Το Ελαιόφυτο αναφερόμενο παλαιότερα ως ο Γουβαλοβοράς ή ο Γουβαλοβαρός ή το Βουβαλοβορό ή η Σγράπα και επίσημα ως το Ελαιόφυτον, είναι οικισμός κοντά στην Πύλο και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Πύλου - Νέστορος, του Νομού Μεσσηνίας.

Τοποθεσία

Το Ελαιόφυτο βρίσκεται περίπου 13 χιλιόμετρα προς τα βορειοανατολικά της Πύλου και περίπου 13,5 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά από την Χώρα. Έχει υψόμετρο 170 μέτρα και απέχει 5,5 περίπου χιλιόμετρα από τις ακτές του κόλπου της Πύλου. Κοντά στο Ελαιόφυτο, προς τα βορειοανατολικά του βρίσκεται η Ίκλαινα σε απόσταση 4 περίπου χιλιομέτρων, προς τα βορειοδυτικά του το Κορυφάσιο σε απόσταση 6 περίπου χιλιομέτρων και προς τα νοτιοδυτικά του η Γιάλοβα σε απόσταση 5,5 περίπου χιλιομέτρων αντίστοιχα.

Ιστορία

Το χωριό έχει ιστορία που ακολουθεί την ιστορία της Μεσσηνίας, της Πύλου και της ευρύτερης περιοχής της Πυλίας. Η περιοχή του οικισμού, κατά την αρχαιότητα, ήταν τμήμα του βασιλείου του Νέστορα, της αρχαίας Πύλου. Το χωριό αναφέρεται με αρχική επίσημη ονομασία, από το 1835 ως το 1908, ως ο Γουβαλοβοράς ή Γουβαλοβαρός και κατόπιν ως το Βουβαλοβορό, αναφερόμενο σε άλλες πηγές και ως ο Βουβαλοβορός ή το Βουβαλοβορόν, ευρισκόμενο σε άλλη αρχική τοποθεσία, πιο κοντά στον ναό της Παναγίας της Σγράπας και περίπου 3 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά από την σημερινή τοποθεσία του χωριού και στη συνέχεια το χωριό αναφερόταν ως η Σγράπα ή Σγράππα, τόσο στην παλαιότερη, όσο και στην νεότερη τοποθεσία του.

Διοικητική ιστορία

Ο αρχικός οικισμός, ο Γουβαλοβοράς ή Γουβαλοβαρός προσαρτήθηκε αρχικά στον παλαιό Δήμο Κορυφασίου το 1835, με έδρα την Ίκλενα (σήμερα η Ίκλαινα). Μόλις 5 χρόνια αργότερα, το 1840, αποσπάται από τον Δήμο Κορυφασίου, ο οποίος καταργήθηκε τότε και προσαρτάται στον παλαιό Δήμο Πύλου ή Δήμο Πυλίων, όπως αναφερόταν τότε, όπου και παρέμεινε ως το 1908, που ο οικισμός αυτός καταργήθηκε και αντικαταστάθηκε από το νεότερο οικισμό της Σγράπας, σε νεότερη τοποθεσία, κοντινή της αρχικής. Το χωριό αναφέρεται, το 1853, επίσης σαν Γουβαλοβαρός στον β΄ τόμο των «Ελληνικών» του Ιάκωβου Ρίζου Ραγκαβή, ως οικισμός του Δήμου Πύλου της Επαρχίας Πυλίας με πληθυσμό 113 κατοίκους, με βάση την απογραφή του 1851. Έδρα του Δήμου Πύλου τότε, βάση της ίδιας πηγής, ήταν η κωμόπολη της Πύλου, (Νεόκαστρον) και Καλύβια. Το χωριό αναφερόταν επίσημα ως ο Γουβαλοβοράς και στη συνέχεια ως ο Γουβαλοβοράς ως και το 1879. Από το 1879 ως και το 1908 που καταργήθηκε ως οικισμός αναφερόταν επίσημα ως το Βουβαλοβορό. Την ίδια χρονιά αναγνωρίσθηκε ο νεότερος οικισμός σε νέα κοντινή τοποθεσία, σε μια απόσταση 3 περίπου χιλιομέτρων βορειοανατολικά από την προηγούμενη, με την ονομασία Σγράπα. Η Σγράπα αναφέρεται επίσημα για πρώτη φορά στην απογραφή του 1907 ως οικισμός του παλαιού Δήμου Πύλου, ο οποίος είχε 148 κατοίκους, ενώ προσαρτήθηκε επίσημα, το 1908, στον παλαιό Δήμο Πύλου, ή Δήμο Πυλίων, όπου και παρέμεινε ως το 1912 που ο δήμος καταργήθηκε. Το 1912 η Σγράπα προσαρτάται αρχικά στην Κοινότητα Ικλένης, με έδρα την Ίκλενα (σήμερα η Ίκλαινα), ενώ μόλις 7 χρόνια μετά, το 1919, αποσπάται εκ νέου από την Κοινότητα Ικλένης και προσαρτάται στην Κοινότητα Πύλου. Το 1956 η Σγράπα μετονομάζεται σε Ελαιόφυτον, ονομασία με την οποία αναφέρεται επίσημα ως σήμερα. Το χωριό παρέμεινε ως οικισμός της Κοινότητας Πύλου, από το 1919 ως το 1946, που η κοινότητα αυτή αναγνωρίζεται ως ο Δήμος Πύλου (1946-2010) και ακολούθως, μετά το 1997, όταν τότε στα πλαίσια των αλλαγών που επήλθαν στη τοπική αυτοδιοίκηση, μέσω του σχεδίου «Καποδίστριας», το Ελαιόφυτον συνέχισε να είναι ενταγμένο στον κατηργημένο Δήμο Πύλου, ως το 2010. Από το 2011, μετά τις νέες αλλαγές του σχεδίου «Καλλικράτης» το Ελαιόφυτον ανήκει πλέον στον νέο Δήμο Πύλου - Νέστορος. Ο δήμος αυτός, συστάθηκε με το Πρόγραμμα Καλλικράτης με την συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Κορώνης, Μεθώνης, Παπαφλέσσα, Πύλου, Νέστορος και Χιλιοχωρίων. Το Ελαιόφυτον σήμερα είναι οικισμός της Δημοτικής Κοινότητας της Πύλου του Δήμου Πύλου-Νέστορος, με έδρα την Πύλο. Στη δημοτική κοινότητα αυτήν υπάγονται επίσης η Γιάλοβα, το Παλαιόνερον, η Σχινόλακκα και η νησίδα Σφακτηρία.

Κάτοικοι

Ο οικισμός, με βάση την απογραφή του 2011, έχει 81 μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι απασχολούνται κυρίως σε διάφορες αγροτικές εργασίες.

Επισήμανση: Ο πληθυσμός όπως αναφέρεται στο παραπάνω διάγραμμα για το χωριό Ελαιόφυτον, περιλαμβάνει τις απογραφές των κατοίκων του χωριού, από την απογραφή του 1844 ως και την απογραφή του 1896 του οικισμού γνωστού ως Γουβαλοβοράς ή Γουβαλοβαρός ή Βουβαλοβορό, από την απογραφή του 1907 ως και την απογραφή του 1951 του οικισμού γνωστού ως Σγράπα και από την απογραφή του 1961 ως σήμερα του οικισμού γνωστού ως Ελαιόφυτον.

Κτίρια-αξιοθέατα

Εκτός από τα παραδοσιακά σπίτια υπάρχει το παλαιό Δημοτικό Σχολείο και οι εκκλησίες του χωριού, ο Ιερός Ναός του Αγίου Αθανασίου και ο Ιερός Ναός του Αγίου Γεωργίου (κοιμητηριακός ναός), οι οποίοι υπάγονται στην Ιερά Μητρόπολη Μεσσηνίας. Εκτός από την έξοχη θέα του χωριού προς τον κόλπο της Πύλου, τη Γιάλοβα, τη λιμνοθάλασσα του Ντιβαριού, τη νήσο Σφακτηρία και το Παλαιόκαστρο του Ναυαρίνου, ανάμεσα στα σημαντικά αξιοθέατα του χωριού είναι και το Μοναστήρι της Παναγιάς της Σγράπας ή Μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής της Σγράπας. Χάρη σε αυτό, το χωριό έχει σημαντικό ρόλο στη θρησκευτική ιστορία της ευρύτερης περιοχής της Πυλίας, για την οποία μάλιστα η Μονή επιλέγεται τακτικά ως τόπος τέλεσης γάμων, βαπτίσεων και άλλων θρησκευτικών δραστηριοτήτων.

Ιερά Μονή Ζωοδόχου Πηγής Σγράπας

Κοντά στο χωριό του Ελαιοφύτου, σε απόσταση 3 περίπου χιλιομέτρων και επάνω στον ομώνυμο λόφο της Σγράπας, βρίσκεται το Ιερό Προσκύνημα της Παναγίας Σγράπας ή Ιερά Μονή Ζωοδόχου Πηγής, αποτελούμενο από μικρό ναό, χώρους υποδοχής και μεγάλους ξενώνες για τους προσκυνητές. Το προσκύνημα αυτό αποτελεί σημαντικό θρησκευτικό κέντρο και πνευματικό θησαυρό της περιοχής της Πυλίας. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, αλλά και διάφορους ερευνητές, η Παναΐτσα της Σγράπας συνδέεται με το πέρασμα των Φράγκων από την περιοχή αυτή, καθώς θεωρείται ότι όταν βρέθηκε στην περιοχή η βασίλισσα των Βουρβόνων, το 1332, έκτισε εκκλησίες τόσο στο Παλαιόκαστρο, όσο και στην ευρύτερη περιοχή. Μεταξύ άλλων έκτισε και την Εκκλησία της Παναγίας στη Βουβαλοβορού ή Σγράπα (Γούρνα). Η αρχική αυτή εκκλησία καταστράφηκε μετά το 1550, όταν την περιοχή κατέλαβαν οι Τούρκοι, (οι οποίοι έκτισαν το Νιόκαστρο και το τζαμί μέσα σε αυτό) και έμεινε γκρεμισμένη μέχρι το 1680, όταν την περιοχή ανέκτησαν κατά την Δεύτερη Ενετοκρατία οι Βενετοί (οι οποίοι ολοκλήρωσαν το Νιόκαστρο). Την εποχή αυτή ο Δούκας Μοροζίνης μετέτρεψε το τζαμί του Νιοκάστρου σε εκκλησία, δίνοντας σε αυτή το όνομα «Μεταμόρφωση του Σωτήρος», ενώ ανοικοδόμησε εκ νέου και την Παναΐτσα της Σγράπας. Το 1825 ο Ιμπραήμ κατέστρεψε εκ νέου και ολοσχερώς, με πυρκαγιά, τον ναό. Μετά την οριστική απελευθέρωση της περιοχής, το 1828, οι νεώτεροι κάτοικοι μεταφέρθηκαν στην τοποθεσία που προϋπήρχε ο παλαιότερος ναός, δημιούργησαν το νεότερο χωριό με την ονομασία ως το 1840 Γουβαλοβοράς ή Βουβαλοβορός ή Βουβαλοβορόν και έκτισαν ξανά τον μικρό ναό της Μεγαλόχαρης Παναγιάς, που είχε καταστραφεί από τον Ιμπραήμ, αλλά δεν βρήκαν την αρχική εικόνα του ναού και έτσι ο τότε προεστός Αναστάσιος Αλεξόπουλος δώρισε μια νέα εικόνα. Από το 1855 και μετά, σταδιακά, οι κάτοικοι της Σγράπας ή του Βουβαλοβορού, λόγω της λειψυδρίας και της ελονοσίας, η οποία προερχόταν από το έλος της Γιάλοβας, μεταφέρθηκαν υψηλότερα, 3 περίπου χιλιόμετρα βορειοανατολικά του ναού, και έκτισαν το νέο χωριό, το οποίο ονόμασαν και πάλι Σγράπα και το οποίο το 1956 μετονομάσθηκε σε Ελαιόφυτο. Το 1870 ο ναός καταστράφηκε ξανά, λόγω των βροχοπτώσεων, που έφεραν όμβρια ύδατα και χώμα, με αποτέλεσμα να θαφτεί ο ναός και να χαθεί και η δεύτερη εικόνα του, η οποία έφερε την ενθύμηση «1835. Παρά Αναστασίου Αλεξόπουλου» και η οποία καταχώθηκε στα ερείπια του ναού. Στις 23 Αυγούστου του 1892 και σύμφωνα με την τοπική παράδοση οφειλόμενη σε θαύμα με την υπόδειξη της Παναγίας, έγινε η ανεύρεση της δεύτερης εικόνας του ναού, από την Αναστασία Αλεξοπούλου, σύζυγο του Νικολάου Αργυρόπουλου από την Μάκρη της Τρίπολης (Φάνα), οι οποίοι είχαν μετοικήσει στην περιοχή μετά των τριών αγοριών τους μετά το 1880, αναζητώντας χειμαδιό και κατασκευάζοντας πρόχειρη κατοικία και στάνη στο λόφο, 150 μέτρα βορειοδυτικά του παλαιού ναού της Παναγίτσας για αυτούς και τα ποίμνιά τους. Καθώς η Αναστασία καταγόταν από την Αρκαδία, οι Αρκάδες, μετά την ανεύρεση της εικόνας, πήραν προσωπικά το όλο θέμα, σχημάτισαν επιτροπές και έκαναν εράνους και δωρεές με αποτέλεσμα να κτιστεί ο νεότερος Ιερός Ναός, αφιερωμένος στην Ζωοδόχο Πηγή, ενώ η Αναστασία στη συνέχεια υπηρέτησε το Ιερό Προσκύνημα μέχρι τα βαθιά γεράματά της. Η ευρεθείσα εικόνα της Ζωοδόχου Πηγής τιμάται την Παρασκευή της Διακαινησίμου με τριήμερο πανηγύρι, καθώς και την 23η Αυγούστου στη μνήμη της εύρεσής της. Σημαντικό έργο στην ανάδειξη του Ιερού Προσκυνήματος έχει τις τελευταίες δεκαετίες ο αρχιμανδρίτης-ιερομόναχος Ιερεμίας που διακονεί εκεί.

Δείτε επίσης

Πύλος Δήμος Πύλου - Νέστορος Διοικητική διαίρεση Περιφερειακής Ενότητας Μεσσηνίας Διοικητική διαίρεση νομού Μεσσηνίας πρώην Δήμος Πύλου

Παραπομπές

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Δήμος Πύλου - Νέστορος, από την ιστοσελίδα: www.pylos-nestor.gr του Δήμου Πύλου - Νέστορος. Αικατερίνη Διαμαντοπούλου,"Παναγία της Σγράπας - Ναυβαρίνο", από την ιστοσελίδα: www.romiosini.org.gr της Μ.Κ.Ο. "Ρωμηοσύνη". Ο Εσπερινός της Ζωοδόχου Πηγής στη Σγράπα Μεσσηνίας, 17/04/2015, από την ιστοσελίδα: www.amen.gr Παναγία Σγράππα. Το χρονικόν ευρέσεως της ιεράς εικόνος", έκδοση: Ιερά Μητρόπολη Μεσσηνίας, 4η έκδ., Σγράππα 2006, από την ιστοσελίδα: https://web.archive.org/web/20071018054820/http://www.pigizois.net/