Η Νίσυρος είναι νησί του νότιου Αιγαίου και ένα από τα Δωδεκάνησα. Ανήκει στην ομάδα των αρχαίων Νοτίων Σποράδων, και βρίσκεται βορειοδυτικά της Ρόδου, ανάμεσα στην Κω, την Τήλο και την Αστυπάλαια. Συγκεκριμένα, απέχει 8 μίλια ΒΔ. της Τήλου, και 10 μίλια νότια της Κω, στην οποία και υπάγεται διοικητικά, και 9 ναυτικά μίλια δυτικά από το ακρωτήρι Ντάτσα της Τουρκίας. Η Νίσυρος έχει έκταση περίπου 41 τετραγωνικά χιλιόμετρα και συνολικό μήκος ακτών περίπου 24 χιλιόμετρα. Ο πληθυσμός της το 1950 αριθμούσε 2.516 κατοίκους. Κατά την τελευταία απογραφή (2021), ο πληθυσμός της ανερχόταν στους 1.048 κατοίκους. Πρωτεύουσα του νησιού είναι το Μανδράκι. Άλλα χωριά της Νισύρου είναι ο Εμπορειός, οι Πάλοι, τα Νικειά και τα Λουτρά.

Γεωγραφία

Η Νίσυρος είναι ένα ηφαίστειο που αποτελεί μέρος του ηφαιστειακού τόξου της νότιας Ελλάδας. Βρίσκεται στην άκρη του τόξου του Αιγαίου, μαζί με τη Καλδέρα της Κω και τη νήσο Γυαλί. Οι πρώτες υποθαλάσσιες εκρήξεις έλαβαν χώρα πριν 150.000 χρόνια, ενώ η κύρια δραστηριότητα συνέβη 40 με 10 χιλιάδες χρόνια πριν. Σήμερα λαμβάνουν χώρα υδροθερμικές εκρήξεις. Η Νίσυρος αποτελείται από ηφαιστειογενή βουνά, ενώ το κέντρο της νήσου καταλαμβάνει μία καλδέρα διαμέτρου 4 χλμ., από τον πυθμένα και μέχρι την επιφάνεια του οποίου απαντάται θείο. Μέσα στη καλδέρα βρίσκεται ο μεγαλύτερος υδροθερμικός κρατήρας στον κόσμο, ο Στέφανος, ο οποίος έχει διάμετρο 300 μέτρα, ενώ συνολικά η Νίσυρος έχει 5 κρατήρες. Η τελευταία έκρηξη του ηφαιστείου έλαβε χώρα το 1888 και σήμερα στο νησί υπάρχουν ενεργές φουμαρόλες. Λόγω της ηφαιστειακής δραστηριότητας στη Νίσυρο υπάρχουν θερμές πηγές με θερμοκρασία από 30 μέχρι 60 °C, εκ των οποίων οι κυριότερες είναι στα Λουτρά και τους Πάλους. Ένας ηφαιστειακός δόμος υψώνεται στα 700 περίπου μέτρα, δίνοντας και το μεγαλύτερο υψόμετρο της νήσου. Η μορφολογία της έχει επηρεαστεί από το ηφαίστειο και το ηφαιστειογενές της έδαφος που είναι πολύ εύφορο και ευνοεί τη δενδροκομία και την πλούσια βλάστηση. Έχει έκταση 41 τετραγωνικά χιλιόμετρα, υψόμετρο 698 μέτρα και μήκος ακτών 30 χιλιόμετρα. Δυτικά και βόρεια της Νισύρου βρίσκονται τέσσερις νησίδες, τα λεγόμενα Νισύρια.

Κλίμα

Σύμφωνα με τον μετεωρολογικό σταθμό από το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών που λειτουργεί στη Νίσυρο από το 2017 η περιοχή εμφανίζει ένα θερμό ημίξηρο κλίμα στέπας με μια μέση ετήσια θερμοκρασία περίπου στους 20.0°C και μια μέση ετήσια βροχόπτωση γύρω στα 350 χιλιοστά (Μαι 2017-Μαρ 2023).

Οικονομία

Οι περισσότεροι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία, την αλιεία και τον τουρισμό. Το μεγαλύτερο έσοδο του νησιού όμως, προέρχεται από την εκμετάλλευση της ελαφρόπετρας, με την οποία απασχολούνται αρκετοί κάτοικοι στο νησάκι Γυαλί, που απέχει 3 μίλια από τη Νίσυρο, καθώς και από την εκμετάλλευση του περλίτη. Το ηφαίστειο της Νισύρου με τον κρατήρα του Στεφάνου αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα του νησιού.

Γεωθερμία

Η Νίσυρος διαθέτει ένα από το πιο σημαντικά βεβαιωμένα Γεωθερμικά (Γ/Θ) πεδία υψηλής ενθαλπίας στην Ελλάδα με θερμοκρασία ρευστού άνω των 350°C και υψηλή πίεση 18 bar, ενώ βάσει των μελετών σκοπιμότητας, το γεωθερμικό δυναμικό του νησιού είναι τουλάχιστον 50 MW. Σε αυτά τα γεωθερμικά ρευστά, δηλαδή τα υπόγεια ταμιευτήρια από νερά και άλλα υγρά που αναπτύσσουν ιδιαίτερα υψηλές θερμοκρασίες, βρίσκεται η πηγή της αξιοποίησης της γεωθερμίας ως εναλλακτική μορφή ενέργειας. Η ιστορική διαδρομή της εκμετάλλευσης της γεωθερμίας στην Ελλάδα έχει ως εξής:

1973: Έναρξη ερευνών για το γεωθερμικό δυναμικό της Ελλάδας 1986: Κατασκευή της πρώτης γεωθερμοηλεκτρικής πιλοτικής μονάδας παραγωγής στη Μήλο (2 MW) 1998: Ίδρυση της ΔΕΗ Ανανεώσιμες ΑΕ 2006: Μεταβίβαση όλης της δραστηριότητας των Α.Π.Ε. από τη ΔΕΗ στη ΔΕΗ Ανανεώσιμες ΑΕ 2011: Μεταφορά των γεωθερμικών δικαιωμάτων από τη ΔΕΗ στη ΔΕΗ Ανανεώσιμες ΑΕ Το πιο πρόσφατο σενάριο υλοποίησης προβλέπει τη σταδιακή δημιουργία και λειτουργία μιας γεωθερμικής μονάδας με ισχύς από 20 μέχρι 25 MW σε συνεργασία με διεθνείς εξειδικευμένους φορείς . Με δεδομένες τις εκτιμώμενες ενεργειακές ανάγκες της Νισύρου (1-2MW), θεωρήθηκε δυνατή η ηλεκτροδότηση και στα γειτονικά νησιά όπως η Κως, η Τήλος, η Κάλυμνος και η Λέρος. Παρόλα αυτά, διαχρονικές κινητοποιήσεις της τοπικής κοινωνίας της Νισύρου έχουν σταματήσει εδώ και χρόνια κάθε προσπάθεια υλοποίησης των πλάνων εκμετάλλευσης του πεδίου γεωθερμίας. Μάλιστα, το 1997 ο Δήμος Νισύρου πραγματοποίησε δημοψήφισμα για το θέμα, με το αποτέλεσμα να βγάζει 87% ΟΧΙ στα πλάνα της ΔΕΗ. Φορείς της Νισύρου, όπως η Εταιρία Νισυριακών Μελετών, οι κατά καιρούς Δημοτικές Αρχές αλλά και πολλοί επιστήμονες του κλάδου, έχουν εκφράσει τις αντιρρήσεις τους για τα πλάνα της ΔΕΗ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ Α.Ε. θίγοντας ζητήματα ασφάλειας λόγω της ιδιαίτερης επικινδυνότητας του ηφαιστείου της Νισύρου, της σεισμικής δραστηριότητας που συχνά ακολουθεί ανάλογες γεωτρήσεις και τη διαχείριση των τοξικών αποβλήτων. Ιδιαίτερα σημαντικό σημείο τριβής ήταν και το γεγονός ότι η τοπική κοινωνία θεώρησε ότι αγνοήθηκε στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων και στη μετέπειτα οργάνωση διαχείρισης του έργου. .

Μυθολογία

Η γένεσή της συνδέεται με τη μυθική φαντασία των Αρχαίων Ελλήνων. Η Νίσυρος γεννήθηκε σύμφωνα με το μύθο της Γιγαντομαχίας. Η μητέρα των πάντων Γη, έστρεψε τους θνητούς Γίγαντες κατά των αθάνατων θεών του Ολύμπου. Οι θεοί καταδίωξαν τους Γίγαντες, οι οποίοι υποχώρησαν έντρομοι. Ο θεός της θάλασσας Ποσειδώνας είχε αναλάβει, κατόπιν εντολής του Δία, να εξαφανίσει το Γίγαντα Πολυβώτη, ο οποίος διέσχισε φοβισμένος το Αιγαίο προκειμένου να σωθεί. Ο Ποσειδώνας τον πρόφτασε κοντά στην Κω. Με την τρίαινά του, απέσπασε ένα τμήμα από την Κω και το εκσφενδόνισε εναντίον του Πολυβώτη. Ο Ποσειδώνας πέτυχε το Γίγαντα και τον καταπλάκωσε. Το κομμάτι αυτό της Κω έγινε η Νίσυρος.

Ιστορία

Σύμφωνα με την Αρχαία ελληνική μυθολογία η Νίσυρος δημιουργήθηκε όταν ο Ποσειδώνας έκοψε ένα τμήμα της νήσου Κως και το έριξε στον γίγαντα Πολυβώτη για να τον εμποδίσει να δραπετεύσει. Το αρχαίο όνομα του νησιού ήταν "Πορφυρίς", στην σημερινή θέση Μανδράκι έχουν βρεθεί ίχνη του τείχους της αρχαίας Ακρόπολης που χρονολογούνται τον 5ο αιώνα π.Χ. Στην Νίσυρο υπήρχαν στην αρχαιότητα άφθονες μυλόπετρες που χρησιμοποιούνται στους σημερινούς Νερόμυλους, την ύπαρξη τους αναφέρει τον 1ο αιώνα π.Χ. ο Αντίπατρος ο Θεσσαλονικεύς. Το όνομά της είναι προϊστορικό, την Νίσυρο καταγράφει ο Όμηρος στην Ιλιάδα μαζί με πολλά άλλα νησιά στα Δωδεκάνησα. Κατά τους Περσικούς πολέμους η Νίσυρος μαζί με την Κάλυμνο και την Κω υπάγονταν στο Βασίλειο της Αλικαρνασσού υπό την Αρτεμισία. Στη συνέχεια ακολούθησε την τύχη των υπολοίπων πέριξ αυτής νήσων. Φαίνεται ότι άποικοι από το νησί ίδρυσαν τη Νίσυρο στην Καρία της Μικράς Ασίας. Στα κείμενα των Χιττιτών η χώρα των Ασσυρίων καταγράφεται ως "Νισσυρίγια", πράγμα που ενδεχομένως παραπέμπει σε κατοίκους του νησιού που προήλθαν ως έποικοι από εκεί. Στην Ρωμαϊκή αυτοκρατορία εισήλθε στην Ρωμαϊκή Επαρχία των Νήσων. Στις αρχές του Μεσαίωνα (10ος-11ος αιώνας) η Δημοκρατία της Γένοβας ανέλαβε δράση στις ακτές των Δωδεκανήσων με στόχο να εκδιώξει τους πειρατές, η Βυζαντινή αυτοκρατορία σε αντάλλαγμα τους έδωσε το δικαίωμα να εκμεταλλεύονται τις ορυκτές πηγές των νησιών. Στην Νίσυρο εγκαταστάθηκαν οι Οσπιτάλιοι Ιππότες της Ρόδου (1315) αφού πλήρωσαν ενοίκιο στην Γενοβέζικη οικογένεια Βινιόλο που είχε το νησί υπό την ιδιοκτησία της, κατόπιν οικοδόμησαν το Σταυροφορικό κάστρο. Τους επόμενους αιώνες λεηλάτησαν το νησί Σαρακηνοί και Ενετοί πειρατές μέχρι την χρονιά που κατακτήθηκε από την Οθωμανική αυτοκρατορία (1566). Μετά από 3,5 αιώνες Οθωμανικής κυριαρχίας όταν έληξε ο Ιταλοτουρκικός Πόλεμος (1911) η Νίσυρος με τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα πέρασαν στο Βασίλειο της Ιταλίας, όταν έληξε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ενσωματώθηκαν στο τελικό Βασίλειο της Ελλάδας (1947)

Έθιμα

Το πανηγύρι της Παναγιάς της Σπηλιανής το Δεκαπενταύγουστο είναι το πιο γνωστό έθιμο του νησιού. Στην ακολουθία του Εσπερινού ψάλλεται στο τέλος ένα μοιρολόι που θυμίζει Μ.Εβδομάδα και τη Μ.Παρασκευή. Οι Νισύριοι έχουν συνθέσει δικά τους εγκώμια για τη γιορτή. Μετά την ακολουθία του Εσπερινού προσφέρεται νηστίσιμο δείπνο και παραδοσιακοί λουκουμάδες. Κατά την ακολουθία του Όρθρου γίνεται το κόλλυβο της Παναγίας με τη συνοδεία μοιρολογιών από τις εννιαμερίτισσες, οι οποίες έχουν φέρει και τα υλικά για το κόλλυβο. Οι εννιαμερίτισσες είναι γυναίκες που έχουν κάνει τάμα να περάσουν 9 μερόνυχτα προσευχής στα κελιά της μονής, προσφέροντας διάφορες εργασίες για την καθαριότητα και την προετοιμασία του μοναστηριού κατά τη διάρκεια του πανηγυριού. Μετά το τέλος της λειτουργίας το κόλλυβο μεταφέρεται μαζί με την εικόνα της Παναγίας και με τη συνοδεία της πομπής των πανηγυριωτών από το Ηγουμενείο στην τραπεζαρία της μονής, όπου παρατίθεται πάνδημο γεύμα. Μετά το τέλος του γεύματος κάθε προσκυνητής ασπάζεται τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, δέχεται από τον ιερέα κόλλυβα και αφήνει τον οβολό του για την αντιμετώπιση των εξόδων του γεύματος.

Δήμος Νισύρου

Ο δήμος Νισύρου περιλαμβάνει το νησί της Νισύρου, καθώς και τις γύρω νησίδες. Αναλυτικά οι οικισμοί και οι νησίδες που αποτελούν τον δήμο Νισύρου:

Κοινότητα Μανδρακίου [ 681 ] το Μανδράκι [ 660 ] το Γιαλί (νησίδα) [ 21 ] η Κανδελιούσσα (νησίδα, φάρος) [ 0 ] τα Λουτρά [ 16 ] Κοινότητα Εμπορειού [ 266 ] ο Εμπορειός [ 27 ] ο Άγιος Αντώνιος (νησίδα) [ 0 ] οι Πάλοι [ 239 ] η Στρογγύλη (νησίδα) [ 0 ] Κοινότητα Νικιών [ 61 ] τα Νικιά [ 61 ] το Αυλάκι [ 0 ] τα Παχειά (νησίδα) [ 0 ] η Περγούσσα (νησίδα) [ 0 ] Με την εφαρμογή της νέας διοικητικής διαίρεσης της χώρας κατά το Πρόγραμμα Καλλικράτης το 2011 ουδεμία μεταβολή επήλθε στο Δήμο, σύμφωνα με το άρθρο 1,§ 2.10.Γ. αυτού. Το νησί έχει ένα νηπιαγωγείο, ένα δημοτικό σχολείο και ένα γυμνάσιο με λυκειακές τάξεις.

Δήμαρχοι Νισύρου

Ο δήμος Μανδρακίου συστάθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου 1948 και λειτούργησε ως το 1997. Στη συνέχεια, συστάθηκε ο Δήμος Νισύρου, ο οποίος λειτουργεί ως σήμερα.

Σημειώσεις

Λεπτομερείς ναυτιλιακές πληροφορίες για τη νήσο Νίσυρο παρέχει ο Ελληνικός Πλοηγός 4ος τόμος και ιδιαίτερα ο χάρτης ελληνικής έκδοσης: ΧΕΕ-4513, που καλύπτει και τη νήσο Τήλο. Η νήσος Γιαλί είναι η αρχαία Αιγιαλίς, η οποία στα χρόνια του κοσμογράφου μητροπολίτη Μελέτιου (17ος αι. μ.Χ.) καταγράφεται με τη λαϊκή προφορά ως Βεγιαλίς. Επομένως η ορθή γραφή είναι με γιώτα (ι).

Παραπομπές

Βιβλιογραφία

M. J. T. Lewis, Millstone and Hammer: the origins of water power (University of Hull Press 1997) «Νίσυρος: Της λάβας και του πελάγους». Ειδικό αφιέρωμα περιοδικού Γεωτρόπιο, τεύχος 80 (Οκτ. 2001), σελ. 76-81 Ζαχαρίας Ν. Τσιρπανλής, Νίσυρος και Πάτμος (17ος-19ος αι.), «Νισυριακά» 8(1982)7-21 Έργα του Χάρη Κουτελάκη για τη Νίσυρο:1. «Ποικίλα έγγραφα από τα Νικιά Νισύρου», Νισυριακά 6 (1978) 114-127. 2. «Η επένδυση μιας εικόνας στη Σπηλιανή Νισύρου», Νισυριακά 8 (1982) 157-278. 3. «Νίσυρος και Τήλος: Κοινωνικές, Οικονομικές και Πνευματικές διασυνδέσεις (17ος--20ος αι.)», Νισυριακά 9 (1984) 215-230. 4. «Η Νίσυρος και τα γύρω μικρονήσια στο βιβλίο ναυσιπλοΐας του Piri Reis», Νισυριακά 11 (1990) 111-128. 5. «Τα Νικιά της Νισύρου μέσα από το Αρχείο Σταύρου Χαρτοφύλη (1740-1948)», Νισυριακά 12 (1993) 151-200. 6. «Νισύριοι αργυροχρυσοχόοι», Νισυριακά 13 (1994) 123-142. 7. «Η Πέρβα της Νισύρου». Ένα μυκηναϊκό κατάπλοιπο;, ΔωδΧρον. 27 (2017) 230-237.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Δήμος Νισύρου Εταιρεία Νισυριακών Μελετών Επαγγελματικός οδηγός και άλλα Ταξιδιωτικός οδηγός Νισύρου Πληροφορίες για τη Νίσυρο Η Νίσυρος Η Νίσυρος Οι χορευτικές παραδόσεις της Νισύρου - Χορός της Κούπας - Χορός Καμάρες.

Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

Νίσυρος, κάτω απ' το ηφαίστειο (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ) Νίσυρος, μια ζωγραφιά στο Αιγαίο (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ) Το εργαστήρι του Πλούτωνα (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ) Ταξιδεύοντας στην Ελλάδα: Νίσυρος (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)