτώση της Νάουσας όπου και αιχμαλωτίσθηκε η δεύτερη σύζυγός του Αλεξάνδρα Κωνσταντίνου Τσάμη εκ Πισοδερίου. Τον αγώνα συνέχισαν ο γιός του Νικόλαος Κασομούλης που θεωρεί ως .....προπατορική πατρίδα [του] την κωμόπολιν Πισοδέρι... και επέζησε της Εξόδου του Μεσολογγίου και τα αδέλφια του, Γεώργιος και Δημήτριος. Επίσης εθελοντής στον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας πήρε μέρος και ένα μέλος της Πισοδερίτικης οικογένειας Παπαδάμου που έκτοτε είχε την προσωνυμία επανάστασης. Βλάχικο τραγούδι του Πισοδερίου περιγράφει την επιδρομή Τουρκαλβανών στο χωριό το 1877, την επιδειχθείσα διπλωματικότητα των κατοίκων και εν τέλει την αποφυγή της λεηλασίας του χωριού.

ώ Πισοδέρι, μαύρο, καημένο, ω΄ που σούρθε συμφορά μεγάλη, ήρθαν οι Γκέγκηδες να σε κτυπήσουν, φθάσαν οι Γκέγκηδες έως το χάνι, βαράτε το σήμαντρο και τις καμπάνες, να συναχθούν μικροί και μεγάλοι, γιατί οι Γκέγκηδες φθάσαν στο χάνι, ζητούν το σπίτι του Γαρδάνη, Ε΄ σεις νυφάδες μου σηκωθείτε, και φτιάξτε πίττες και τυρόπιττες, οι Γκέγκηδες φθάσαν στο χάνι, ζητούν κονάκι στου Ντίνα του Τσιάμη, ώ Πισοδερίτες σείς ξακουσμένοι,

μην ασχολείσθε με το παζάρι, Πρό της επανάστασης του 1878 στη Δυτική Μακεδονία, το Πισοδέρι και γειτονικά χωριά, σύμφωνα με αναφορά του Έλληνα Προξένου, ο Γεώργιος Δούμας εκ Πισοδερίου συνδεδεμένος δια συγγενειών και συμφερόντων μετά του χωρίου τούτου και μετά των παρακείμενων χωρίων, βουλγαροφώνων αλλά ελληνιζόντων, Ζελόβου, Σμαρδεσίου, Κωστανεζίου συνεννοήθη και γίνεται εν αυτοίς ικανή ενέργεια προς παρασκευή ανδρών... συμπράττει και ο Μητροπολίτης Καστορίας. Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης της Μακεδονίας τo 1878 ο ξακουστός αρματολός Βασίλης Ζιούρκας είχε ορμητήριό του το Πισοδέρι και συναγωνιστές του τους Πισοδερίτες Κ. Βλάχο, Μ. Βλάχο, Κ. Ντίμα, Ν. Καράντζια, Ν. Μάτσο κ.ά. Το καλοκαίρι του 1878, κατά τη διάρκεια της Επανάστασης της Μακεδονίας, τάγμα Οθωμανικού Στρατού υπό τη διοίκηση του Ντελή Αχμέτ, έπεσε σε ενέδρα Ελλήνων επαναστατών με αρχηγούς τους Πισοδερίτες Φώτη Σπέρκο και Φώτη Οσντόλα στη Βίγλα Πισοδερίου με αποτέλεσμα την εξόντωση του τάγματος. Οι Έλληνες αντάρτες επέστρεψαν στο Πισοδέρι φέρνοντας 36 κεφάλια Οθωμανών, το μπαϊράκι [σημαία] και το ταμείο του τάγματος και πολλά όπλα και πυρομαχικά. Οι Πισοδερίτες από τον φόβο των αντιποίνων εγκατέλειψαν το χωρίο τους για αρκετό χρόνο. Τον Ιούλιο του 1896 ήλθε και κρύφθηκε στο Πισοδέρι ο Ιωάννης Τσάμης και η ομάδα των επιζησάντων από το σώμα του Αθανασίου Μπρούφα. Ένα μήνα αργότερα αυτό το ανταρτικό σώμα κινήθηκε προς την Πρέσπα όπου οι οπλαρχηγοί του, Ιωάννης Τσάμης, Τάκης Περήφανος και Βάρτζης, διακήρυξαν: "ημείς Έλληνες όντες, Ελληνικήν την Μακεδονίαν θέλομεν και προς τούτο αγωνιζόμεθα". Μετά από πολλές περιπέτειες ο Ιωάννης Τσάμης πέρασε τον Οκτώβριο του 1896 τα ελληνοτουρκικά σύνορα και επέστρεψε στην Ελεύθερη Ελλάδα. Το καλοκαίρι του 1897 Έλληνες αντάρτες με αρχηγούς τους Δημήτριο Νταλίπη, Καραγεώργη και Στέφο οχυρώθηκαν στο Πισοδέρι και διέκοψαν την επικοινωνία Μοναστηρίου-Κορυτσάς. Οι αντάρτες ενισχύθηκαν σε λίγες ημέρες με 160 άνδρες που τους εξόπλισε και διοικούσε άνδρας από τη Δυτική Μακεδονία που έκρυβε το όνομά του. Κατά τον Μακεδονικό Αγώνα [1900 -1908] το Πισοδέρι θεωρείται από τον Μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανό Καραβάγγέλη ....πιστόν χωρίον της επαρχίας Πρεσπών.... ο Παύλος Γύπαρης θεωρεί το Πισοδέρι ως ..... το χωριό όπου δεν έχει ταίρι.... ο Daikin το χαρακτηρίζει ......ως σκαλοπάτι για τους Έλληνες αντάρτες....... ή ....απόρθητον φρούριον του Μακεδονικού Αγώνος.... όπου σχεδόν όλοι οι κάτοικοι είχαν οργανωθεί εις την Ελληνικήν Υπόθεσιν ως ένοπλοι, πράκτορες, οδηγοί, σύνδεσμοι, τροφοδότες .... Στο Πισοδέρι ενταφιάσθηκε κρυφά από τον παπά -Σταύρο Τσάμη το κεφάλι του Π. Μελά για να μην το βρούν οι Οθωμανοί και παραδόθηκε στη χήρα του, Ναταλία Μελά, μετά από χρόνια. Σπουδαίος Μακεδονομάχος και παράγοντας του Ελληνισμού της περιοχής ήταν και ο αδελφός του παπά-Σταύρου, Λάζαρος Τσάμης. Στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο στις 3 Οκτωβρίου 1915 Γάλλοι και Ρώσοι ανέβηκαν από τη Φλώρινα προς τη Βίγλα ... από φιδογυριστό δρόμο που κατασκεύασθηκε από Γάλλους μηχανικούς ..... πέρασαν από τη στενωπό του Πισοδερίου και προέλασαν προς Πρέσπες πιέζοντας τα Γερμανό-Βουλγαρικά στρατεύματα που υποχωρούσαν. Ο Βουλγαρικός Στρατός πήρε ως ομήρους επτά Πισοδερίτες όπου οδηγήθηκαν στην Πλέβνα, σε καταναγκαστικά έργα. Από τις κακουχίες και τις στερήσεις απεβίωσαν οι τέσσερεις και οι εναπομείναντες τρείς επέστρεψαν στο Πισοδέρι μετά από έξη χρόνια. Στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο περιήλθε στην Ιταλική ζώνη κατοχής και μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας οι Γερμανικές Δυνάμεις Κατοχής στην προσπάθειά τους να κρατήσουν ανοιχτή τη διάβαση/στενωπό του Πισοδερίου που τους επέτρεπε τη έξοδο στην Αδριατική επέβαλαν σκληρά στρατιωτικά μέτρα εκ των οποίων χάθηκαν αρκετοί άμαχοι κάτοικοι του χωριού και οι υπόλοιποι είτε μετακόμισαν στη Φλώρινα είτε κατέφυγαν σε πρόχειρες κατασκευές στα γύρω δάση. Κατά τη διάρκεια του Ελληνικού Εμφύλιου και ειδικότερα τον Μάϊο του 1947, μετά τη μάχη της Βίγλας, ο Δημοκρατικός Στρατός (ΔΣ) απέκτησε το έλεγχο της περιοχής μέχρι τις λίμνες των Πρεσπών και τον διατήρησε μέχρι τον Αύγουστο του 1949. Στο διάστημα αυτό ο ΔΣ εγκατέστησε πυροβολαρχίες ορεινού πυροβολικού στο Πισοδέρι κάτω από την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής καθώς και στη Βίγλα, που έβαλαν κατά της Φλώρινας μέχρι τη λήξη του Εμφυλίου. Δύο από τα 14 πυροβόλα είναι σήμερα στην πλατεία Ομονοίας στη Φλώρινα.

.

Αξιοθέατα

Βίγλα

Τοποθεσία σε υψόμετρο 1.550 μέτρα. Η ονομασία της τοποθεσίας πηγάζει από τη μεσαιωνική ελληνική βίγλα < αρωμουνική viglã < λατινική vigilare που είναι το σημείο από το οποίο μπορεί κάποιος να παρατηρεί τη γύρω περιοχή =παρατηρητήριο. Στην τοποθεσία αυτή ο βασιλιάς Περσέας κατασκεύασε πυρσουρίδα, με την οποία οι Μακεδόνες πληροφορούνταν ταχύτατα τα γεγονότα. Αυτοί οι Μακεδόνες πυρσουροί, που υπηρετούσαν στην πυρσουρίδα του αυχένα, μετωνομάσθηκαν στα χρόνια της Ρωμαιοκρατίας σε βιγλάτορες και η πυρσουρίδα σε βίγλα. Η θέα προς τον κάμπο της Φλώρινας και προς τη στενωπό του Πισοδερίου είναι απεριόριστη γεγονός που αποδεικνύει τη στρατηγική της σημασία. Στην τοποθεσία αυτή λειτουργεί Χιονοδρομικό Κέντρο με μία απo τις πίστες του σε υψόμετρο 1.890 μέτρα. Στην ίδια τοποθεσία (Βίγλα) βρίσκεται και η προτομή του παπά-Σταύρου Τσάμη. Ο Σταύρος Τσάμης υπήρξε έμπιστος συνεργάτης του επισκόπου Γερμανού Καραβαγγέλη, και του καπετάν Κώττα. Έμεινε γνωστός στην Ελληνική ιστορία ως ο επικεφαλής μεγάλου δικτύου πληροφόρησης του Ελληνικού Προξενείου Μοναστηρίου στη περιοχή Κορεστίων και Πρεσπών, και ως ο ιερέας που έθαψε και έκρυψε για χρόνια το κεφάλι του Παύλου Μελά. Βρήκε οικτρό θάνατο τον Αύγουστο του 1906 κοντά στη Βίγλα.

Cale Mare

Η Cale mare ή Μεγάλος Δρόμος είναι ο χωματόδρομος κάτω από τη σημερινή Εθνική Οδό, που αρχίζει από τη Βίγλα και δια μέσου του Πισοδερίου και πάντοτε στο κατώτατο σημείο της στενωπού οδηγεί στην Πρέσπα, Καστοριά και Κορυτσά. Αυτός είναι ο δρόμος που ακολουθούσαν οι Μακεδόνες, Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Οθωμανοί κλπ.

Πηγές Αλιάκμονα

Είναι το μικρό ποτάμι που ξεκινά από τη Βίγλα, κατευθύνεται προς Καστοριά και μετά από στροφή χύνεται στον Θερμαϊκό κόλπο αφού έχει συγκεντρώσει δεκάδες παραπόταμους της Δυτ. Μακεδονίας.

Χωριό

Μέσα στο χωριό Πισοδέρι βρίσκεται το παρεκκλήσι του Αγίου Χαραλάμπους. Άγνωστο πότε κτίσθηκε αλλά σίγουρα είναι παλαιότερο της Αγίας Παρασκευής. Εδώ θάφθηκε [πρώτη φορά] η κεφαλή του Π. Μελά.

Η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής υπήρχε το 1730 και είναι βέβαιο, από εντοιχισμένη πλάκα, ότι ανακαινίσθηκε το έτος 1848. Εδώ ενταφιάσθηκε εν κρυπτώ στις 18 Οκτωβρίου 1904 από τον ιερέα Σταύρο Τσάμη [δεύτερη φορά] η κεφαλή του Παύλου Μελά Ψηφιδωτό Μνημείο αποκαλύφθηκε τον Σεπτέμβριο του 2019 και απεικονίζει στο επάνω τμήμα του τον Παύλο Μελά και τον Μέγα Αλέξανδρο να κρατούν τον Ήλιο της Βεργίνας υπό τη σκέπη της Ελληνικής σημαίας, ενώ στο κάτω τμήμα απεικονίζεται η στιγμή της παράδοσης της κεφαλής του Παύλου Μελά στον ιερέα του χωριού παπά Σταύρο Τσάμη από δύο οπλαρχηγούς του Μακεδονικού Αγώνα. Η Μοδέστειος Σχολή κτίσθηκε το 1900 με δωρεά 6.000 χρυσών νομισμάτων από τον Αγιοταφίτη Αρχιμανδρίτη Μόδεστο, κατά κόσμον Γεώργιο Μηνοΐδη, που γεννήθηκε στο Πισοδέρι [1831] και πέθανε στα Ιεροσόλυμα [1906]. Το 1903 άρχισε να λειτουργεί στο κτίριο ορφανοτροφείο με 150 αγόρια και 80 κορίτσια και Ημιγυμνάσιο, με έξοδα του Ελληνικού Προξενείου Μοναστηρίου. Μετά το κλείσιμο του σχολείου το κτίριο μετατράπηκε σε ξενώνα, ακολούθως περιήλθε στον Δήμο Πρεσπών που πρόσφατα το μεταβίβασε στον Συνεταιρισμό Δασοκτημόνων Πισοδερίου που το ανακαίνισε και το επανέφερε στην αρχική του κατάσταση. Στο προαύλιο της σχολής βρίσκεται η προτομή του Μοδέστου. Στο χωριό βρίσκεται και η προτομή του Ν. Κασομούλη. Η οικογένεια Κασομούλη καταγόταν από το Πισοδέρι, μέλη της οποίας μετείχαν στην Ελληνική Επανάσταση του 1821, με σημαντικότερο αγωνιστή, τον Νικόλαο Κασομούλη.

= Έξω από το Πισοδέρι

= Πολύ κοντά στον οικισμό, μόλις στα 2 χιλιόμετρα, λειτουργεί το Χιονοδρομικό Κέντρο Πισοδερίου, το οποίο απέχει 29 χιλιόμετρα από την πόλη της Φλώρινας. Η Μονή Αγίας Τριάδος Πισοδερίου απέχει 4 χιλιόμετρα από το Πισοδέρι. Κτίσθηκε το 1050 μ.Χ., όπως προκύπτει από εντοιχισμένη πέτρινη πλάκα στη θύρα της εκκλησίας, και επισκευάσθηκε το 1836 και το 2016. Με το υπ΄ αριθμόν 731/22-7-1974 ΦΕΚ τεύχος Β χαρακτηρίσθηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο, κυρίως κατά την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα, όπου ήταν σημείο συναντήσεως ή και αποκρύψεως καπεταναίων ως ο Γεώργιος Κατεχάκης ή καπετάν Ρούβας, Παύλος Γύπαρης, Ευθύμιος Καούδης, Γεώργιος Δικώνυμος (αποκαλούμενος και Μακρύς λόγω του ύψους του), Κώττας, Παύλος Κύρου, Γεώργιος Σερίδης ή καπετάν Σπανός κ.ά. αλλά και μυστικός χώρος αποθήκευσης όπλων. Στις 4 Σεπτεμβρίου 1905 ο υπολοχαγός Βλαχογιάννης αποθήκευσε 18 φορτία όπλων , ενέργεια που προκάλεσε στις 5 Ιανουάριο του 1906 τον εμπρησμό της Μονής από τους βούλγαρους κομιτατζήδες του Μήτρου Βλάχου , με αποτέλεσμα να χαθούν τέσσερα παλαιά χειρόγραφα, ο κώδικας της Μονής και περγαμηνές που χρονολογούνταν προ της Οθωμανικής κατακτήσεως της περιοχής το 1380 .

Πρόσωπα

Πάνος Μεϊντάνης, κλεφταρματολός, οπλαρχηγός κατά την Ελληνική Εξέγερση του 1684 - 1699 Γεώργιος Κασομούλης, αγωνιστής της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Δημήτριος Κασομούλης, αγωνιστής της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Κωνσταντίνος Κασομούλης, αγωνιστής της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Παπαδάμος, αγωνιστής της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Νικόλαος Κασομούλης, 1795 - 1872 οπλαρχηγός της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Αγιοταφίτης Αρχιμανδρίτης Μόδεστος, (Γεώργιος Μηνοϊδης) 1831 - 1906. Επιφάνιος Φιλαδελφείας, (Δημήτριος Παπαβασιλείου) 1885 - 1972, μητροπολίτης Φιλαδελφείας (1944 -1972) Λάζαρος Τσάμης 1878 - 1933, έμπορος και Πράκτορας Β' κατά τον Μακεδονικό Αγώνα, εθελοντής στον Βορειο-Ηπειρωτικό Αγώνα Σωκράτης Λιάκος στρατιωτικός και ιστορικός συγγραφέας. Παύλος Τσάμης (1914 - 1975), στρατιωτικός, αντιστασιακός και συγγραφέας. Σταύρος Τσάμης, ιερέας, 1870 - 1906 συνεργάτης του Μητροπολίτη Γερμανού Καραβαγγέλη και Ίωνα Δραγούμη, αγωνιστής κατά τον Μακεδονικό Αγώνα. Νικόλαος Β. Κυριακόπουλος, έμπορος και βουλευτής. Αντιγόνη Τσάμη, λαογράφος

Παραπομπές

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Φλώρινα - Πισοδέρι Αρχειοθετήθηκε 2009-11-06 στο Wayback Machine. Αφιέρωμα στις Πρέσπες