Η Χάλκη είναι ελληνικό νησί του νοτιοανατολικού Αιγαίου στο νησιωτικό σύμπλεγμα των Δωδεκανήσων με 475 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή 2021. Βρίσκεται 5 μίλια δυτικά από το ακρωτήριο Αρμενιστής της Ρόδου, ΝΑ. της Τήλου στο ΒΑ. Καρπάθιο πέλαγος. Η επιφάνεια του νησιού είναι 28 τ.χλμ. με ανάπτυγμα ακτής 34 χιλιομέτρων. Για την προέλευση της ονομασίας του νησιού υπάρχουν δύο εκδοχές: ονομάστηκε έτσι είτε από τα ορυχεία και τα εργαστήρια επεξεργασίας χαλκού που υπήρχαν στο νησί κατά την αρχαιότητα, είτε από τη φοινικική λέξη "κάρκι" ή "κάλχι" που σημαίνει "πορφύρα", το όστρακο που υπήρχε άφθονο στις ακτές του νησιού τότε και το οποίο εμπορεύονταν οι Φοίνικες, εκδοχή που είναι και η πιθανότερη Η Χάλκη έχει ανακηρυχθεί "Διεθνές κέντρο ειρήνης και φιλίας νέων" και αυτό έχει ως αποτέλεσμα το νησί να το επισκέπτεται μεγάλος αριθμός νέων.Τα τελευταία χρόνια όμως είναι μεγαλύτερος ο αριθμός από επισκέπτες της τρίτης ηλικίας.

Γεωγραφία

Γενικά το έδαφος της Χάλκης είναι ημιορεινό και άγονο. Υψηλότερες κορυφές είναι το Μεροβίγλι (593 μ.) στο ΒΑ. τμήμα της νήσου και ο Προφήτης Ηλίας (578 μ.) στο κεντρικό τμήμα. Οι δε ακτές είναι επί το πλείστον απότομες και βραχώδεις με μικρές παραλίες με άμμο και κροκάλες κυρίως στο βόρειο και νότιο τμήμα της νήσου.Τα νερά της θάλασσας γύρω από το νησί, είναι τα πιο καθαρά που έχει δει ποτέ κανείς! Στο ΝΑ. άκρο σχηματίζεται το ακρωτήριο Κρεβάτι, βόρεια του οποίου εκτείνεται ο όρμος Ημπορ(ε)ιός (εκ του Εμπορειό) στο μυχό του οποίου βρίσκεται και το ομώνυμο χωριό Χάλκη, ή Ημποριό. Ο οικισμός είναι πανέμορφος, με κατοικίες νεοκλασικής αρχιτεκτονικής, που φανερώνουν μεγαλείο αλλοτινών καιρών. Το ΒΑ. άκρο καταλήγει στο ακρωτήριο Λιμανάρι, ενώ στο ΒΔ. άκρο σχηματίζεται μικρή χερσόνησος που καταλήγει στο ακρωτήριο Κέφαλος. Η γενική όψη της Χάλκης χαρακτηρίζεται ως ορεινή πλην όμως τα ορεινά συγκροτήματα διακόπτονται από πεδινές μικρές ή μεγάλες εκτάσεις, όπως η κοιλάδα των Ζιών, του Ποντάμου, το Λεντάκι, του Κισσού κ.λπ. Σε αυτές τις κοιλάδες υπήρξε κατά την αρχαιότητα πλούσια παραγωγή δημητριακών η οποία ευνοούνταν από το έδαφος αλλά και το εύκρατο μεσημβρινό κλίμα της Χάλκης. Σύμφωνα με το βιβλίο "η Χάλκη της Δωδεκανήσου" του Κ. Ηλιάδη, η καρπερότητα του εδάφους της Χάλκης είχε εκθειαστεί από αρχαίους συγγραφείς, όπως ο Θεόφραστος στο έργο του "Περί φυτών και ιστορίας". Σημειώνεται ότι μεταξύ Χάλκης και Ρόδου υπάρχουν πολλές μικρές νησίδες, βραχονησίδες και ύφαλοι που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής. Μεγαλύτερη αυτών των νησίδων είναι η Αλιμιά. Στον δε πορθμό Χάλκης - Τήλου βρίσκεται η Αντίτηλος που ανήκει στην Τήλο.

Ιστορία

Οι ιστορικές μαρτυρίες για τη Χάλκη είναι ελάχιστες. Το νησί διαβαίνει τους αιώνες στη σκιά της Ρόδου κι η ιστορία του μπορεί να σκιαγραφηθεί στα βασικά της σημεία μόνο σε συσχετισμό με την ιστορία της Ρόδου και της ευρύτερης περιοχής του νοτιοανατολικού Αιγαίου. Η Χάλκη που μπορεί να θεωρηθεί ως ένας από τους "τελευταίους φάρους της παράδοσης", πιθανώς να πήρε το όνομά της από τα ορυχεία επεξεργασίας χαλκού που υπήρχαν στην αρχαιότητα. Η Χάλκη κατοικείται από την προϊστορική εποχή. Σύμφωνα με τη μυθολογία, οι Τιτάνες ήταν οι πρώτοι κάτοικοι. Οι Πελασγοί έζησαν στο νησί για πολλά χρόνια, αφήνοντας πίσω τους πολλά χτίσματα. Τους διαδέχθηκαν οι Κάρες, οι Δωριείς και αργότερα οι Φοίνικες. Η βασίλισσα της Χάλκης η Αρετάνασσα, έζησε στη Χάλκη και μετά την εξόρισαν στην Κάρπαθο όπου αυτοκτόνησε όταν έμαθε για το θάνατο του συζύγου της. Απομεινάρια 3 ναών προς τιμήν του θεού Απόλλωνα υπάρχουν ακόμα στην τοποθεσία Πευκιά. Στους ιστορικούς χρόνους η Χάλκη φέρεται κατά καιρούς ως υποτελής της Καμείρου, ενώ αναφέρεται ως "σύμμαχος" των Αθηναίων στους ετήσιους "φορολογικούς καταλόγους της Δηλιακής Συμμαχίας, πράγμα που σημαίνει ότι είχε περιέλθει στη διοικητική εξάρτηση της "Αθηναϊκής δημοκρατίας" εκείνη τη χρονική περίοδο. Αργότερα φαίνεται να εξαρτάται και πάλι από την Κάμειρο. Κι ακολουθεί την ακμή και την παρακμή της Ρόδου στους αιώνες που ακολουθούν. Τον 7ο αιώνα το νησί κυριεύουν οι Άραβες μέχρι το 825 οπότε και απελευθερώνεται. Οι Βενετοί και Γενοβέζοι καταφτάνουν το 1204 και επισκευάζουν την αρχαία ακρόπολη, χτίζοντας ταυτόχρονα φρούριο στο νησάκι της Αλιμιάς. Κατά το 14ο αιώνα οι Ιππότες της Ρόδου παραχώρησαν τη Χάλκη ως φέουδο στην οικογένεια Assanti από την Ίσκια. Τότε έχτισαν και το Κάστρο τους πάνω στα ερείπια της αρχαίας ακρόπολης. Ανάμεσα στα οικόσημα σώζεται το οικόσημο του Μεγάλου Μαγίστρου Pierre d’ Aubusson (1476-1530), ο οποίος αναστήλωσε το φρούριο μετά από καταστροφική επιδρομή που δέχτηκε η Χάλκη από τους Βενετούς. Στο κάστρο κατέφευγε ο πληθυσμός σε περίπτωση επιδρομής. Το 1523 τη Χάλκη την κυριεύουν οι Τούρκοι. Παίρνει μέρος στην επανάσταση του 1821. Από τα μέσα του 19ου αιώνα η τουρκοκρατούμενη Χάλκη φτάνει στο απόγειο της ακμής της. Μαζί με τη Σύμη, την Κάλυμνο, το Καστελόριζο και την Κάσο αναπτύσσουν το εμπόριο και τη σπογγαλιεία. Ιδρύονται σχολεία και το μορφωτικό επίπεδο του πληθυσμού σημειώνει κατακόρυφη άνοδο. Στα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας και κατά την ιταλοκρατία τα πατροπαράδοτα προνόμια καταργούνται, πλήττεται το εμπόριο κι η σπογγαλιεία κι αρχίζει η αιμορραγία της μετανάστευσης. Κυριεύεται από τους Ιταλούς το 1912, όπως κι όλα τα Δωδεκάνησα, περιέρχεται υπό ιταλική κυριαρχία, στρατιωτική αρχικά και πολιτική μετά το 1923.

Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου πολέμου η Χάλκη δοξάστηκε χάρη στους αγώνες και το αίμα άξιων τέκνων της, όπως ο υπολοχαγός Αλέξανδρος Διάκος και ο λοχαγός Διογένης Φανουράκης.

Ο δήμος Χάλκης

Ο δήμος Χάλκης περιλαμβάνει το νησί της Χάλκης, καθώς και τις γύρω νησίδες. Αναλυτικά οι οικισμοί και οι νησίδες που αποτελούν τον δήμο Χάλκης:

Δ.δ. Χάλκης [ 475 ] η Χάλκη (ο Ημπορ(ε)ιός) [ 475 ] ο Άγιος Θεόδωρος (νησίδα) [ 0 ] η Αλιμιά (νησίδα) [ 0 ] τα Κρεβάτια (νησίδα) [ 0 ] το Μαελονήσι (νησίδα) [ 0 ] η Τραγούσα (νησίδα) [ 0 ] το Χωρίον (ιστορικός οικισμός) [ 0 ]. Με την εφαρμογή της νέας διοικητικής διαίρεσης της χώρας κατά το Πρόγραμμα Καλλικράτης το 2011 ουδεμία μεταβολή επήλθε στο Δήμο, σύμφωνα με το άρθρο 1,§ 2.10.Γ. αυτού.

Δήμαρχοι

Ο δήμος συστάθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου 1948 με έδρα τον οικισμό Χάλκη.

Παραλίες

Η Χάλκη στολίζεται γύρω γύρω από πανέμορφες παραλίες, πολλές είναι προσβάσιμες με τα πόδια, άλλες πάλι με καΐκια. Οι τρείς παραλίες που μπορεί κάποιος να πάει εύκολα με τα πόδια είναι ο πόνταμος, τα φτενάγια και τα κάνια. Υπάρχουν ακόμα τρείς παραλίες που μπορείτε να πάτε με τα πόδια αλλά είναι πιο περίπλοκο οπότε οι περισσότεροι προτιμούν να πάνε με καΐκι. Αυτές οι παραλίες είναι οι Γυαλοί, η Αρέτα και η Τραχειά. 1) Ο Πόνταμος είναι η μόνη αμμώδης παραλία, στο νότιο τμήμα της νήσου, η μορφολογία και το μέγεθος της οποία αλλάζει συχνά το χειμώνα, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες. Με τα πόδια ξεκινώντας από το λιμάνι, τον Ημπορ(ε)ιό, είσαι εκεί σε δέκα λεπτά. Ο δρόμος είναι με άσφαλτο. Πάνω από την παραλία έχει ταβέρνα, καντίνα και ομπρέλες για ηλιοθεραπεία. 2) Τα Φτενάγια είναι από την πλευρά του ξενοδοχείου, πίσω από το εκκλησάκι της Αγίας Αικατερίνης. Αν φτάσετε μέχρι το εκκλησάκι, κατηφορίστε τα βράχια από την πίσω πλευρά και θα δείτε την παραλία. Η παραλία είναι μία βραχώδης μικρή παραλία, η οποία είναι με τα πόδια περίπου 15 λεπτά. Η παραλία αυτή είναι προσβάσιμη και με αμάξι από δρόμο ο οποίος περνάει κάτω από τους ανεμόμυλους, όχι όμως με άσφαλτο. Λειτουργεί ταβέρνα και υπάρχουν ομπρέλες για ηλιοθεραπεία. 3) Η παραλία στα Κάνια βρίσκεται βόρεια από το κέντρο του νησιού, τον Ιμπορειό, κοντά στις ιχθυοκαλλιέργειες. Είναι προσβάσιμη με τα πόδια σε 25 λεπτά περίπου, αλλά και με όχημα, αφού ο δρόμος είναι με άσφαλτο. Ο δρόμος ξεκινάει από τον Ιμπορειό και στρίβει δεξιά στο δεύτερο στενάκι μετά το σχολείο. Εκεί υπάρχει μια καντίνα αλλά και ομπρέλες, κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. 4) Η παραλία Γυαλοί, εκεί θα δείτε μία μικρή και βοτσαλωτή παραλία, στη νότια πλευρά του νησιού. Τα βότσαλα είναι άσπρα και μεγάλα. Για να πάτε εκεί πρέπει να φτάσετε στο Χωριό και συνεχίζετε κατηφορίζοντας το δρόμο που είναι μπροστά από το Χωριό. Σ’ αυτή την παραλία δεν υπάρχει τίποτα για να σας προμηθεύσει αναψυκτικά κ.α. γι’ αυτό θα πρέπει να μεριμνήσετε. Η παραλία αυτή είναι προσβάσιμη με τα πόδια, με αμάξι, αλλά και με καΐκι. 5) Μια όμορφη παραλία είναι και η Αρέτα που είναι διπλή παραλία πιο πέρα από τον Πόνταμο. Η πρόσβασή της γίνεται με καΐκι. Είναι ένα κομμάτι ξηράς που κυριολεκτικά εισχωρεί στη θάλασσα δημιουργώντας 2 παραλίες. 6) Η Τραχειά στη νότια πλευρά του νησιού.

Εκπαίδευση

Στο νησί υπάρχει το Γυμνάσιο με Λυκειακές Τάξεις "Σωκράτης Φανουράκης". Το σχολείο οικοδομήθηκε το 1914 από τους Χαλκίτες αρχιτέκτονες Φαναράκη Ιωάννη και το γιο του Αντώνη με χρηματοδότηση από τον Σύλλογο Χαλκιτών του Τάρπον Σπρινγκς της Φλόριντα των Ηνωμένων Πολιτειών. Τα παιδιά πηγαίνουν στο σχολείο με τα πόδια. Πιο παλιά η χρήση του ήταν νεκροταφείο όμως αργότερα τα στοιχεία από τους νεκρούς μεταφέρθηκαν κάπου αλλού. Από το 2017 μετονομάστηκε με το προσωνύμιο "Σωκράτης Φανουράκης", τιμώντας με τον τρόπο αυτόν τον επί χρόνια ευεργέτη του νησιού.

Πρόσβαση

Από την πόλη της Ρόδου υπάρχει λεωφορείο για την Κάμειρο-Σκάλα, όπου εκεί υπάρχει καραβάκι για τη Χάλκη. Από Πειραιά υπάρχει πλοίο της γραμμής που συνδέει το νησί με τον Πειραιά. Υπάρχει επίσης ακτοπλοϊκή σύνδεση απευθείας από το λιμάνι της Ρόδου.

Προστατευόμενη τοποθεσία

Η Νήσος Χάλκη, οι νησίδες Κολοφώνας, Πάνω Πρασούδα, Τραγούσα, Στρογγύλι, Άγιος Θεόδωρος, Μαελονήσι, Αλιμιά, Κρεβάτια, Νησάκι, Μακρύ και οι παράκτιες περιοχές τους, συνολικής έκτασης 353,2 τ.χλμ., είναι προστατευόμενοι βιότοποι του Natura 2000 με κωδικό GR4210026. Η περιοχή είναι σημαντική για την αναπαραγωγή θαλασσοπουλιών. Στα προστατευόμενα είδη της ορνιθοπανίδας περιλαμβάνονται: μαυροπετρίτες, αιγαιόγλαροι, μουστακοτσιροβάκοι, κ.α.

Σημειώσεις

Λεπτομερείς ναυτιλιακές πληροφορίες για τη νήσο Χάλκη παρέχει ο Ελληνικός Πλοηγός 4ος τόμος και ιδιαίτερα ο χάρτης ελληνικής έκδοσης: ΧΕΕ-453 που καλύπτει και τη νήσο Ρόδο.

Παραπομπές

Πηγές

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britannica, τομ. 60ος, σελ. 349. Μαρία Ζάννε Σιγάλα, Η Χάλκη από την παλαιοχριστιανική εποχή μέχρι και το τέλος της περιόδου της Ιπποτοκρατίας (5ος αι.-1523μ.Χ): Μνημεία, αρχιτεκτονική, τοπογραφία, κοινωνία, Αθήνα 2011 (αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή) Μ.Ζ. Σιγάλα, "Τα Κελλιά της Χάλκης Δωδεκανήσου. Η χρονολόγηση των τοιχογραφιών και η σημασία τους", ΔΧΑΕ, Λ΄, Αθήνα 2009, 149-158. Μαρία Ζ. Σιγάλα, "Η μεσαιωνική και μεταβυζαντινή Χάλκη μέσα από τα κυριότερα μνημεία της", ΔωδΧρ, ΚΒ΄, Ρόδος 2008, 95-120. Μαρία Ζ. Σιγάλα, "Συμβολή στη βιβλιογραφία της Χάλκης Δωδεκανήσου", ΔωδΧρ, ΚΒ', Ρόδος 2008, 121-134. Μαρία Ζ. Σιγάλα, "Η Παναγία η Οδηγήτρια ή Εννιαμερίτισσα στη Χάλκη της Δωδεκανήσου (1367)", ΑΔ, 55 (2000), Μέρος Α΄: Μελέτες, Αθήνα 2004, 329-381. Μαρία Ζ. Σιγάλα, "Η Χάλκη το 19ο αι. μέσα από τις εκκλησίες, τις εικόνες και τα εκκλησιαστικά της κειμήλια", ΔωδΧρ, ΙΖ΄, Ρόδος 2000, 469-494. Μαρία Ζ. Σιγάλα, "Το εκκλησάκι της Υπαπαντής στους Μύλους της Χάλκης", ΔωδΧρ. ΚΓ΄, Ρόδος 2009, 577-603. Μαρία Ζ. Σιγάλα, "Ο Buondelmonti και το "φρούριον" της Χάλκης", ΔΑΣΚΑΛΑ. Απόδοση τιμής στην καθηγήτρια Μαίρη Παναγιωτίδη- Κεσίσογλου (επιμ. Πλ. Πετρίδης-Βίκυ Φωσκόλου), Ρόδος 2015, 485-506. Μαρία Ζ. Σιγάλα, "Τα εκκλησάκια της Χάλκης σηματοδοτούν το αρχαίο τοπίο της", ΔωδΧρ ΚΣΤ', Ρόδος 2014, 174-210. Μαρία Ζ. Σιγάλα, "Ιχνηλατώντας την κοινωνία και οικονομία της Χάλκης κατά την περίοδο της Ιπποτοκρατίας με τη βοήθεια αρχαιολογικών και γραπτών μαρτυριών", σοφία άδολος, Τιμητικός τόμος για τον Ιωάννη Παπαχριστοδούλου, Ρόδος 2014, 561-572.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Δήμος Χάλκης