Η Οκτωνιά είναι ημιορεινό χωριό του Δήµου Κύµης - Αλιβερίου, το οποίο βρίσκεται στην κέντρο-ανατολική Εύβοια, στην κάτω πλευρά του κόλπου της Κύμης. Το χωριό αποτελείται από τέσσερις συνοικίες, τα Αλώνια, το Πανωχώρι, το Κατωχώρι και την Παναγιά ενώ στην έκταση του συμπεριλαμβάνεται αρκετά μεγάλη παράκτια ζώνη. Απέχει περίπου 2½ ώρες (145 χλμ) από την Αθήνα και αποτελεί προορισμό τόσο για χειμερινή όσο και για θερινή αναψυχή. Έχει πληθυσμό 455 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2011. Με τους παραλιακούς οικισµούς Άγιος Μερκούριος και Μουρτερή συναποτελούν την Τοπική Κοινότητα Οκτωνιάς, συνολικού πληθυσμού 650 κατοίκων.

Ιστορία και ονομασία του χωριού

Η περιοχή του χωριού είχε κατοικηθεί από την αρχαιότητα. Ο γεωγράφος Στράβων κάνει λόγο για την αρχαία Οιχαλία, που πολλοί μελετητές υποστηρίζουν πως βρισκόταν στην περιοχή. Σύμφωνα με τα στοιχεία ερευνητών, στην περιοχή υπήρχε και ο ναός της Χθόνιας Δήμητρας, δηλαδή της θεάς Δήμητρας που είχε σχέση με τη γη (χθων), όσον αφορά την προστασία της γεωργίας και της αγροτικής παραγωγής. Από τον συνδυασμό ιστορικών στοιχείων και της σχετικής παράδοσης, προκύπτει ότι, κατά τα τέλη της βυζαντινής περιόδου, υπήρχε χωριό κάτω από το βουνό Καλλιμάνι και ανατολικά από το σημερινό χωριό (σημερινή Χορευταριά) καθώς και οικισμοί ή ποιμενικές ομάδες στην τριγύρω περιοχή. Το χωριό αυτό δεν είχε μέλλον, διότι κατά την εποχή εκείνη άκμαζε η πειρατεία και η ορατότητά του από την θάλασσα που δρούσαν οι πειρατές ήταν πολύ καλή. Κατά την παράδοση, κάποιο βράδυ γλεντιού, που οι σκοπιές είχαν μείνει αφύλακτες, οι πειρατές έκαναν έφοδο από τη θάλασσα της Αϊλής, όπου είχαν αράξει τα καράβια τους. Μια γυναίκα που είχε πληροφορηθεί, ίσως, το σχέδιό τους, πήρε τις οκτώ κόρες της και έφυγαν, να κρυφτούν από τη μανία των πειρατών προς το σημερινό Κουρβίνου. Οι υπόλοιποι κάτοικοι πιάστηκαν αιχμάλωτοι και μεταφέρθηκαν στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής. Μετά από αρκετό χρονικό διάστημα, η μάνα με τις οκτώ κόρες, που ξέφυγαν από τους πειρατές, εγκαταστάθηκαν στη ρίζα του βουνού μέσα σε πυκνόδαση ρεματιά, στο σημερινό Πανωχώρι, για προστασία από τους πειρατές, και δημιούργησαν νέο χωριό.

Το χωριό αυτό, που η ίδρυσή του τοποθετείται γύρω στο 1420 μ.Χ., ονομάστηκε Οκτωνέες, και μεταγενέστερα Οκτωνιά, από τις οκτώ νέες, που διασώθηκαν από τους πειρατές και το ίδρυσαν. Η εξέλιξη του χωριού αυτού δημιούργησε την σημερινή Οκτωνιά. Οι κάτοικοι της Οκτωνιάς προέρχονται από πολλά μέρη της Ελλάδας: Νησιά, Πελοπόννησο, Στερεά Ελλάδα, Ήπειρο, Κάρυστο, Χαλκίδα, Βόρειο Εύβοια, Κωνσταντινούπολη και Μικρά Ασία. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, οι κάτοικοι της περιοχής ταπεινωμένοι και τραυματισμένοι από τη δουλεία, βρήκαν καταφύγιο στη θρησκεία, με αποτέλεσμα μέχρι και τα μέσα του 16ου αιώνα, να έχουν ιδρυθεί τέσσερα μοναστήρια από τα οποία σώζονται οι Ναοί. Έτσι, υπάρχουν τα μεταβυζαντινά εξωκλήσια: του Αγίου Γεωργίου στο Κούτσουρο, των Ταξιαρχών στον Κοτσικιά, των Εισόδιων της Θεοτόκου στου Παπαβλασσά και του Αγίου Δημητρίου στον Καταρράκτη. Από τις προαναφερθείσες μονές, σημαντικότερη είναι η Μονή Καταρράκτη ή Αγίου Δημητρίου, η οποία έπαιξε σημαντικό ρόλο στην υποβοήθηση του αγώνα, κατά τα χρόνια της επανάστασης του 1821 και έχει, με Βασιλικό Διάταγμα του 1921, χαρακτηρισθεί Προέχον Μνημείο του Κράτους, λόγω των αξιόλογων αγιογραφιών υστεροβυζαντινής τέχνης, που κοσμούν τον ναό του Αγίου Δημητρίου. Αργότερα, κατά την επανάσταση του 1821, η Οκτωνιά έδωσε δυνατά το παρόν και δεν ήταν λίγοι οι Οκτωνιάτες που θυσιάστηκαν για την ελευθερία της Ελλάδας. Έτσι, την περίοδο αυτή, η Οκτωνιά, λόγω της αντίστασής της στους Τούρκους έζησε μάχες, πολιορκία στο Καστρί (Κάστρο), σφαγές, βασανιστήρια, (σούβλισμα του Ηγούμενου της Μονής Αγ. Δημητρίου Παΐσιου), καταστροφές και ατιμώσεις, αμυνόμενη κατά τον καλύτερο τρόπο, μια και το ορεινό του έδαφους ευνοούσε την αντίσταση και επανάσταση κατά του εχθρού. Το σθένος, ο πατριωτισμός και η αυτοθυσία δεν έλειψε από τους Οκτωνιάτες ούτε στους μετέπειτα Εθνικο-Απελευθερωτικούς Αγώνες (Πόλεμοι 1912 – 1913, Μικρασιατική Εκστρατεία, Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος).

Η Οκτωνιά σήμερα

Η Οκτωνιά είναι ένα μεγάλο χωριό, με καινούργια ή παλαιά -επισκευασμένα σπίτια, όλα κάτω από κεραμιδένιες στέγες. Από αρχιτεκτονική άποψη, χαρακτηρίζεται Ενδιαφέρων Οικισμός, με σημαντικά μορφολογικά και πολεοδομικά χαρακτηριστικά ενώ στο ίδιο μοτίβο είναι και οι δύο παραλιακοί οικισμοί της, της Μουρτερής και του Αγίου Μερκουρίου. Οι κάτοικοι της είναι αγρότες, κτηνοτρόφοι, μελισσοκόμοι, ψαράδες, κτίστες, τεχνίτες, υπάλληλοι, εργάτες, ναυτικοί και καταστηματάρχες. Έχει δύο ενοριακούς ναούς, Κοινοτικό Κτήριο για τις κοινοτικές υπηρεσίες και τις πολιτιστικές - μορφωτικές δραστηριότητες, Δημοτικό Σχολείο, Νηπιαγωγείο, χώρους άθλησης, εστίασης και αναψυχής, παρέχοντας τις απαιτούμενες ανέσεις στο σύγχρονο άνθρωπο. Στο χωριό υπάρχει Γεωργικός Συνεταιρισμός και έχουν ιδρυθεί και δραστηριοποιούνται αρκετοί Σύλλογοι και Ομάδες:

Ο Σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων Δημοτικού Σχολείου Οκτωνιάς Ο Σύλλογος Νέων Οκτωνιάς Η Ομάδα Εθελοντών Δασοπυροσβεστών Οκτωνιάς και Ο Σύνδεσμος Απανταχού Οκτωνιατών «Η ΖΩΟΔΟΧΟΣ ΠΗΓΗ», ο οποίος εκδίδει την εφημερίδα, «Η Φωνή της Οκτωνιάς» και στο πλαίσιο του οποίου, λειτουργεί στην Οκτωνιά, Λέσχη Ανάγνωσης Λογοτεχνικού Βιβλίου. Μεταξύ αυτών, υπάρχει κλίμα συνεργασίας και αλληλοβοήθειας και στο πλαίσιο αυτό, πραγματοποιούνται, κυρίως το καλοκαίρι, αρκετές πολιτιστικές, μορφωτικές, ψυχαγωγικές και αθλητικές εκδηλώσεις, χωρίς να λησμονείται η παράδοση του χωριού.

Γεωγραφία, θέση και φύση του χωριού

Γεωγραφική θέση

Η Οκτωνιά καλύπτει μία έκταση των 34.000 στρεμμάτων περίπου, έχοντας στην κορυφή της τον ημιορεινό όγκο Καλλιμάνι, γυμνό από τις πυρκαγιές επί Τουρκοκρατίας. Πιο κάτω απλώνεται αμφιθεατρικά το χωριό, σε υψόμετρο κατά μέσο όρο 400 μέτρων ατενίζοντας προς το Αιγαίο, τον λόφο του Οξυλίθου, τον κάμπο που εκτείνεται χαμηλότερα του χωριού καθώς και γειτονικά χωριά.

Κλίμα

Η γεωγραφική θέση του χωριού κάνει το κλίμα του να είναι εύκρατο, ξηρό και υγιεινό. Δεν κάνει ούτε πολύ κρύο, ούτε πολύ ζέστη. Δεν έχει μεγάλη υγρασία και ο καύσωνας κυρίως στο Πανωχώρι δεν είναι αισθητός. Ο θαλασσινός και ο στεριανός αέρας δημιουργούν υγιεινή ατμόσφαιρα με ευεργετική επίδραση στην υγεία των κατοίκων, κυρίως αυτών που έχουν πνευμονικές παθήσεις.

Γεωργία - Κτηνοτροφία - Αλιεία

Η Οκτωνιά εκτός των ορεινών εδαφών της, διαθέτει και εδάφη ιδανικά για καλλιέργεια πολλών αγροτικών προϊόντων. Μεγάλη έκταση του χωριού καλύπτει ο ελαιώνας της, στον οποίο βρίσκονται αιωνόβια ελαιόδεντρα. Τα κυριότερα προϊόντα του χωριού είναι το κρεμμύδι και το λάδι. Τα εδάφη του χωριού είναι αρκετά εύφορα και σε συνδυασμό με το νερό κάνουν τις καλλιέργειες πετυχημένες. Το μεγαλύτερο μέρος του χωριού βρίσκεται χωμένο και περικυκλωμένο από πλατάνια, καρυδιές, κοτσικούς (κουτσουπιά) και άλλα δέντρα. Αρκετά ανεπτυγμένη είναι και η κτηνοτροφία που υφίσταται στην περιοχή της Οκτωνιάς. Σε πολλά σηµεία, πάνω στα βουνά και στους λόφους βόσκουν λεύτερα αρκετά κοπάδια γίδια και πρόβατα τα οποία ανήκουν σε επαγγελματίες ή ερασιτέχνες κτηνοτρόφους. Τέλος η ιδιαιτερότητα της κάθε παραλίας που βρίσκεται εντός των παράκτιων συνόρων του χωριού, όπως για παράδειγμα αυτή του Μπουρνιά έδωσε την ευκαιρία σε πολλούς κατοίκους του χωριού αλλά και σε επισκέπτες να ασχοληθούν είτε ερασιτεχνικά είτε επαγγελματικά με την αλιεία.

Αξιοθέατα και τόποι αναψυχής

Οι γραφικές συνοικίες με τις φυσικές βρύσες τους

Στις τέσσερις συνοικίες του χωριού βρίσκονται διάσπαρτες, περίτεχνα διακοσμημένες βρύσες, άλλες κατασκευασμένες πριν πολλά χρόνια και άλλες πιο σύγχρονες, η κάθε μία έχει την δική της ιστορία. Οι πιο γνωστές είναι: Βρύση Μαρίνου, Σγούρου, Σκούρα, Καρβουνιάρη και Μητσάρα στο Πανωχώρι, Βρύση Βοϊβόντα στ΄ Αλώνια, Βρύση Αμπάδες στην Παναγιά και Σουρ Βρύση στο Κατωχώρι.

Άγιος Δημήτριος Καταρράκτη

Αποτελεί μεγάλο θρησκευτικό, ιστορικό και καλλιτεχνικό μνημείο. Η Μονή που υπήρχε στη θέση αυτή ήταν πνευματικό κέντρο, φυτώριο αγωνιστών του 1821 και τροφοδοτούσε από τη θάλασσα του Μαρκουρίου τα Ελληνικά Επαναστατικά Πλοία, με αποτέλεσμα να συλληφθεί ο Ηγούμενος Παΐσιος και να θανατωθεί με ανασκολοπισμό (παλούκωμα). Ο Ναός αυτός είναι πλήρως αγιογραφημένος με εξαιρετικές μεταβυζαντινές αγιογραφίες του 1600, που έχουν πλούσιο θεματολόγιο και πρωτότυπη χρωματική σύνθεση. Έχει δε χαρακτηριστεί, με Βασιλικό Διάταγμα του 1921, ως Προέχον Μνημείο του Κράτους.

Καστρί (Ιστορικό Κάστρο)

Στους πρόποδες του βουνού της Οκτωνιάς, Καλλιμάνι, βρίσκεται χτισμένο ένα Κάστρο από το οποίο πήρε το όνομα «Καστρί» η περιοχή. Το Κάστρο αυτό είναι μεσαιωνικό και είχε οπτική επαφή με όλα τα μεσαιωνικά κάστρα της περιοχής, όπως το Κάστρο της Δραγονέρας, τον Πύργο των Κήπων κ.λ.π. Όλα αυτά τα κάστρα (Φρικτοριακοί Σταθμοί) επικοινωνούσαν ανάβοντας πυρσούς στις κορυφές τους. Εδώ κατέφυγαν οι Οκτωνιάτες στις αρχή της επανάστασης του 1821 για να αντιμετωπίσουν την οργή των Τούρκων που είχαν αρχηγό τον Πασά της Καρύστου Οντάμπαση. Ακολούθησε, μετά από προδοσία, πολιορκία και βομβαρδισμός με αποτέλεσμα, τα γυναικόπαιδα να φυγαδευτούν σε άλλες περιοχές, οι γεροντότεροι και οι αδύναμοι να σφαγιαστούν και οι μεγάλοι αγωνιστές να διαφύγουν στο βουνό με σκοπό την μεθόδευση της επαναστατικής τους δράσης. Για την εξόντωση των αγωνιστών οι Τούρκοι έβαλαν φωτιά στον Άγιο Δημήτρη Καταρράκτη και σ΄όλη την περιοχή της Οκτωνιάς. Στο μέσο του Κάστρου είναι κτισμένη η Εκκλησία της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Ο τόπος της θυσίας των ανθρώπων για την ελευθερία, έγινε τόπος παντοτινής ευχαριστίας, δοξολογίας και παράκλησης προς τον Θεό. Δίπλα στην εκκλησία υπάρχει ένα πηγάδι, που συγκέντρωνε τα βρόχινα νερά για τις ανάγκες των πολιορκημένων. Από το κάστρο ο επισκέπτης έχει πανοραμική άποψη του χωριού καθώς και των χωριών της Κύμης. Πολύ κοντά στο Κάστρο και στην πλευρά προς το χωριό βρίσκεται Σπήλαιο βάθους 4 μέτρων με είσοδο ύψους 3 μέτρων. Η πρόσβαση στο κάστρο, εκτός του αυτοκινήτου, μπορεί να γίνει και μέσω μονοπατιού με αφετηρία τη θέση Γκορθιά λίγο πιο κάτω από τη βρύση «Βοΐβόντα».

Οι βυζαντινές και μεταβυζαντινές Εκκλησίες (15ου και 16ου αιώνα)

Ο Άγιος Γεώργιος στο Κούτσουρο, οι Ταξιάρχες στον Κοτσικιά, τα Εισόδια της Θεοτόκου στου Παπαβλασσά και του Ιωάννη του Θεολόγου στο Καρβούνι.

Οι νεότερες εκκλησίες του χωριού

Είναι περίπου 17 και είναι σκορπισμένες σε διάφορα σημεία της περιοχής. Ιδιαίτερη θέση ανάμεσα στις εκκλησίες αυτές έχουν οι ιστορικές εκκλησίες της Ζωοδόχου Πηγής στην Τσούκα και του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου ανάμεσα στ’ Αλώνια και την Παναγιά.

Παραλίες

Στις ακτές της Οκτωνιάς που έχουν μήκος περίπου 10 χιλιόμετρα βρίσκονται οι παραλίες: Μουρτερή, Αγίος Μερκουρίος, Μπουρνιάς, Γράβες, Λιμιωνάρι, Αϊλή και Καλάμι.

Θαλάσσιες σπηλιές

Σε κάποιες από τις σπηλιές αυτές κρύβονταν οι Οκτωνιάτες όταν καταδιώκονταν από τους Τούρκους, περιμένοντας να περάσει ελληνικό πλοίο να τους μεταφέρει στα άλλα νησιά.

Ορεινοί προορισμοί

Η κορυφή του βουνού Καλλιμάνι (Τοπογραφικό Σημείο) σε υψόμετρο 750 μέτρα, με πανοραμική θέα προς τις παραλίες και το Αιγαίο με τη Σκύρο και τις Βόρειες Σποράδες. Η Τρύπα (Σπηλιά) του Μπότη σπήλαιο στην περιοχή Κακόρρεμα μετά το Δρυμό, με σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Η πρόσβαση γίνεται κατ’ αρχάς με αυτοκίνητο και στη συνέχεια με 15λεπτη πεζοπορία. Για την κάθοδο απαιτείται σχοινί. Στον ορεινό όγκο του βουνού Καλλιμάνι, βρίσκονται κι άλλα σπήλαια όπως:

Το Σπήλαιο Αγίασμα ή Γκρασπηλαία στη θέση Ασκάλα, σε μικρή απόσταση από την Τρύπα (Σπηλιά) του Μπότη. Στο σπήλαιο αυτό βρέθηκαν κεραμικά καθώς και όστρακα και οστά Πρωτοελλαδικών Χρόνων. Το Σπήλαιο Ζωοδόχου Πηγής είναι μικρό σπήλαιο στο προαύλιο του ομώνυμου ναού στην περιοχή Τσούκα, όπου βρέθηκε η εικόνα της Ζωοδόχου Πηγής και προς τιμήν της κτίστηκε ο ναός αυτός. Το Σπήλαιο στη θέση Πηγάδι σχετικά κοντά στο ναό της Ζωοδόχου Πηγής. Πρόκειται για οριζόντιο σπήλαιο. Η είσοδός έχει ύψος 2 μέτρα και πλάτος 60 εκατοστά, το δε μήκος του είναι 4-5 μέτρα. Το Σπήλαιο του Μπόνου ή Μπονίστα που βρίσκεται σε απόσταση 200 μέτρων από το προηγούμενο σπήλαιο και έχει διαστάσεις: μήκος 5 μέτρα και βάθος 10 μέτρα. Από την έρευνα, που έγινε εντός του Σπηλαίου αυτού, προέκυψαν λίγα όστρακα προϊστορικά και αρκετά όστρακα ιστορικών χρόνων κυρίως υστερορρωμαϊκά. Το Σπήλαιο του Μπούρμπουλα που βρίσκεται στη ΒΑ πλευρά του βουνού Καλλιμάνι και σε υψόμετρο περίπου 400 μέτρων. Η είσοδος έχει πλάτος 5 μέτρα και μέγιστο ύψος 3 μέτρα. Το σπήλαιο χρησιμοποιείται εποχιακά ως στάνη γιδοπροβάτων. Το Σπήλαιο της Μεταμορφώσεως που βρίσκεται στο Καστρί (Κάστρο της Οκτωνιάς), κοντά στον Ομώνυμο ναό και έχει βάθος 4 μέτρα με είσοδο ύψους 3 μέτρων. Μετά από έρευνα, ευρέθησαν όστρακα πιθανώς προϊστορικά και νεωτέρων χρόνων. Το σπήλαιο έχει χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν ως στάνη γιδοπροβάτων.

Πηγές

Αρχείο Ευβοϊκών Μελετών της Εταιρίας Ευβοϊκών Σπουδών, τόμοι: ΚΓ’, ΚΔ’, ΚΣΤ’ Ευβοϊκά- Ιστορία της Νήσου Ευβοίας του Ναθαναήλ Ιωάννου, Αθήνα, Μάρτιος 1969 «Οκτωνιά, το ιστορικό χωριό της Εύβοιας», του Αναστασίου Σταμ. Μπουλή, Αθήνα 1991. «Αυτοψίες σε σπήλαια του Δήμου Κύμης-Αλιβερίου», Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας & Σπηλαιολογίας Νοτίου Ελλάδος , Αθήνα 14/10/13.