Ο Άγιος Ιωάννης είναι χωριό του Δήμου Κύμης-Αλιβερίου του Νομού Ευβοίας, στην πρώην επαρχία Καρυστίας. Έχει πληθυσμό 896 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 2011. Έχει χαρακτηριστεί ως παραδοσιακός οικισμός της Ελλάδος. Ο Άγιος Ιωάννης (Αγιάννης) μαζί με τον οικισμό Ακτή Νηρέως αποτελούν την Τοπική Κοινότητα Αγίου Ιωάννου. Βρίσκονται 5 με 7 χλμ. βορειοδυτικά του Αλιβερίου. Η κοινότητα Αγίου Ιωάννη έχει δύο ενορίες ( Αγίου Ιωάννη με το ναό του Αγίου Δημητρίου και Κουστουμάλου με το ναό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος) και δύο σχολεία (Δημοτικό-Νηπιαγωγείο). Η τοπική κοινότητα Αγίου Ιωάννη είναι χαρακτηρισμένη ως αγροτικός πεδινός οικισμός, με έκταση 48,468 χμ² (2011).

Πληθυσμός

(σε παρένθεση ο πληθυσμός της τοπικής κοινότητας)

Άγιος Ιωάννης

Για την ίδρυση του Αγίου Ιωάννη υπάρχουν δύο εκδοχές. Κατά την πρώτη εκδοχή, το χωριό στη σημερινή θέση ιδρύθηκε αρχικά στη Μέση Βυζαντινή Εποχή από κατοίκους της παραλίας, που αναζητούσαν ασφάλεια στο εσωτερικό, διότι η θέση αυτή ήταν δασώδης με φυσικά κρησφύγετα. Το κέντρο του χωριού, όπου είναι σήμερα η εκκλησία, προσφερόταν ως τέτοια ικανή αμυντική θέση. Αυτό ίσχυε ακόμα και αν δεν υπήρχε τότε ο Πύργος. Κατά την δεύτερη εκδοχή, το χωριό ιδρύθηκε στα χρόνια της Ενετοκρατίας πιθανότατα τον 15ο αιώνα, ίσως το 1470, αλλά πάντως στα χρόνια της μεγάλης καταστροφής που έφερε στη ζωή των παραλιακών πόλεων ο Ενετοτουρκικός πόλεμος (1463-1479).

Κουστουμάλου

Στα χρόνια της Φραγκοκρατίας περί το 1470 μ.Χ. μετοίκησαν 5-6 οικογένειες βοσκών από το Μαρούσι Αττικής και θεμελίωσαν ποιμενικό οικισμό με το όνομα «Καλοστούμαλο». Πήγαν εκεί για λόγους ασφάλειας και για αναζήτηση βοσκοτόπων. Τα ονόματα τους δε διασώθηκαν, αλλά μεταξύ αυτών, κάποιος λεγόταν Κατσιμεντές. Τα σπίτια τους ήταν μικρά και χαμηλά, χαμόσπιτα, όσο το επέτρεπαν οι Τούρκοι, περίπου 2,50 μέτρα. Μέχρι το 1521 ο οικισμός ονομάζεται «Καλοστούμαλο». Το 1830 όταν τελείωσαν οι εχθροπραξίες με τους Τούρκους το επίσημο όνομα του οικισμού είναι «Κουτσουμάλο» αλλά λανθασμένα συναντάται και ως «Κουτσουμάλι, Κουσουμάλο, Κουσομάλο, Κοστουμάλο, Κουτσουμάλο=κουτσό+ομαλό». Το πρώτο συνθετικό σημαίνει μείωση του δεύτερου συνθετικού. Ομαλό σημαίνει πεδινό, δηλαδή Κουτσουμάλο σημαίνει μικρή πεδινή έκταση. Μετά την άφιξη των Σουλιωτών από το χωριό Μεταμόρφωση Σουλίου, στο όνομα του χωριού έγινε αναγραμματισμός του (τ) και του (σ) και από Κουτσουμάλο ονομάστηκε Κουστουμάλο. Με την ντοπιολαλιά που χρησιμοποιούμε πολύ το (-ου) έγινε Κουστουμάλου. Οι κάτοικοι των γύρω χωριών όμως είχαν άλλη ερμηνεία για το όνομα. Πίστευαν ότι ονόμασαν το χωριό Κουστουμάλου επειδή οι Σουλιώτες είχαν διαφορετική ενδυμασία, δηλαδή κουστούμι+άλλο, άλλη φορεσιά. Υπάρχει και άποψη οτι οι πρώτοι κάτοικοι ήταν απο το Μαρούσι αττικής με το επώνυμο Κατσιμεντές και φορούσαν κουστούμια

Σερβούνι

Δυτικά του χωριού και σε απόσταση 3 χιλιομέτρων υψώνεται το βουνό Σερβούνι. Το βουνό αυτό έσωσε τους κατοίκους του χωριού από τη φτώχεια και την πείνα την δεκαετία του '40. Οι κάτοικοι του χωριού έβοσκαν τα πρόβατα και έκοβαν ξύλα τα οποία πουλούσαν στο Αλιβέρι και στην Αθήνα. Στους πρόποδες του βουνού οι κάτοικοι είχαν σχηματίσει ελαιώνα ( εξ ου και το όνομα της περιοχής ΕΛΑΙΑ) , έναν από τους μεγαλύτερους της περιοχής. Πολλοί κάτοικοι ήταν κυνηγοί, διότι το βουνό ήταν πλούσιο σε θηράματα.

Αρχαιολογικά-ιστορικά μνημεία

Ο Πύργος: στην κεντρική πλατεία του Αγίου Ιωάννη (όπου είναι και το υψηλότερο σημείο του χωριού) υπήρχε ορθογώνιος ψηλός πύργος. Επρόκειτο για «φυτώριο», δηλαδή παρατηρητήριο που μπορούσε να είναι και αμυντικό οχυρό. Ο Πύργος σωζόταν σε αρκετό ύψος μέχρι το 1905. Όσο για την χρονολογία του, υπάρχουν μαρτυρίες ότι αποτελείται από μικρές πέτρες και ασβεστοκονίαμα. Αυτά τα χαρακτηριστικά το χρονολογούν στα χρόνια της Φραγκοκρατίας μετά το 1204. Υπάρχουν και άλλες όμως μαρτυρίες για ύπαρξη κεραμιδιών ανάμεσα στις πέτρες. Αυτό το χαρακτηριστικό σημαίνει ότι ο Πύργος υπήρχε από τη βυζαντινή εποχή. Στις αρχές της δεκαετίας του 1920 κατεδαφίστηκε και τα δομικά υλικά χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερση του σημερινού ναού του Αγίου Δημητρίου. Ο Άγιος Δημήτριος: Η παλαιά εκκλησία του Αγίου Δημητρίου έχει χαρακτηριστεί ως αρχαιολογικό μνημείο. Δημιουργήθηκε τον 11o αιώνα. Ο ναός είναι μονόκλιτος Βασιλικού ρυθμού. Στο χωριό υπάρχουν και άλλα μνημεία όπως η Κουστουμαλέικη βρύση, το βαθιό (βαθύ) πηγάδι κ.α..

Εκκλησίες του χωριού

Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου (σημερινή εκκλησία) ή Ιερός Ναός Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου: θεμελιώθηκε το 1897, αποπερατώθηκε το 1927 και εγκαινιάστηκε το 1933. Η εκκλησία είναι Τρισυπόστατη, Βυζαντινού ρυθμού και είναι αφιερωμένη στον Άγιο Δημήτριο, στον Άγιο Νικόλαο και στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Ιερός Ναός Μεταμορφώσεως Του Σωτήρος: ήταν κτήμα της Μονής του Αγίου Νικολάου. Έπειτα το αγόρασαν κάτοικοι του χωριού από τον τσιφλικά Κοντόσταυλο και το δώρισαν για να γίνει η εκκλησία και το νεκροταφείο του Κουστουμάλου. Θεμελιώθηκε το 1894 και τελείωσε γρήγορα, σε τέσσερα με πέντε χρόνια. Το 1964 η εκκλησία ανακαινίστηκε και έλαβε τη σημερινή της μορφή. στο χωριό υπάρχουν και πάρα πολλά εξωκλήσια: του Αγίου ιωάννη του Θεολόγου, του Θωμά, η νέα Τρίτη, ο προφήτης Ηλίας, η Παναγία η Φόνισσα, του Αγίου Αθανασίου

Έθιμα του χωριού

Τα ριζικά: Τα ριζικά είναι έθιμο ξεχασμένο στις μέρες μας. Την παραμονή του Αγίου Κωνσταντίνου ένας νέος έπαιρνε τον μαστραπά από μία νεόνυμφη και πήγαινε σε ένα πηγάδι. Τον γέμιζε με νερό μέχρι τη μέση και τον άφηνε πάνω στο παράθυρο της νεόνυμφης. Πήγαιναν εκεί οι νέοι και οι νέες και έριχναν ένα αντικείμενό του (π.χ. δαχτυλίδι, σταυρό κλπ.). Όλα αυτά τα αντικείμενα τα έλεγαν ριζικά και το νερό αμίλητο. Ο μαστραπάς με τα ριζικά ονομαζόταν Κλήδονας. Το απόγευμα του Αγίου Κωνσταντίνου άνοιγαν τον Κλήδονα. Ένα παιδί, που ζούσαν οι γονείς του, έπαιρνε τον μαστραπά και έβγαζε ένα-ένα τα ριζικά στην τύχη. Το ριζικό αναγνωριζόταν και αν ήταν κοριτσιού, κάποιος από τους νέους πεταγόταν και έλεγε ένα τετράστιχο τραγούδι αισθηματικό ή σατυρικό. Αν ήταν κάποιου νέου, το τραγούδι θα το έλεγε κάποιο κορίτσι.

Όταν έβγαζαν και το τελευταίο ριζικό από το μαστραπά, ακολουθούσε γλέντι και χορός.

Της Αναλήψεως: Ένα άλλο έθιμο του χωριού ήταν η επιστροφή των νεκρών την ημέρα εορτασμού της Αναλήψεως. Για να γίνει αυτό όμως, χρειαζόταν καθρέπτης σε ένα πηγάδι. Στο πηγάδι ο καθρέπτης ήταν στραμμένος προς τον ουρανό. Στις 12 η ώρα περνούσαν οι νεκροί, πότε χαρούμενοι και πότε λυπημένοι. Του Αγίου Θεοδώρου: Του Αγίου Θεοδώρου το Ψυχοσάββατο μαζεύονταν ανά τρεις κοπέλες και έκλεβαν σιτάρι από τρία διαφορετικά σπίτια. Κατόπιν πήγαιναν σε ένα σταυροδρόμι, έσπερναν το στάρι και τραγουδούσαν:

Φεύγοντας έκρυβαν εκεί κάτι δικό τους, π.χ. ένα τσιμπιδάκι. Το πρωί πήγαιναν να το πάρουν και συζητούσαν μεταξύ τους, ποιον είδαν στον ύπνο τους. Πίστευαν ότι αυτόν που είδαν, θα τον έπαιρναν για άντρα τους. Υπάρχουν και άλλα έθιμα όπως τα Ψυχοκέρια, το Ζώσιμο της Εκκλησίας κ.α.

Διάφορα πράγματα για το χωριό

Στις 16/05/2004 ο Γεώργιος Βουτυρόπουλος έγινε ο πρώτος Έλληνας που ανέβηκε το Έβερεστ (8.848 μ.). Περιέγραψε την επιτυχία του σε εκδήλωση που διοργάνωσε ο Πολιτιστικός Σύλλογος του χωριού το καλοκαίρι του ίδιου έτους

Τον Άγιο Ιωάννη τον ονομάζουν οι γύρω κάτοικοι και Δασκαλοχώρι αφού σπούδασαν 41 δάσκαλοι, 10 νηπιαγωγοί και 39 καθηγητές. Το χωριό έχει και πολλά ποτάμια όπως ο Βηρός στο Κουστουμάλου, ο Παρθενιάτης στον Αγιάννη (Άγιο Ιωάννη), πολλά ρέματα όπως το ρέμα στα Κατήφορα, τη Δάφνη, τους Τσήπους(κήπους), τα Σταυρορέματα και πηγάδια όπως το βαθιό και το Αγιαννίτικο πηγάδι. Στο Σερβούνι υπήρχε φίδι-δράκοντας, όπως στην εικόνα του Αγίου Γεωργίου, τον οποίο τον σκότωσε ένας κάτοικος του χωριού. Το 1910-1915 πολλοί κάτοικοι έφυγαν για την Αμερική, τον Παναμά. Το 1953 πολλοί κάτοικοι δούλεψαν στο Λιγνιτωρυχείο Αλιβερίου. Το 1968 έγινε έκρηξη στις υπόγειες στοές με αποτέλεσμα να χαθούν πολλές ζωές μεταξλυ αυτών και ενός κατοίκου του χωριού Από το χωριό αυτό καταγόταν και ο Όσιος Πορφύριος ο Καυσοκαλυβίτης, η μνήμη του οποίου τιμάται με ιδιαίτερη λαμπρότητα την πρώτη Κυριακή του Δεκεμβρίου κάθε έτους

Παραπομπές

Βιβλιογραφία

Ευαγγελία Ασημάκου-Μάντζαρη: «Η ιστορία του Αγιάννη και του Κουστουμάλου (ένα χωριό, δύο διαφορετικές ιστορίες)» (Ιούλιος 2010), σσ. 7-11, 16-23, 41-44, 50, 57, 96-100.

Πηγές

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, 1978, 2006 (ΠΛΜ) Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς, 1963 (ΠΛ)