Η Κρυσταλλοπηγή είναι ακριτικό ορεινό χωριό του Δήμου Πρεσπών στην Π.Ε. Φλώρινας της Μακεδονίας. Είναι ο μεγαλύτερος οικισμός του Δήμου Πρεσπών. Είναι χτισμένη σε υψόμετρο 1.130 μέτρων στις πλαγιές του Τρικλάριου Όρους και αποτελεί ένα από τα πιο ορεινά χωριά της Ελλάδας. Στην περιοχή, η οποία απέχει από τα ελληνοαλβανικά σύνορα μόλις 1,5 χλμ, βρίσκεται μεθοριακός σταθμός - τελωνείο, γύρω από το οποίο έχουν καταγραφεί πολλαπλά περιστατικά παράνομης εισόδου και εξόδου παράτυπων μεταναστών, δράσης διακινητών λαθρομεταναστών και εισαγωγής ναρκωτικών ουσιών με σκοπό τη διακίνησή τους σε ολόκληρη τη χώρα. Η Κρυσταλλοπηγή ανήκει στη Δημοτική Ενότητα Κρυσταλλοπηγής και ο πληθυσμός της σύμφωνα με την απογραφή του 2011 είναι 314 κάτοικοι, οι οποίοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία και την τυροκομία. Επί Τουρκοκρατίας, αναφέρεται ως Σμαρδές από τον Πετσίβα, (γαλλ. Smardech) από τον Μπρανκώφ και (γερμ. Smrdes) σε αυστριακό χάρτη. Επίσης αναφέρεται και ως Σμαρδέσι, σε χάρτη του Κοντογιάννη, από τον Χαλκιόπουλο και σε αναφορές του Πατριαρχείου και του Ελληνικού Προξενείου Μοναστηρίου, (βουλγ. Смърдешъ) από τον Κίτσωφ και Σμάρδεσι από το Σχινά. Από το 1912 έως το 1928 ονομαζόταν Σμαρδέσι, οπότε και μετονομάστηκε σε Κρυσταλλοπηγή. Απέχει 51 χιλιόμετρα από τη Φλώρινα και 38 χιλιόμετρα από την Καστοριά.

Ιστορία

Ο παλιός οικισμός είναι τουλάχιστον 400 ετών και ιδρύθηκε από Ηπειρώτες και Γρεβενιώτες. Στο χωριό ομιλούταν η βλάχικη γλώσσα. Στις αρχές του 20ού αιώνα και στη συνέχεια κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, η περιοχή αποτέλεσε επίκεντρο διαμάχης μεταξύ Ελληνικών, Τουρκικών και Βουλγαρικών δυνάμεων για τη διεκδίκηση των εδαφών και τη θρησκευτική κυριαρχία ανάμεσα σε πατριαρχικούς και εξαρχικούς. Η παρουσία των Βουλγάρων αρχηγών Βασίλ Τσακαλάρωφ και Μπορίς Σαράφωφ το 1903 στο χωριό, όπου ζούσαν 345 οικογένειες, εξαρχικές (Βουλγαρικές) και πατριαρχικές (Ελληνικές), υπήρξε η βασική αφορμή για την ολοκληρωτική καταστροφή του χωριού ύστερα από συγκρούσεις Τούρκων και Βουλγάρων. Από την Κρυσταλλοπηγή καταγόταν ο Μακεδονομάχος Βασίλειος Καρατζίδης, ο οποίος πήρε μέρος επίσης στο Βορειοηπειρωτικό Αγώνα και στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με τον ελληνικό στρατό. Σημαντικοί Μακεδονομάχοι από την Κρυσταλλοπηγή ήταν επίσης ο Νικόλαος Γκίτσας, οι αδερφοί Ηλίας και Λάζαρος Κοβάτσης, οι αδερφοί Γεώργιος και Χαράλαμπος Κοβατσίδης και οι Νικόλαος Κύρτσος, Λάζαρος Κύρτσος και Χρήστος Κύρτσος. Το 1951 το χωριό εγκαταλείφθηκε εντελώς και κάποια χρόνια αργότερα ιδρύθηκε νεότερος οικισμός, το 1957, από 80 οικογένειες βλαχόφωνων της Ηπείρου. Στην Κρυσταλλοπηγή γίνεται πανηγύρι στην εκκλησία των Αγίων Αναργύρων την 1η Ιουλίου.

Πορεία του πληθυσμού

Στον πίνακα που ακολουθεί φαίνεται η εξέλιξη του πληθυσμού.

Παραπομπές