Οι Μεταξάδες είναι ένας πεδινός οικισμός και πρώην δήμος της περιφερειακής ενότητας Έβρου σε υψόμετρο 120 μέτρα. Στο χωριό έλαβε χώρα η σημαντική Μάχη των Μεταξάδων κατά την διάρκεια του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου. Έχουν χαρακτηριστεί με το το ΠΔ/19-10-78 (ΦΕΚ 594/Δ/13-11-78) ως παραδοσιακός οικισμός και με την αριθ. Ι-4917/10-12-1987 (ΦEΚ 1277Γ/31.12.87) απόφαση της Νομαρχίας Έβρου ο οικισμός με ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά.

Γεωγραφία

Η περιοχή Μεταξάδων, που εντοπίζεται κοντά στα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα, απέχει 28 χιλιόμετρα δυτικά από το Διδυμότειχο και τρία χιλιόμετρα ανατολικά της συνοριακής γραμμής με τη Βουλγαρία. Μετά τη μεταρρύθμιση της τοπικής αυτοδιοίκησης του 2011 στο πλαίσιο του προγράμματος «Καλλικράτης», οι Μεταξάδες, μαζί με την Αβδέλλα αποτελούν τη δημοτική κοινότητα Μεταξάδων που ανήκει στη δημοτική ενότητα Μεταξάδων του δήμου Διδυμοτείχου. Η δημοτική ενότητα Μεταξάδων καλύπτει έκταση 211,238 km². Αποτελεί μια περιοχή με ήπια γεωμορφολογία, χαρακτηριζόμενη από χαμηλούς λόφους. Η βόρεια της πλευρά καλύπτεται κυρίως από αγροτικές ζώνες που αποτελούν το 35% της έκτασης, ενώ στο νότιο τμήμα, κοντά στα οικισμούς των Μεταξάδων και του Παλιουριού, επικρατούν φυλλοβόλα δάση και βοσκοτόποι, που καταλαμβάνουν το 52% και το 9% της περιοχής αντίστοιχα. Στη δυτική συνοριακή πλευρά και στα βόρεια, ρέει ο ποταμός Ερυθροπόταμος. Οι ρεματιές της περιοχής είναι συνήθως ρηχές και συναντούν τον Ερυθροπόταμο ή τους παραπόταμούς του, συμβάλλοντας στην υδατική κάλυψη που φτάνει το 3% του συνολικού εδάφους. Το υψόμετρο της περιοχής κυμαίνεται από 80 έως 306 μέτρα. Όσον αφορά την πρόσβαση, οι Μεταξάδες βρίσκονται σε απόσταση περίπου 25-30 χιλιομέτρων από τον κεντρικό οδικό άξονα Αλεξανδρούπολης - Ορεστιάδας, ενώ συνδέεται άμεσα με την Εθνική Οδό 53. Η σύνδεση με τον υπόλοιπο νομό και τη χώρα γίνεται κυρίως μέσω Διδυμότειχου, με το οποίο η περιοχή συνδέεται μέσω υπεραστικών λεωφορείων του ΚΤΕΛ Διδυμότειχου. Οι παρεχόμενες υπηρεσίες είναι περιορισμένες, καθώς επικεντρώνονται κυρίως σε καταστήματα τροφίμων και εστίασης εντός του χωριού αλλά και στα γύρω χωριά.

Ιστορία

Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Η ιστορία των Μεταξάδων είναι βαθιά ριζωμένη στον χρόνο, με πληροφορίες που αντλούνται από το χειρόγραφο έργο του Κωνσταντίνου Γκεργκένη, ο οποίος ήταν παλαιός κάτοικος του χωριού. Σύμφωνα με τις ερευνητικές του προσπάθειες, το αρχαίο χωριό, επί Βυζαντινών χρόνων, ονομαζόταν Δογάντζια ή Ντουγάντζια και ήταν τοποθετημένο δύο χιλιόμετρα δυτικά από τη σύγχρονη θέση του. Ο όρος «ντουγάντζι», που σημαίνει αρπακτικό πουλί, πιθανότατα αποτυπώνει το βραχώδες και ορεινό περιβάλλον του τότε οικισμού. Η τοπική παράδοση καταγράφει ότι ο αρχικός οικισμός ήταν η πρώτη εγκατάσταση των κατοίκων, η οποία διήρκεσε μέχρι το έτος 1285, όταν μια επιδημία χολέρας ώθησε τους κατοίκους να εγκαταλείψουν την περιοχή. Αναζητώντας νέα έδαφος για εγκατάσταση, επέλεξαν την τωρινή δασώδη τοποθεσία, ενθαρρυμένοι από την ύπαρξη ενός νεαρού 3-4 χρονών δέντρου φτελιάς (καραγάτσι) και την προοπτική της παρουσίας νερού.

Τουρκοκρατία

= Η εισβολή των Οθωμανών

= Η εισβολή των Οθωμανών στην περιοχή των Μεταξάδων σηματοδοτήθηκε το 1361, όταν οι Τούρκοι υπό την ηγεσία του Σουλτάνου Μουράτ Α’ κατέκτησαν το Διδυμότειχο και τη γύρω περιοχή, μετά από δωδεκαετή πολιορκία. Εκείνη την περίοδο, κατέλαβαν επίσης την περιοχή από την Αδριανούπολη ως τη Φιλιππούπολη. Ωστόσο, ορισμένοι ιστορικοί, βασιζόμενοι σε βυζαντινές και άλλες πηγές, αναφέρουν ότι η κατάκτηση της Αδριανούπολης πραγματοποιήθηκε το 1369 ή μετά το 1371 και ότι οι στρατιωτικές ενέργειες δεν οδηγήθηκαν από τον Μουράτ αλλά από τοπικούς τουρκικούς μπέηδες.

= Οθωμανική κατοχή

= Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, η περιοχή υπέστη τόσο ηθική όσο και υλική ζημιά. Μοναστήρια και εκκλησίες καταστράφηκαν, ενώ η οικονομική και κοινωνική ζωή διαταράχθηκε από βαρύτατους φόρους και το παιδομάζωμα, με ανθρώπους να στέλνονται σκλάβοι στη Μικρά Ασία και κορίτσια σε χαρέμια. Η βάρβαρη συμπεριφορά των κατακτητών εκφράστηκε με ανήκουστες θηριωδίες και την καταστροφή ολόκληρων χωριών.

= Διοίκηση

= Στο διοικητικό πλαίσιο της Τουρκοκρατίας, η διακυβέρνηση του χωριού ανατέθηκε σε ένα μουχτάρη, έναν αντιμουχτάρη και δύο συμβούλους (ατάαδες), οι οποίοι επιλέγονταν από τους έξι πλουσιότερους κατοίκους, γνωστούς ως δωδεκάρα. Οι δικαιοδοσίες τους ήταν απεριόριστες και διαρκούσαν ένα έτος. Ανήμερα του Αγίου Δημητρίου, στην πλατεία του χωριού, ο Μουχτάρης, αφού συγκέντρωνε τους κατοίκους, όριζε τους κλητήρες που χωριζόταν σε αγροφύλακες για τα καλαμπόκια, το σιτάρι και τα αμπέλια, σε νυχτοφύλακες, αγελαδάρηδες, αλογάρηδες και γουρουνάδες. Σε περίπτωση καταχρήσεων από τον μουχτάρη, ο πρόεδρος και οι κάτοικοι μπορούσαν να προσφύγουν στα δικαστήρια, και αν κερδίζονταν η υπόθεση, να ορίζουν νέο μουχτάρη και να ανακτούν τη σφραγίδα του χωριού.

= Δημιουργία γειτονικών οικισμών

= Με τη δημιουργία νέων χωριών στην περιοχή, οι Μεταξαδιώτες είδαν τα σύνορα του χωριού τους να περιορίζονται, γεγονός που οδήγησε σε πείνα και εξαθλίωση του πληθυσμού. Οι κάτοικοι, που είχαν ως βασική δραστηριότητα τη γεωργία, βρέθηκαν αντιμέτωποι με την απώλεια των καλλιεργήσιμων εκτάσεών τους, οι οποίες περιήλθαν στα χέρια των Τούρκων. Ωστόσο, δεν υπέκυψαν στις δυσκολίες και βρήκαν τρόπους να επιβιώσουν, αναζητώντας νέες ευκαιρίες εργασίας σε πόλεις όπως η Βάρνα και η Φιλιππούπολη. Αρχικά ανέπτυξαν δεξιότητες στις μεταφορές, και σταδιακά επέκτειναν τις δραστηριότητές τους στον τομέα των ραφιών, της βαφής και της κατασκευής λαϊνικών προϊόντων. Η αντοχή και η επιμονή τους τους έδωσε τη δυνατότητα να αρχίσουν σταδιακά να αγοράζουν πίσω τη γη που είχαν χάσει, αποκτώντας μερίδια (ματζήρια) από τους Τούρκους, επανακτώντας έτσι τμήμα της κλεμμένης τους περιουσίας. Η διαδικασία αυτή έδειξε την αντοχή τους στις αντιξοότητες και τη δυνατότητά τους να ανακτούν την οικονομική και κοινωνική τους αυτονομία.

= Ύστερη Οθωμανική περίοδος

= Κατά την ύστερη Οθωμανική περίοδο, το 1695, οι κάτοικοι των Μεταξάδων αποφάσισαν να κτίσουν τον Ναό του Αγίου Αθανασίου, ένα κτίσμα που χαρακτηρίστηκε από την κατασκευή του μεγαλύτερου μέρους του υπογείως. Αυτή η επιλογή έγινε για να αποφευχθεί η πρόκληση των Οθωμανών, καθώς η ελληνική κοινότητα συχνά υφιστόταν λεηλασίες από τους γενίτσαρους. Η εκκλησία αυτή χρησιμοποιήθηκε επίσης ως κρυφό σχολειό, όπου τα παιδιά διδάσκονταν την ελληνική γλώσσα, την ιστορία και τις παραδόσεις του Έθνους, ακόμη και κατά τα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας. Η Εκκλησία έπαιξε καθοριστικό ρόλο ως κέντρο πνευματικής ζωής, με την ηθική και υλική υποστήριξη των κατοίκων. Το 1882, με την πρωτοβουλία των Δημητράκη Μπίμπαση και Αναστάση Καμπάκα, κτίστηκε το πρώτο Δημοτικό Σχολείο της περιοχής, ενισχύοντας περαιτέρω την εκπαίδευση. Στο πλαίσιο του Ρωσοτουρκικού Πολέμου, η περιοχή των Μεταξάδων καταλήφθηκε προσωρινά από τη Ρωσία το 1878, αλλά μετά από τρία χρόνια επέστρεψε και πάλι υπό Οθωμανική κυριαρχία. Έως το 1908, οι σχέσεις μεταξύ των Οθωμανών και της τοπικής ελληνικής κοινότητας φαίνεται να ήταν σχετικά ήρεμες, με την περιοχή να απολαμβάνει ένα είδος ισονομίας και ελευθερίας. Ωστόσο, το 1908 σηματοδοτήθηκε από σημαντικές αλλαγές, με την αναθεώρηση του Οθωμανικού Συντάγματος και την επιβολή στράτευσης στους Ρωμιούς, αλλάζοντας δραματικά τις συνθήκες ζωής των Ελλήνων της περιοχής.

Περιβάλλον

Γενικές πληροφορίες

Η περιοχή των Μεταξάδων δεν διαθέτει κάποιους ιδιαίτερα σημαντικούς βιότοπους για τα πτηνά και ελάχιστα είδη πτηνών φωλιάζουν εντός των ορίων της. Ωστόσο, αρκετά είδη που φωλιάζουν στα κοντινά δάση, όπως αυτά της Δαδιάς, συνηθίζουν να επισκέπτονται την περιοχή για τροφοληψία, περιλαμβάνοντας κυρίως γύπες όπως τον μαυρόγυπα και την όρνια. Το φυσικό τοπίο της περιοχής περιλαμβάνει την κοιλάδα του Ερυθροπόταμου και τους γύρω δασώδεις λόφους, τα οποία χρησιμοποιούνται από πολλά είδη πτηνών για διαχείμαση. Η θέση της περιοχής σε μια μεταναστευτική διαδρομή την καθιστά επίσης προορισμό για πολλά μεταναστευτικά είδη, ιδίως στρουθιόμορφα, τα οποία σταματούν εκεί για λίγες ώρες ή ημέρες. Στις καλλιεργούμενες ζώνες γύρω από τους Μεταξάδες, που χαρακτηρίζονται από την απουσία φυτοφρακτών, δεν υπάρχει σημαντική φωλεοποίηση, αλλά χρησιμοποιούνται ευρέως από διαχειμάζοντα είδη πτηνών. Οι παρακείμενες δασικές εκτάσεις επίσης προσελκύουν πολλά είδη αρπακτικών που αναζητούν τροφή, ενώ τα δρυοδάση χρησιμοποιούνται από μεταναστευτικά στρουθιόμορφα λόγω της θέσης και του χαμηλού υψομέτρου της περιοχής. Τέλος, κατά τη διάρκεια της άνοιξης και του φθινοπώρου, τα παραποτάμια δάση του Ερυθροπόταμου φιλοξενούν ποικιλία ερωδιών και πελαργών, ιδίως όταν τα νερά του ποταμού υποχωρούν σημαντικά.

Γεωλογία και ορυκτός πλούτος

Οι Μεταξάδες, χαρακτηρίζονται από ηφαιστειοκλαστικά ιζήματα του Ηωκαίνου που έχουν υποστεί εκτεταμένη ζεολιθική αλλοίωση. Τα ιζήματα αυτά αποτελούνται κυρίως από κλινοπτιλόλιθο και παρουσιάζουν υψηλή ικανότητα ανταλλαγής κατιόντων. Η περιοχή έχει αποτελέσει αντικείμενο σημαντικών γεωλογικών και γεωχημικών μελετών, οι οποίες αναδεικνύουν την πολύπλοκη ηφαιστειακή ιστορία της και τις δυναμικές διεργασίες που οδηγούν στη μοναδική περιεκτικότητά της σε ορυκτά. Οι αναλύσεις ισοτόπων οξυγόνου παρέχουν αποδείξεις για αυτές τις διεργασίες αλλοίωσης, υποδεικνύοντας ένα ιστορικό σημαντικών γεωχημικών αλλαγών. Οι Μεταξάδες είναι αξιοσημείωτες για τα μοναδικά ορυκτά ευρήματά τους, συμπεριλαμβανομένης της παρουσίας μοισσανίτη (SiC) μέσα στα ζεολιθικά πετρώματά τους. Αυτή η σπάνια εμφάνιση ορυκτών υποδηλώνει ένα περιβάλλον με μοναδικές γεωχημικές συνθήκες που ευνοούν το σχηματισμό τέτοιων σπάνιων ορυκτών. Η γενική ορυκτολογική σύνθεση περιλαμβάνει επίσης σημαντικές ποσότητες φυσικών ζεόλιθων, οι οποίοι συμβάλλουν στην αξιοσημείωτη γεωλογία της περιοχής. Οι ζεολιθικοί τόφφοι των Μεταξάδων και της κοντινής περιοχής της Αβδέλλας παρουσιάζουν εξαιρετικές ικανότητες ανταλλαγής ιόντων, οι οποίες έχουν τεκμηριωθεί εκτενώς μέσω τοπικών και διεθνών ερευνών. Αυτό το χαρακτηριστικό είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε περιβαλλοντικά πλαίσια, όπου τα υλικά αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον μετριασμό της ρύπανσης και την αποτελεσματική αποκατάσταση της οικολογικής ισορροπίας. Επιπλέον, χρησιμοποιούνται ως λίθοι διαστάσεων στις κατασκευές, που εκτιμώνται για την ανθεκτικότητα και την αισθητική τους εμφάνιση. Τα υλικά αυτά έχουν αποτελέσει αναπόσπαστο μέρος οικοδομικών και αρχιτεκτονικών έργων στην περιοχή. Η ολοκληρωμένη εξέταση και αξιοποίηση των φυσικών πόρων των Μεταξάδων υπογραμμίζει τη σημασία τους στους τομείς της γεωλογίας, της περιβαλλοντικής επιστήμης και της βιομηχανίας. Το συνεχιζόμενο ακαδημαϊκό και πρακτικό ενδιαφέρον για την περιοχή αναδεικνύει τον σημαντικό ρόλο της στη συμβολή της σε βιώσιμες πρακτικές και στρατηγικές περιβαλλοντικής διαχείρισης σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα φυσικά ζεολιθικά υλικά των Μεταξάδων έχουν ποικίλες περιβαλλοντικές και βιομηχανικές εφαρμογές. Μελέτες έχουν επικεντρωθεί στην ικανότητα των ζεόλιθων των Μεταξάδων να απομακρύνουν βαρέα μέταλλα και ραδιονουκλίδια από υδατικά διαλύματα, καθιστώντας τα πολύτιμα για έργα καθαρισμού νερού και περιβαλλοντικού καθαρισμού. Συγκεκριμένες έρευνες έχουν αναδείξει την αποτελεσματικότητά τους στην προσρόφηση καισίου και ουρανίου, η οποία είναι ζωτικής σημασίας για τη διαχείριση ραδιενεργών αποβλήτων και μολυσμένων υδάτινων πηγών.

Αξιοθέατα

Από το 1997, το παλιό κτίριο του "Κουκουλόσπιτου" μαζί με τον περιβάλλοντα χώρο έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο "διότι διατηρεί χαρακτηριστικά, τυπολογικά, μορφολογικά και κατασκευαστικά στοιχεία κατοικίας αλλά και επαγγελματοβιομηχανικών κτιρίων της περιοχής (κουκουλόσπιτα) και είναι σημαντικό για τη μελέτη της αρχιτεκτονικής". Αξιοθέατο θεωρείται και η μεταβυζαντινή εκκλησία του Αγίου Αθανασίου που έχει κτιστεί το 1695. Αποτελεί έναν από τους τρεις μεταβυζαντινούς ναούς της περιοχής, από τους οποίους οι άλλοι δύο είναι ο Ναός Αγίου Αθανασίου που βρίσκεται στο Αλεποχώρι και ο Ναός Αγίου Παντελεήμονος στο Παλιούρι.

Ονομασία

Το όνομα του οικισμού προέρχεται από την ενασχόληση των κατοίκων του με τη σηροτροφία (μέχρι το 1921). Το χωριό φέρει επίσης την ονομασία "Τουκμάκι" που είναι τουρκικής προέλευσης και σημαίνει "Σφυροχώρι". Οι κάτοικοί του φημίζονται για τις οικοδομικές τους ικανότητες και την σμίλευση της πέτρας με το "τοκμάκ", το σφυρί, εξού και το όνομα.

Πληθυσμός

Σύμφωνα με την πληθυσμιακή απογραφή του 2021, η δημοτική ενότητα Μεταξάδων έχει συνολικά 3.763 κατοίκους.

Προσωπικότητες

Ιωάννης Μαντούδης (1881-1962), πρώην δήμαρχος της κοινότητας Μεταξάδων (1920-1923) Αθανάσιος Παπαπαναγιώτου (1886-?), ιατρός και ο πρώτος βουλευτής Έβρου με το Κόμμα Δημοκρατικής Ένωσης (1926-1928) Σωτήρης Τερζούδης (1961-), πρώην Αρχηγός του Πυροσβεστικού Σώματος (2018) Χρήστος Κισσούδης (1982-), χοροδιδάσκαλος, χοράρχης και πρόεδρος της κοινότητας Μεταξάδων (2019-)

Στη λαϊκή κουλτούρα

Η ελληνική δραματική ταινία Το Τανγκό των Χριστουγέννων του 2011, σε σκηνοθεσία Νίκου Κουτελιδάκη, γυρίστηκε εν μέρει στους Μεταξάδες Έβρου.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΜΕΤΑΞΑΔΩΝ Η ιστορία των Μεταξάδων από τον ιστότοπο http://www.patridamou.gr Από τόπο σε τόπο: Μεταξάδες Έβρου (01/07/2018) στο YouTube Συμβολή στη μελέτη του οικισμού Μεταξάδες Έβρου, Μωυσίδης Α. από τον ιστότοπο https://web.archive.org/web/20190403054729/http://library.tee.gr/

Παραπομπές