Η Δαματριά είναι χωριό του δήμου Ρόδου της Περιφερειακής Ενότητας Ρόδου, της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου. Έχει συνολικό πληθυσμό 641 κατοίκων (Δαματριά 633, Κάτω Καλαμώνας 8), σύμφωνα με την απογραφή του 2011. Βρίσκεται στη δυτική πλευρά του νησιού της Ρόδου και απέχει περίπου 15 χμ. σε ευθεία γραμμή από το κέντρο της πόλεως Ρόδου.

Ιστορία

Διάσπαρτα αρχαιολογικά ευρήματα επιβεβαιώνουν τις βιβλιογραφικές αναφορές, οι οποίες επισημαίνουν τη διαρκή κατοίκηση της περιοχής από την κλασική ελληνική αρχαιότητα και την ελληνιστική περίοδο μέχρι σήμερα, χωρίς διακοπή, εξαιτίας του εύφορου εδάφους, του υγρού και ζεστού μικροκλίματος και των νερών που αφθονούσαν στο Δαματρενό ποταμό και τα ρυάκια του. Ο Δήμος Δαματριέων, η ύπαρξη του οποίου επιβεβαιώνεται από αρχαίες επιγραφές και άλλα ευρήματα (αργολιθοδομή, μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη, τάφους, δάπεδα οικιών κ.ά.), αποτελούσε κατά την αρχαιότητα έναν από τους δήμους της πόλεως-κράτους της Ιαλυσίας ή Ιαλυσού, μιας από τις ισχυρότερες της Δωρικής Εξάπολης. Ιδιαίτερης ιστορικής αξίας είναι ο χώρος πέριξ της Ιεράς Μονής Υψώσεως Τιμίου Σταυρού Δαματριάς, ο αρχαιότερος λατρευτικός τόπος της περιοχής, όπου βρέθηκαν ερείπια από αρχαιοελληνικά, ρωμαϊκά, βυζαντινά και ιπποτικά κτίσματα. Ιδιαίτερης ιστορικής αξίας είναι, επίσης, ο υπόσκαφος, αγιογραφημένος ναΐσκος του Αγίου Νικήτα (12ος-13ος αι.) με πλούσια ευρήματα της ύστερης βυζαντινής περιόδου καθώς και ο μεταβυζαντινός ναΐσκος (υπόσκαφος αρχικά) του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, με σπαράγματα τοιχογραφιών τα οποία ανάγονται στον 15ο αι. και νωπογραφίες του 17ου αι. Κατά την περίοδο της Ιπποτοκρατίας (14ος-αρχές 16ου αι.), η Δαματριά υπαγόταν στην Καστελλανία της Villanova. Αναφορές στα αρχεία των Ιωαννιτών Ιπποτών (Knights Hospitallers) που βρίσκονται στη Μάλτα, επισημαίνουν την κατοίκηση, τη νομή της γης και την αγροτική εκμετάλλευση της Δαματριάς. Μεταγενέστερα, kατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, η τοπική εκκλησία με λατρευτικό κέντρο τον Ιερό του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, χτισμένου περί το 1850, φαίνεται να συσπείρωνε και να φρόντιζε τους ντόπιους κατοίκους. Κατά την περίοδο της Ιταλοκρατίας (1912-1943), οι Ιταλοί κατακτητές εξανάγκασαν τους ντόπιους κατοίκους σε υποχρεωτική ανταλλαγή εύφορων γαιών και καλλιεργήσιμων εκτάσεων, προκειμένου να εφαρμόσουν τα σχέδια αγροτικής ανάπτυξης, αξιοποιώντας κυρίως Ιταλούς εποίκους που εγκατέστησαν στην περιοχή του Κάτω Καλαμώνα και ορισμένους κατοίκους της Δαματριάς. Στην ίδια περιοχή εγκατέστησαν αστυνομικό σταθμό, ο οποίος μεταφέρθηκε λίγο αργότερα στον Άνω Καλαμώνα, όπου και εγκαταστάθηκε η κατοχική γερμανική διοίκηση (8.9.1943/9.5.1945). Μετά την κατάρρευση του γερμανο-ιταλικού άξονα, η περιοχή της Δαματριάς, όπως και τα υπόλοιπα χωριά και νησιά της Δωδεκανήσου, βρέθηκε μεταβατικά υπό αγγλική κατοχή (9.5.1945/31.3.1947). Τότε, για πρώτη φορά, έπειτα από αιώνες υποδούλωσης, ο ντόπιος πληθυσμός αισθάνθηκε να πλησιάζει η ελευθερία και η πολυπόθητη ενσωμάτωση με τη μητέρα Ελλάδα, η οποία ήρθε τελικά στις 7 Μαρτίου 1948 αφού ήδη από τις 31.3.1947, η Δωδεκάνησος τελούσε υπό Ελληνική Στρατιωτική Διοίκηση με επικεφαλής τον Αντιναύαρχο Περικλή Ιωαννίδη.

Πολιτισμός

Η περιοχή στην οποία βρίσκεται σήμερα το τοπικό διαμέρισμα Δαματριάς είναι μια περιοχή με πλούσια και πανάρχαιη ιστορία, η οποία αγγίζει χρονικά τη μυκηναϊκή εποχή. Εκτιμάται ότι αρχαίος οικισμός (Δήμος Δαματριέων) οφείλει την ονομασία του στο ιερό της θεάς Δήμητρας ή των Δαματέρων (Δήμητρας και Κόρης), μιας διπλής, γυναικείας θεότητας, δωρικής προελεύσεως. Το ιερό των Δαματέρων βρισκόταν πιθανότατα στην περιοχή της Δαματριάς και εκτιμάται πως άκμασε λατρευτικά κατά την ελληνιστική περίοδο. Εντούτοις, τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά-δομικά υπολείμματα κτισμάτων και κυρίως οι ναοί, επισημαίνουν τη συνεχή ορθόδοξη χριστιανική κατοίκηση της περιοχής από την παλαιοχριστιανική περίοδο, το βυζάντιο, την ιπποτοκρατία, την τουρκοκρατία και μεταγενέστερα έως σήμερα. Τμήμα του σύγχρονου οικισμού της Δαματριάς διατηρεί το παραδοσιακό του στυλ, μολονότι τα περισσότερα κτίριά του έχουν ανεγερθεί κατά τις πέντε τελευταίες δεκαετίες με βάση τη σύγχρονη αρχιτεκτονική και τον εκάστοτε ισχύοντα οικοδομικό κανονισμό. Στην ευρύτερη περιοχή του οικισμού της Δαματριάς βρίσκονται φυσικές πηγές, η κοιλάδα των Πεταλούδων, ο Κάτω και ο Άνω Καλαμώνας, εξαιρετικές διαδρομές σε δασικά μονοπάτια περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος, ιστορικές εκκλησίες και αρχαιολογικές θέσεις με εκτεταμένα ερείπια. Έθιμα που ακολουθούνται στο χωριό περιλαμβάνουν τις «Καμουζέλες» (μασκαράδες) της Αποκριάς, τα κάλαντα του «Λαζάρου» κατά το Σάββατο του Λαζάρου, το τελετουργικό του παραδοσιακού γάμου με τραγούδια, προσφορά «μελεκουνιών» στους καλεσμένους κ.ά.. Στη Δαματριά δραστηριοποιούνται πολιτιστικά ο Πολιτιστικός Σύλλογος "Καλλιγένεια" και ο Αθλητικός Σύλλογος "Δήμητρα".

Ιερά μονή Αγίου Νικήτα

Πρόκειται για ένα βυζαντινό υπόσκαφο και κατάγραφο ναΐσκο που χρονολογήθηκε περί τα τέλη του 12ου με τις αρχές του 13ου αι. Βρίσκεται σε υψόμετρο 100 περίπου μέτρων ΒΑ της Δαματριάς, στις νότιες πλαγιές του βουνού Παραδείσι. Ο Ιταλός αρχαιολόγος Inglieri θεώρησε αρχικά το ναΐσκο αυτό ως αρχαίο τάφο, όμως ο συνάδελφός του Brandi που μελέτησε διεξοδικότερα το εκκλησάκι και τις τοιχογραφίες του, δεν συμφωνεί με αυτή την άποψη. Τόσο ο ναΐσκος (πιθανόν ασκηταριό) όσο και τα πέριξ τεχνητά σπήλαια, πιστεύει ότι πρέπει να αποδοθούν σε ερημίτες μοναχούς των μεσαιωνικών χρόνων. Με την άποψη αυτή θα μπορούσε να συνηγορήσει και το γεγονός της ύπαρξης δυο τάφων που βρίσκονται μέσα στο ναΐσκο, οι ταφόπλακες των οποίων φέρουν σταυρό βυζαντινού τύπου. Εξάλλου, σε παρακείμενο σπήλαιο ανακαλύφθηκε θησαυρός χρυσών και αργυρών βυζαντινών νομισμάτων των μέσων του 13ου αι. Ο ναΐσκος του Αγίου Νικήτα Δαματριάς αποτελεί πραγματικά ένα μοναδικό μνημείο στο είδος του για τα δεδομένα των ροδιακών μονών, τόσο για την υπόσκαφη κατασκευή του όσο και για τις τοιχογραφίες του.

Οικονομία

Εκτός της γεωργικής παραγωγής που είναι δεδομένη σε μικροοικονομική και ενίοτε μακροοικονομική κλίμακα για τα περισσότερα χωριά της Ρόδου, στη Δαματριά λειτουργεί πτηνοτροφική μονάδα και ζυθοποιία . Οι ελιές, τα εσπεριδοειδή, τα αμπέλια, τα σιτηρά και τα λαχανικά, αποτελούν τα κυριότερα γεωργικά προϊόντα της περιοχής.

Σημειώσεις-παραπομπές

Βιβλιογραφία

Κυπριώτης, Φώτης (1988). Δωδεκανησιακή Εθνική Αντίσταση, στα χρόνια της Ιταλό-Γερμανό-Αγγλοκρατίας 1912-1948. Ρόδος. Σταμάτης, Παναγιώτης Ι. (1995). Η Δαματριά της Pόδου. Ιστορικά-Μνημειακά, λαογραφικά και λεξιλογικά στοιχεία. Pόδος: Γραφ. Tέχνες Σ. Παπαστεργίου, ISBN 960-85807-06-6 Φύλλης, Σάββας (1973). Οι σκλάβοι. Ρόδος.