Πληροφορίες
Το Πρωτοκκλήσι (υψ. 63 μ.) είναι ακριτικό χωριό, στο βορειοανατολικό άκρο της Ελλάδος, στο νομαρχιακό διαμέρισμα Έβρου. Ανήκει στη δημοτική ενότητα Ορφέα του Δήμου Σουφλίου και βρίσκεται περίπου 15 χιλιόμετρα βορειοδυτικά του Σουφλίου. Το 2001 ο πληθυσμός του χωριού ήταν 316 και 764 για το δημοτικό διαμέρισμα Πρωτοκκλησίου (μαζί με τον οικισμό Αγριάνη). Στην απογραφή του 2011 οι κάτοικοι ήταν 790, εκ των οποίων 530 στον οικισμό Αγριάνη και 260 στο Πρωτοκκλήσι. Κατά την απογραφή του 2021 οι κάτοικοι Αγριάνης και Πρωτοκκλησίου ήταν συνολικά 776. Οι κάτοικοι του Πρωτοκκλησίου, είναι στην πλειονότητα τους πρόσφυγες από τα Ελληνικά χωριά Μανδρίτσα και Άκαλαν που σήμερα βρίσκονται στη Βουλγαρία. Με την είσοδο της Βουλγαρίας στην Ε.Ε. οι κάτοικοι του Πρωτοκκλησίου, ανέπτυξαν σχέσεις με τα εν λόγω χωριά. Υπάρχουν άλλωστε και συγγενικές σχέσεις μεταξύ τους, καθώς κάποιοι εγκλωβίστηκαν και συνέχισαν εκεί τη ζωή τους. Τη δεκαετία του '60 ήρθε το πρώτο μεταναστευτικό ρεύμα κυρίως προς Γερμανία, Η.Π.Α. και Καναδά. Τις επόμενες δεκαετίες, το χωριό γνώρισε μεγάλη οικονομική ανάπτυξη, λόγω των αγροτοκτηνοτροφικών και σηροτροφικών δραστηριοτήτων. Από τη δεκαετία το '90 και μετά, άρχισε η οικονομική του πτώση εξαιτίας της εσωτερικής μετανάστευσης. Σήμερα το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού του είναι υπέργηροι, με ελάχιστους νέους και παιδιά. Ο ιερός ναός Αγ. Αθανασίου, που ονομάσθηκε από την εκκλησία που υπάρχει ακόμα και σήμερα στο Άκαλαν, έχει ανακαινισθεί πρόσφατα, έχει φωταγωγηθεί και αποτελεί κόσμημα στο κέντρο του χωριού. Στη θέση ''καβάκια'' υπάρχουν ερείπια παλαιάς εκκλησίας και τοίχος με βυζαντινά τούβλα. Λίγο βορειότερα, βρέθηκαν υδραγωγείο και θεμέλια παλαιάς εκκλησίας. Στη θέση ''παλεκκλήσια'' υπάρχει ο ναός του θεού Πλούτωνα, χτισμένος απο τον Ορφέα. Στα χωράφια, στη γύρω περιοχή, συχνά έρχονται στο φως κεραμικά θραύσματα, απόδειξη ότι ο τόπος κατοικείται από αρχαιοτάτων χρόνων.
Ιστορία
Δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία, σχετικά με την ίδρυση του χωριού, αν και προφορικές αφηγήσεις παλαιότερων, την τοποθετούν αρκετά πίσω στον χρόνο. Λαμβάνοντας υπόψιν μας τον μύθο(?) του Ορφέα και την ανέγερση απ' αυτόν ναού προς τιμήν του θεού Πλούτωνα, συμπεραίνουμε ότι ο τόπος κατοικείται από τα προιστορικά χρόνια. Είναι γεγονός πάντως, σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία, ότι το 1361 που έγινε η κατάληψη της Θράκης απ' τους οθωμανούς, υπήρχε οικισμός στο ίδιο σημείο. Επί τουρκοκρατίας αναφέρεται ως Basklise (πρώτη εκκλησία) από το ναό που χτίστηκε από τον Ορφέα. Το 1878 και το 1912 (σύμφωνα με τον Lyubomir Miletich, μαρτυρία η οποία ελέγχεται, ως προς τον αριθμό των Βούλγαρων κατοίκων) το χωριό εκτός των ντόπιων Ελλήνων κατοίκων, είχε και 100 οικογένειες Βουλγάρων. Μετά από ένα σύντομο διάστημα Βουλγάρικης κατοχής (1913 έως 1919), απελευθερώθηκε και το 1920 προσαρτήθηκε και πάλι στην Ελλάδα. Με την ανταλλαγή πληθυσμών, οι Βούλγαροι κάτοικοι, ανταλλάχθηκαν με Έλληνες, πρόσφυγες κυρίως από τα Ελληνικά χωριά Μανδρίτσα (εκτός από το Πρωτοκκλήσι, πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στις Μάνδρες Κιλκίς, στο Σέδες Θεσσαλονίκης, στη Σουρωτή, στο Ζαγκλιβέρι κ.α.) και Άκαλαν, τα οποία σήμερα βρίσκονται στο Βουλγάρικο έδαφος. Κατά τον α' και β' παγκόσμιο πόλεμο αλλά και την περίοδο του Ελληνικού εμφυλίου, από τους καπετανέους που δρούσαν στην περιοχή (μερικά, μάλιστα, πολύ μεγάλα ονόματα της μετέπειτα πολιτικής ζωής), το χωριό πέρασε δύσκολα και πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος. Τα ονόματα των θυμάτων αναγράφονται στην επιτύμβια στήλη, στο Ηρώον του χωριού.
Η πρώτη εκκλησία στον κόσμο
Η πρώτη εκκλησία στον κόσμο ή ο ναός, προς τιμήν, του θεού Πλούτωνα, χτίστηκε εδώ από τον Ορφέα (λίγο πριν μπούμε στο χωριό, δεξιά στο ύψωμα, σε μια συστάδα δένδρων). Κατά άλλους, πρόκειται για ναό αφιερωμένο στη χθόνια θεότητα Θράκας ιππέας. Σύμφωνα με το μύθο, όταν η γυναίκα του Ορφέα, Ευρυδίκη, πέθανε από δάγκωμα φιδιού, ο Ορφέας ήταν απαρηγόρητος. Όπως αναφέρει ο Οβίδιος, τριγυρνούσε στα βουνά της Ροδόπης έως το δέλτα του Έβρου, θρηνόντας τον χαμό της. Για να εξευμενίσει τον Πλούτωνα, έχτισε προς τιμήν του ναό και κατέβηκε στον Άδη, όπου και τον έπεισε με τη μουσική του, να τη στείλει πίσω. Ο θεός το υποσχέθηκε, με τον όρο να μη στρέψει το κεφάλι του πίσω, όσο τον ακολουθούσε ο Ερμής μαζί με την Ευρυδίκη. Αυτός δεν κρατήθηκε, γύρισε το κεφάλι του και αντίκρισε την Ευρυδίκη, η οποία στη στιγμή, χάθηκε για πάντα στον Άδη. Οι Τούρκοι το 1361, βρήκαν το ναό ανέπαφο, στο -σημερινό- Πρωτοκκλήσι. Λέγεται επίσης, ότι οι Βούλγαροι το 1913, αφαίρεσαν μέχρι και τις κολώνες του ναού και τις μετέφεραν στη Βουλγαρία. Άποψη που φυσικά δεν στέκει, διότι πουθενά στη Βουλγαρία δεν αναφέρονται σχετικά, ούτε υπάρχουν μέρη ή αντικείμενα του ναού εκεί. Μάλλον πρόκειται για ανυπόστατες φήμες, με σκοπό τον αποπροσανατολισμό. Εξάλλου, υπάρχουν αρκετές ενδείξεις για το που βρίσκεται θαμένος, με πυκνή βλάστηση πάνω και τριγύρω. Σύμφωνα με ντόπιες πηγές, ο ναός έχει συληθεί κατά το πρόσφατο παρελθόν και εκλάπησαν σημαντικά και μεγάλης αρχαιολογικής αξίας αντικείμενα και ίσως αγάλματα. Η γύρω περιοχή άλλωστε, έχει δώσει αρκετά αρχαία αντικείμενα και ο ναός του θεού Πλούτωνα, περιμένει την αρχαιολογική σκαπάνη να τον αναδείξει. Πρόκειται για ένα παγκόσμιο αρχαιολογικό εύρημα που θα αλλάξει τον ρου της ιστορίας, μιας και ανήκει στην προϊστορική περίοδο. Άλλωστε και η Τροία, έως να την ανακαλύψει ο Σλήμαν, ήταν ένας μύθος.
Έθιμα
Στις 18 Ιανουαρίου γιορτάζει ο Ιερός Ναός του Αγίου Αθανασίου. Μετά το τέλος της θείας λειτουργίας, στον χώρο του πολιτιστικού συλλόγου, γίνεται παραδοσιακό γλέντι για όλους τους κατοίκους. Την Καθαρά Δευτέρα, από τα μέλη του τοπικού πολιτιστικού συλλόγου, αναβιώνει το έθιμο του «Μπέη». Ετοιμάζεται και διανέμεται παραδοσιακή φασολάδα και νηστίσιμα και ακολουθεί μεγάλο γλέντι. Στις 14 Αυγούστου, παραμονή της Παναγιάς, γίνεται περιφορά της εικόνας της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και οργανώνεται μεγάλο παραδοσιακό πανηγύρι στον προαύλιο χώρο του σχολείου
