Η Μελίτη (παλαιότερη ονομασία Βοστέρανη, Βοσταράνη ή Οφτσάρανη; σλαβομακεδονικά: Воштарани - Овчарани‎‎ Βοσταράνη ή Οφτσάρανη /; βουλγάρικα: Βοστάρανη /Вощарани) είναι χωριό που ανήκει στον δήμο Φλώρινας του ομώνυμου νομού. Βρίσκεται 18 χλμ. νοτιοανατολικά της πόλης της Φλώρινας και σε υψόμετρο 680 μέτρων. Οι κάτοικοι του χωριού είναι κυρίως γεωργοί, κτηνοτρόφοι και εργάτες-τεχνίτες. Κοντά στην Μελίτη υπάρχει ηλεκτροπαραγωγός σταθμός της ΔΕΗ. Στις 19-20 Ιουλίου γίνονται πανηγύρια στο χωριό, κατά την γιορτή του Προφήτη Ηλία, ενώ συνδυάζονται με γιορτές και παραδοσιακούς μακεδονικούς χορούς και τραγούδια. Λόγω της χρήσης σλαβικής διαλέκτου στα τραγούδια, οι γιορτές αυτές είχαν παλαιότερα χαρακτηριστεί ως ανθελληνικές και είχαν καταγραφεί αντιδράσεις των ελληνικών αρχών. Ορισμένες πηγές αναφέρουν τη Μελίτη ως επίκεντρο του σλαβομακεδονικού εθνικού ακτιβισμού στην Ελλάδα.

Όνομα

Το παλιό όνομα του χωριού ήταν Βοστεράνη/Βοσταράνη (Воштарани) ή εκ παραφθοράς, Οφτσάρανη. Το όνομα Μελίτη αποτέλει ακριβή μετάφραση στα ελληνικά του Βοστάρανη, το οποίο σημαίνει τόπος με μελίσσια. Προέρχεται από το παλαιοσλαβικό Осы (όσι) που σημαίνει σφήκα, αλλά με την πάροδο των ετών, στην τοπική διάλεκτο επικράτησε να σημαίνει τη μέλισσα. Το όνομα του χωριού στην οθωμανική περίοδο ήταν Τούρμπελη (Türbeli). Υπάρχουν δυο βασικές εκδοχές για την τούρκικη ονομασια του χωριού. Η πρώτη βασίζεται στην τουρκική λέξη τουρμπές (türbe) που σημαίνει τάφος/μαυσωλείο ενώ η δεύτερη, στην τουρκική λέξη τούρμπα/turba που σημαίνει την τύρφη, μια μορφή ορυκτού άνθρακα. Το όνομα Οφτσάρανη (Овчарани) είναι μεταγενέστερο και ουσιαστικά παραφθορά του αρχικού Βοστεράνη/Βοσταράνη (Воштарани) και είναι άγνωστο το πότε χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά.

Γεωγραφία

Η Μελίτη είναι χτισμένη στη δυτική πλευρά των προπόδων του Βόρα. Τη διασχίζει ο Γεροπόταμος (ή Σταραρέκας) που πηγάζει από την κορυφή του Βόρα και χύνεται στον Σακουλέβα, ο οποίος με τη σειρά του ενώνεται μέσω του Εριγώνα με τον Αξιό. Στο χωριό υπήρχαν 9 νερόμυλοι, εκ των οποίων σήμερα διατηρείται μόνο ένας (του Ιωάννη Ταρτόρα). Στη Μελίτη υπάρχει η εκκλησία του Προφήτη Ηλία, η βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και τα ερείπια ρωμαϊκών λουτρών.

Ιστορία

Από τα λιγοστά αρχαιολογικά ευρήματα (τάφοι, αγγεία, επιγραφές και νομίσματα) εικάζεται η ύπαρξη στη Μελίτη ρωμαϊκού οικισμού και λουτρώνα. Η σημερινή ονομασία της οφείλεται στην αρχαία ελληνική πόλη Μελίτων που κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, αποτέλεσε κόμβο της Εγνατίας οδού. Η βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου που βρίσκεται στην άκρη του χωριού δείχνει της συνέχεια της πολίχνης κατά το μεσαίωνα. Η πρώτη νεώτερη αναφορά στο χωριό βρίσκεται σε Οθωμανικό τεφτέρι του 1481 στο οποίο το χωριό αναφερότανε με το όνομα Βοστεράνη και σύμφωνα με την περιγραφή είχε 98 οικογένειες. Ελληνικό (πρώτη γνωστή αναφορά είναι του 1894) και βουλγάρικο σχολείο υπήρχαν στο χωριό μέχρι τις αρχές του εικοστού αιώνα. Κατά τη διάρκεια της εξέγερσης του Ίλιντεν και λόγω της μη συμμετοχής των Ελλήνων στην εξέγερση, οι Βούλγαροι κομιτατζήδες οργάνωσαν δολοφονικές ενέργειες κατά σημαινόντων Τούρκων της περιοχής έτσι ώστε να προκαλέσουν αντίποινα σε βάρος των χριστιανών (στα χωριά που δεν συμμετείχαν), για να αναγκαστούν έτσι τους κατοίκους της, να αναμιχθούν στο εγχείρημα. Τα γεγονότα αυτά ανάγκασαν τους κατοίκους της Βοστεράνης να αποστείλουν αντιπροσωπεία στα ευρωπαϊκά προξενεία προκειμένου να διαμαρτυρηθούν για τις τουρκικές βιαιότητες στο χωριό. Μετά την αποτυχία της εξέγερσης νέα ένοπλα βουλγαρικά σώματα κατέκλυσαν την περιοχή, ασκώντας πίεση στα χωριά προκειμένου οι κάτοικοι να προσέλθουν στην Εξαρχία. Η Βοστεράνη δέχεται αφόρητες πιέσεις στις αρχές του 1904 από πολυάριθμα βουλγαρικά σώματα, αλλά οι κάτοικοι ανθίστανται και παραμένουν στο Πατριαρχείο. Η ελληνική Κοινότητα Βοστεράνης αναφέρεται ως μία από τις πλέον ανθούσες ελληνικές κοινότητες της Βορειοδυτικής Μακεδονίας. Σε απόρρητη έκθεσή του ο Έλληνας πρόξενος Μοναστηρίου Δημήτριος Καλλέργης αναφέρει στις 20 Φεβρουαρίου του 1904 ότι "...υπό το κράτος βίας αόπλων ή ενόπλων Βουλγαρικών συμμοριών..." αρκετοί κάτοικοι της Βοστεράνης υπέγραψαν αναφορές αποσκιρτήσεως. Παρά τη συνεχιζόμενη και εντεινόμενη βουλγαρική βία καθ’ όλη τη διάρκεια του 1904 με την επαναδραστηριοποίηση των κομιτατζήδων Μήτρο Βλάχο, Σίσκο, Αλέκο, Κόλε Ποπγκεοργκίεφ, Κωνστάντη και Τάνε Κλιάντσεφ, οι κάτοικοι της Βοστεράνης κατάφεραν να προβάλουν αντίσταση και να παραμείνει η κοινότητα ελληνική ως τα τέλη του 1904. Κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού αγώνα, το χωριό μαστίζεται από λεηλασίες των βουλγαρικών σωμάτων. Το 1908 οι Βοστερανιώτες τρομοκρατούνται από τους Βούλγαρους κομιταζήδες Τσούλκωφ, Σφέτκωφ, Τζάικωφ, Σίντωφ και Χρήστωφ που προς τα μέσα του έτους κατέστρεψαν την ελληνική εκκλησία του χωριού. Μετά τους Βαλκανικούς πολέμους το χωριό ενσωματώθηκε στην Ελλάδα. Στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο το χωριό κατακτήθηκε από τη Βουλγαρία αλλά με την Συνθήκη του Νεϊγύ επιστράφηκε στην Ελλάδα. Μετά την ανταλλαγή πληθυσμών το 1923-1924 ο τουρκικός πληθυσμός αποχώρησε από το χωριό και στη θέση του εγκαταστάθηκαν 211 Έλληνες πρόσφυγες (55 οικογένειες) από την Μικρά Ασία, τον Πόντο και την Ανατολική Θράκη. Μετά την επιδρομή των ναζιστών Γερμανών τον Απρίλιο 1941 μια τοπική διοίκηση εγκαταστάθηκε και κάτοικοι του χωριού συμμετείχαν στην Βουλγαρική οργάνωση "Οχράνα". Το 1946, 20 άτομα από την οργάνωση "Οχράνα" φυλακίστηκαν από το δικαστήριο της Φλώρινας. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, δρούσε στο χωριό η βουλγαρική προπαγάνδα διά μέσω του αξιωματικού Άντον Κάλτσεφ, που συνεργάζονταν με τα στρατεύματα Κατοχής. Είχε οργανώσει δίκτυο πληροφοριοδοτών και υποδείκνυε στους ναζιστές, αυτούς που έπρεπε να εκτελεστούν για την εθνική τους δράση. Το 1943 συνελήφθη στο χωριό του ο Μελιτηνός Ναούμ Κωστίδης (1879 - 1943), σημαντικό στέλεχος της Ελληνικής Εθνικής αντίστασης στην περιοχή, και εκτελέστηκε. Κατά την διάρκεια του Ελληνικού εμφύλιου το 1946-49, κάτοικοι του χωριού συμμετείχαν στο ΝΟΦ, πολιτική-στρατιωτική οργάνωση που συμμετείχαν κυρίως Σλαβομακεδόνες της Ελλάδας, αλλά και κάτοικοι της σημερινής Βόρειας Μακεδονίας. Μετά τον εμφύλιο πολλοί κάτοικοι του χωριού εγκατέλειψαν το χωριό.

Εθνοτικές εντάσεις

Στη Μελίτη υπήρχε ένταση ανάμεσα σε δύο μερίδες σλαβόφωνων κατοίκων. Για τη μια, η ταυτότητα είναι έννοια πολιτική και καθορίζεται από την επιλογή αφοσίωσης στο ελληνικό εθνικό κράτος. Οι σλαβόφωνοι ονομάζουν τους εαυτούς τους "ντόπιους" ή "Έλληνες Μακεδόνες", σε αντιδιαστολή με τους Πόντιους, τους Αρβανίτες και τους Βλάχους. Για την άλλη μερίδα, η ταυτότητα δεν είναι πολιτική επιλογή, αλλά έχει εθνικό περιεχόμενο και αποτελεί αίσθημα και συνείδηση της ιστορίας και της σλαβομακεδονικής ή βουλγαρικής γλωσσικής και μουσικοχορευτικής λαϊκής παράδοσης. Προβάλλουν δηλαδή περισσότερο, τη σλαβομακεδονική επιρροή στην περιοχή ως την κυρίαρχη, ενώ τη θεωρούν ξένη προς τον Ελληνισμό. Με βάση αυτή την ουσιοκρατική αντίληψη, αυτοαποκαλούνται "εθνικά Μακεδόνες", "Σλαβομακεδόνες" ή απλώς "δικοί μας" και ονομάζουν την άλλη μερίδα "ελληνόφρονες" ή ειρωνικά "Έλληνες" και "υπερέλληνες". Αντίστοιχα, για τους τελευταίους, εξαιτίας της κατανόησης της ταυτότητας ως πολιτικής επιλογής, οποιαδήποτε μη ελληνική ταυτότητα γίνεται αντιληπτή ως ανθελληνική, δηλαδή επιλογή αφοσίωσης σε ένα άλλο εθνικό κράτος, εν προκειμένω τη Βόρεια Μακεδονία, και γι' αυτό αποκαλούν την άλλη μερίδα "αυτονομιστές" ή ακόμη πιο υποτιμητικά "φιλοσκοπιανούς". Η διοργάνωση τοπικών γιορτών και η απόδοση τραγουδιών και στην διάλεκτο της σλαβομακεδονικής γλώσσας (γιορτές οργανώνονται στο Πανηγύρι του Προφήτη Ηλία που γιορτάζεται 19-20 Ιουλίου) είχαν γίνει αφορμή στο παρελθόν για εθνοτικές εντάσεις και αντίδραση των ελληνικών αρχών στην περιοχή. Το πανηγύρι του Προφήτη Ηλία για κάποιους παραπέμπει στην αντιοθωμανική εξέγερση του Ίλιντεν το 1903 (στην οποία βέβαια δεν συμμετείχαν οι κάτοικοι του χωριού) και "οι τοπικές αρχές το λαμβάνουν ως εκδήλωση ανταρσίας απέναντι στην ελληνική κυριαρχία στη περιοχή". Οι αντιδράσεις των αρχών σχολιάστηκαν από εφημερίδες των Σκοπίων. Το πρώτο καταγεγραμμένο επεισόδιο καταστολής (σε βίντεο) είναι από το 1988 όταν η αστυνομία προειδοποίησε τον πρόεδρο ότι απαγορεύονται τα τραγούδια στα σλαβομακεδονικά και ότι οι χοροί θα πρέπει να ανακοινώνονται με τα ελληνικά ονόματά τους. Στο πανηγύρι έγινε επέμβαση της αστυνομίας για να σταματήσει ο χορός, κόπηκε η παροχή ρεύματος και αποσπάθηκε το μικρόφωνο με βία από τον τραγουδιστή. Το 1990 επαναλήφθηκαν τα επεισόδια με βίαιη διακοπή του ρεύματος επειδή στο χωριό συμμετείχε συγκρότημα στην σλαβομακεδονική γλώσσα. Το 1994 το πανηγύρι της Μελίτης καλύφθηκε τηλεοπτικά από την εκπομπή του Νάσου Αθανάσιου στον σταθμό Mega Channel χρησιμοποιώντας, σύμφωνα με μία άποψη, "ύφος εθνικής κινδυνολογίας". Έχουν δημοσιευτεί άρθρα στον ελληνικό τύπο σύμφωνα με τα οποία στο τοπικό πανηγύρι της Μελίτης όταν αποχωρούν οι εκπρόσωποι των ελληνικών αρχών ακούγονται στο προαύλιο του δημοτικού σχολείου του χωριού τραγούδια στην τοπική σλαβομακεδονική γλώσσα, ακόμη και με εθνεγερτικό περιεχόμενο. Το φθινόπωρο 1991 σύμφωνα με δημοσίευση στην - εφημερίδα της ανανεωτικής Αριστεράς - Εποχή, ο ελληνικός στρατός πραγματοποίησε παρελάσεις σε "ατίθασα Σλαβομακεδονικά χωριά", ανάμεσα σε αυτά είναι και η Μελίτη με σκοπό "τον εντυπωσιασμό τους για να σταματήσουν τα [υποτιθέμενα] όνειρα και τις βλέψεις που έχουν - προσάρτηση με τα Σκόπια". Το 1998, ιερέας από την Μελίτη αρνήθηκε να βαπτίσει κορίτσι "με το όνομα Ντόνκα". Το 2008 κάτοικοι της Μελίτης μαζ'ι με άλλους κάτοικους από τα χωριά Λόφοι και Κέλλη εμπόδισαν την διεξαγωγή στρατιωτικών ασκήσεων στο πεδίο βολής των Λόφων, με το σκεπτικό πως αυτό βρίσκεται πολύ κοντά σε κατοικημένες περιοχές γύρω χωριά, θεωρώντας τη λειτουργία του παράνομη και επικίνδυνη για την ασφάλεια των πολιτών. Στις 14 Αυγούστου δημοσιεύτηκε η είδηση (6 Αυγούστου 2011 στο Κόσμο του Επενδυτή) ότι ο πρόεδρος του Δημοτικού Διαμερίσματος της Μελίτης έχει λάβει άδεια λειτουργίας ραδιοφωνικού σταθμού προκειμένου να εκπέμπει πρόγραμμα στα σλαβομακεδονικά.

Δημογραφικά

Το χωριό είχε πληθυσμό από δίγλωσσους και σλαβόφωνους (σύμφωνα με μια έρευνα που έγινε το 1993) Έλληνες και απόγονους Ελλήνων προσφύγων από τον Πόντο. Σύμφωνα με μια έρευνα, οι τελευταίοι αποτελούν περίπου το 15% του πληθυσμού. Κατά τον πρόεδρο του Δημοτικού Διαμερίσματος Μελίτης, Παναγιώτη Αναστασιάδη (περιστασιακά συστηνόμενο και ως Πάντε Ασλάκοφ), ορισμένοι κάτοικοι του χωριού αυτοπροδιορίζονται ως Σλαβομακεδόνες. Σύμφωνα με την επίσημη απογραφή του 2001, ο πληθυσμός της Μελίτης είναι 1.533 κάτοικοι.

Αξιόλογοι Μελιτηνοί

Ναούμ Κωστίδης (1879 - 1943), στέλεχος της Εθνικής Αντίστασης, εκτελέστηκε από τους Βούλγαρους. Ιουστίνος Μπαρδάκας, μητροπολίτης Νέας Κρήνης και Καλαμαριάς Χρήστος Ευαγγέλου, πολιτικός, διατέλεσε Αντιπεριφερειάρχης Δυτικής Μακεδονίας

Meliti Beer Festival

Από το καλοκαίρι του 2016, ο Α.Μ.Σ Μελιτέας Μελίτης διοργανώνει τριήμερες μουσικές εκδηλώσεις με την συμμετοχή καταξιωμένων Ελλήνων μουσικών που συγκεντρώνουν μεγάλο πλήθος κόσμου.

Βιβλιογραφία

Σοφία Ηλιάδου-Τάχου, Εξελλήνησις Ξενόφωνων: Όψεις της εκπαιδευτικής πολιτικής στη Μακεδονία του 1912-1936. Το παράδειγμα του νομού της Φλώρινας, Κλειώ-περιοδική έκδοση για τη νεότερη ιστορία, τ/χ2, (άνοιξη 2006),σελ.113-146 Γιάννης Κολιόπουλος: Λεηλασία Φρονημάτων,Τόμος Β', Εκδόσεις Βάνιας, Α' Έκδοση, Θεσσαλονίκη 1995, ISBN 960-288-040-6. Βιβλίο - Τάσος Κωστόπουλος: Η απαγορευμένη γλώσσα - Κρατική Καταστολή των Σλαβικών Διαλέκτων στην Ελληνική Μακεδονία, Εκδόσεις Βιβλιόραμα, Δ' Έκδοση, Αθήνα 2008, ISBN 978-960-8087-73-6. Rossini, Claudia (2003). «Graecophiles and Macedonophiles: Greek Macedonia's Slavic-Speakers, the Minority Identity Question and the Clash of Identities at Village Level». Jahrbücher für Geschichte und Kultur Südosteuropas 5: 161-172.

Παραπομπές