Η Προσοτσάνη αποτελεί τη μεγαλύτερη κωμόπολη της Περιφερειακής Ενότητας Δράμας και έδρα του ομώνυμου δήμου. Έχει πληθυσμό 3.169 κατοίκους (2021) και βρίσκεται 17 χλμ βορειοδυτικά της Δράμας, στους νότιους πρόποδες του Φαλακρού όρους, και ανατολικά του ποταμού Αγγίτη.

Ιστορία

Αρχαία και ρωμαϊκά χρόνια

Οι επί αιώνες δεσμοί της περιοχής με την τέχνη του οίνου και τη λατρεία θεού Διόνυσου επιβεβαιώνονται με την ανακάλυψη του ερυθρόμορφου κρατήρα της Προσοτσάνης, που διασώθηκε σχεδόν ανέπαφος στην ανασκαφή του 2014 ανατολικά της Προσοτσάνης και αποτελούσε κτέρισμα κιβωτιόσχημου τάφου. Στον διάκοσμό του έχει ως κεντρικό πρόσωπο τον θεό Διόνυσο. Ο κρατήρας χρονολογείται από το 380- 370 π.Χ. και αποτελεί σημαντικό δείγμα ενός σπουδαίου αττικού εργαστηρίου, που για πρώτη φορά εμφανίζεται στην ενδοχώρα της Δράμας, γεγονός που φανερώνει την επέκταση της κεραμικής τέχνης αλλά και τη χρήση της από πρόσωπα της εποχής, που ανήκαν σε ανώτερη αστική τάξη. Στη μια πλευρά του αγγείου, στο κέντρο, φαίνεται όρθιος ο θεός με θύρσο (μακρό ευθύγραμμο ραβδί) και στα αριστερά του η Αριάδνη σε σκηνή θεϊκού γάμου. Οι δυο μορφές πλαισιώνονται από σάτυρους. Στην άλλη πλευρά, πάλι στο κέντρο, στέκεται ο θεός Διόνυσος σε κίνηση με στραμμένο το πρόσωπό του προς τον ερωτιδέα που τον πλησιάζει κρατώντας τύμπανο. Αριστερά και δεξιά του θεού βρίσκονται σάτυροι, ενώ όλες οι μορφές φέρουν στο κεφάλι στεφάνια που αποδίδονται με λευκό επίθετο χρώμα. Κατά τη Ρωμαϊκή εποχή, στο βόρειο ανατολικό άκρο της σύγχρονης κωμόπολης βρισκόταν ήταν η Σκαπόρα (λατινικά: Scapora), ρωμαϊκό όνομα της κώμης όπου σήμερα οριοθετείται η Προσοτσάνη.

Βυζαντινά χρόνια

Νότια της κωμόπολης σε απόσταση 2 χλμ. ανακαλύφθηκε παλαιοχριστιανική βασιλική του 5ου με 6ου αιώνα μ.Χ. Νοτιοδυτικά του οικισμού βρίσκεται ο βυζαντινός ναός του Αγίου Παντελεήμονος από την εποχή των Παλαιολόγων και συγκεκριμένα στο β' μισό του 13ου αι., σταυροειδούς εγγεγραμμένου τύπου, που αποτελούσε καθολικό μονής και ταυτίζεται με το βυζαντινό μετόχι του Αγίου Παντελεήμονος, πλησίον του Πάνακος (σημερινός Αγγίτης). Τα κατάστιχα της Μονής Ιβήρων του Αγίου Όρους αναφέρονται στην περιοχή της Προσοτσάνης από το έτος 1316, με το σημερινό της όνομα "Πρισιότζιανη". Στα τέλη του 15ου αιώνα σε Οθωμανικά φοροαπογραφικά αρχεία οι περισσότεροι κάτοικοί της είναι χριστιανοί και αποτελεί σημαντικό οικονομικό και παραγωγικό κέντρο.

Πνευματική άνθηση και Μακεδονικός Αγώνας

Η Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα Προσοτσάνης διέθετε ήδη τον 19ο αι. Αστική Σχολή Αρρένων και Παρθεναγωγείο. Το έτος 1861 ιδρύεται η Μουσική Μπάντα Ελληνορθόδοξων και το 1873 η "Φιλόμουσος Αδελφότητα Ηώς" με σκοπό να διατηρήσει ζωντανό το φρόνημα των Ελλήνων κατοίκων της Προσοτσάνης, να καλλιεργήσει την Ελληνική παιδεία και έτσι ουσιαστικά να συμβάλλει στην απελευθέρωση από τον οθωμανικό και τον εξαρχικό-βουλγαρικό ζυγό . Κατά τον Μακεδονικό Αγώνα, σπουδαία ήταν η συνεισφορά των Προσοτσανιωτών με σημαντικότερους Μακεδονομάχους τους Χρήστο Βογιατζή, Φίλιππο Βλάχο, Δ. Βογιατζή, Π. Βεργίδη, Θ. Βλαχτάτση και Π. Αγωγιάτη. Το 1909 ολοκληρώνεται η ανέγερση των Εκπαιδευτηρίων, μετά από πρωτοβουλία και προσπάθειες του Μητροπολίτη Δράμας Χρυσοστόμου (μετέπειτα Μητροπολίτη Σμύρνης και ιερομάρτυρα της Μικρασιατικής Καταστροφής), της Οικογένειας Μελά και των εισφορών των κατοίκων. Στα Εκπαιδευτήρια συστεγάστηκαν η Αστική Σχολή Αρρένων και το Παρθεναγωγείο.

Απελευθέρωση 1913 και εγκατάσταση Ελλήνων προσφύγων

Τον Ιούλιο του 1913 απελευθερώθηκε από τους κατακτητές. Το 1913 και τη δεκαετία του '20 εγκαταστάθηκαν οι Γραμμουστιάνοι πρώτα, και οι πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη, τον Πόντο και τη Μικρά Ασία, αντίστοιχα, μετά την Μικρασιατική Καταστροφή και την Ανταλλαγή πληθυσμών. Ειδικότερα, σχεδόν σύσσωμος ο πληθυσμός από το χωριό Δεμιρδέσι Προύσας της Μικράς Ασίας εγκαταστάθηκε στην Προσοτσάνη με την Ανταλλαγή πληθυσμών. Επίσης, κάτοικοι από τον Σκοπό Ανατολικής Θράκης ήρθαν ως πρόφυγες και εμπλούτισαν τον τοπικό πληθυσμό. Το 1920 μετονομάζεται από Πρωσοτσάνη σε Πυρσούπολη (αρχαία ονομασία της περιοχής), αλλά το 1925 ξαναλλάζει όνομα και έτσι διατηρείται το Προσοτσάνη. Ο λόγος είναι πως ήταν παγκοσμίως γνωστό το όνομα "Προσοτσάνη Μπασή Μπαγλή" μία περιζήτητη ποικιλία καπνού. Από τα μέσα του 19ου αι. το χωριό γνώρισε τεράστια άνθηση από την καπνοκαλλιέργεια.

Κατοχές και Εθνική Αντίσταση

Υπήρξαν τρεις βουλγαρικές κατοχές: α) 8 μήνες τον χειμώνα του 1912-1913 ως την απελευθέρωση, β) από τον Αύγουστο του 1916 ως τον Οκτώβριο του 1918 και γ) η μεγαλύτερη από τον Απρίλιο του 1941 ως τον Οκτώβριο του 1944. Στις 29 Σεπτεμβρίου του 1941 για 2 μέρες η Προσοτσάνη θα είναι ελεύθερη από τους Βουλγάρους. Θα ακολουθήσουν τα μαρτυρικά γεγονότα του Σεπτέμβρη του 1941 όπου 148 Προσοτσανιώτες εκτελέστηκαν από τα φασιστικά Βουλγαρικά στρατεύματα κατοχής, ενώ στην ευρύτερη περιοχή της Δράμας σφαγιάσθηκαν περίπου 2.140 Έλληνες. Τα λείψανα των εθνομαρτύρων της Προσοτσάνης φυλάσσονται σε κοινοτάφιο εντός των κοιμητηρίων, που ανεγέρθηκε αργότερα. Μνημείο επίσης στήθηκε στον τόπο της εκτέλεσης Ελλήνων δίπλα στη γέφυρα του Αγγίτη, καθώς και στην είσοδο της Προσοτσάνης προς Πετρούσα, όπου έπεσαν οι πρώτοι Προσοτσανιώτες νεκροί μετά από μάχη που έδωσαν κατά των Βουλγάρων στρατιωτών που κατέφθασαν για να πνίξουν στο αίμα την εξέγερση. Στην κεντρική πλατεία της Προσοτσάνης τον Σεπτέμβριο του 1944 και ενώ η περιοχή της Δράμας και της ευρύτερης Ανατολικής Μακεδονίας βρισκόταν υπό την κατοχή των Βουλγάρων, ο δημοδιδάσκαλος Κωνσταντίνος Καζάνας μαζί με τον Αστέριο Αστεριάδη υπέστειλαν τη βουλγαρική σημαία και ύψωσαν την ελληνική, παρά την τρομοκρατία και τις απειλές των κατακτητών. Το γεγονός αυτό καταδίκασε τον Κωνσταντίνο Καζάνα σε εξορία στις φυλακές στη Σόφια αλλά αποτέλεσε ισχυρό πλήγμα προς τις φασιστικές βουλγαρικές δυνάμεις κατοχής και ταυτόχρονα αναπτέρωσε το ηθικό των Ελλήνων αγωνιστών και του τοπικού πληθυσμού. Είναι μάλιστα η μοναδική υποστολή σημαίας Δύναμης του Άξονα που συνέβη υπό το φως της ημέρας και υπό το βλέμμα των Στρατιωτικών Δυνάμεων Κατοχής, σε ολόκληρη την κατακτημένη Ευρώπη.

Σύγχρονη ιστορία

Στις 21 Οκτωβρίου 1945, απονεμήθηκε στην Προσοτσάνη ο Πολεμικός Σταυρός Α΄ τάξεως με Βασιλικό Διάταγμα. Από το 1945 ως το 1949 η κωμόπολη υπέστη τις καταστροφές εξαιτίας του εμφυλίου πολέμου. Μετά το 1950 ξεκινά η μετανάστευση ιδίως στην τότε Δυτική Γερμανία αλλά και η αστικοποίηση εσωτερικά της χώρας με αποτέλεσμα ο πληθυσμός να μειωθεί (ενδεικτικά το 1940 ο πληθυσμός της Προσοτσάνης ανερχόταν σε 7.011 κατοίκους). Μετά το 1995 σταδιακά σταματά η παραγωγή του καπνού. "Ο δρόμος του καπνού" έφτασε στο τέλος του και η ποικιλία "Προσοτσάνη Μπασή Μπαγλή" πέρασε στην ιστορία. Το 1982 εγκαινιάστηκε το νέο Δημαρχείο Προσοτσάνης, ένα χαρακτηριστικό κτίριο της πόλης, παραδοσιακής μακεδονικής αρχιτεκτονικής.

Μαρτυρική πόλη

Με Προεδρικό Διάταγμα της 1ης Ιουνίου 2017, η Προσοτσάνη χαρακτηρίστηκε ως Μαρτυρική Πόλη, σε αναγνώριση των αγώνων και των ανθρώπινων απωλειών που υπέστησαν οι κάτοικοι κατά την περίοδο της βουλγαρικής κατοχής στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

Παιδεία

Από το 1820 λειτουργούσε στην Προσοτσάνη επτατάξιο Αστικό Σχολείο του οποίου η λειτουργία κατέστη δυνατή χάρη στις προσπάθειες της τότε Ορθόδοξης Χριστιανικής Κοινότητας, της Εκκλησιαστικής Επιτροπής υπό την επίβλεψη του Οικουμενικού Πατριαρχείου για την συγκέντρωση των οικονομικών πόρων. Το Σχολείο αυτό βρισκόταν στη θέση του σημερινού Α' Δημοτικού Σχολείου. Μετά το 1882 η Ελληνική Κοινότητα ίδρυσε και δεύτερο σχολείο, το Παρθεναγωγείο, ώστε να καταστεί εφικτή και η εκπαίδευση των κοριτσιών. Σήμερα στην Προσοτσάνη λειτουργούν 2 παιδικοί σταθμοί, 2 Νηπιαγωγεία και 2 Δημοτικά Σχολεία. Τα σχολεία Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης είναι τα εξής:

Γυμνάσιο Προσοτσάνης Ενιαίο Λύκειο Προσοτσάνης ΕΠΑ.Λ. Προσοτσάνης

Αθλητισμός

Α.Σ. Τάε Κβον Ντο Προσοτσάνης "Άτλαντας" Αθλητικός Όμιλος Προσοτσάνης Αθλητικός Ορειβατικός Σύλλογος Προσοτσάνης Ακαδημία ελληνορωμαϊκής πάλης "Οι Διόσκουροι" Ακαδημία Ποδοσφαίρου Προσοτσάνης Γυμναστικός Σύλλογος "Η Προσοτσάνη" Ελληνικός Ορειβατικός Σύλλογος Προσοτσάνης Σύλλογος Αρσης Βαρών Προσοτσάνης "Ο ΠΥΡΣΟΣ"

Πολιτισμός

Αξιοθέατα

Παλαιοχριστιανική βασιλική, σε απόσταση 2 χλμ. νότια της κωμόπολης, με ημικυκλική αψίδα ανατολικά και νάρθηκα δυτικά. Βυζαντινός ναΐσκος του Αγίου Παντελεήμονος, της εποχής Παλαιολόγων (β' μισό του 13ου αι.) που βρίσκεται 2,5 χλμ. δυτικά της Προσοτσάνης, Εκπαιδευτήρια Προσοτσάνης (σημερινό Α' Δημοτικό Σχολείο «Άγιος Χρυσόστομος»). Το κτίριο κατασκευάσθηκε το 1909 και με την οικονομική στήριξη των κατοίκων της Προσοτσάνης, των επιτροπών του Μακεδονικού Αγώνα και πρωτίστως με την ηθική και υλική συνδρομή του Μητροπολίτη Δράμας Χρυσοστόμου (του μετέπειτα Μητροπολίτη Σμύρνης). Η μαρμάρινη επιγραφή της θεμελίωσης του κτιρίου αναγράφει: Αρχιερατεύοντος Χρυσοστόμου, χορηγούντος Μελά, συνεπιχορηγούντων Ορθοδόξων Ελλήνων Προσωτσάνης, το περικαλλές ωκοδομήθη των Μουσών τόδε Μέγαρον, ένθα εισιόντες παίδες Ελλήνων προγονικής της έσω και της θύραθεν σοφίας αρύεσθε νάματα - 1909. Το κτίριο που έχει ανακηρυχθεί ως ιστορικό και διατηρητέο μνημείο μαζί με τον αύλειο χώρο. Μνημείο Μακεδονομάχων Προσοτσάνης. Μνημείο 128 Εθνομαρτύρων Προσοτσάνης 1941. Πάρκο αναψυχής - περιοχή Εργοστάσιο στο 3ο χλμ. Προσοτσάνης – Καλής Βρύσης, στις όχθες του ποταμού Αγγίτη. Στην περιοχή υπάρχει πυκνή βλάστηση, τρεχούμενα νερά και γήπεδα Beach volley και beach Handball, υπαίθριο χώρο συναυλιών, κιόσκια πικνίκ κ.ά.

Εκδηλώσεις

Αγίου Πνεύματος: Εορτή Ιερού Ναού Αγίας Τριάδος Προσοτσάνης. 24 Ιουνίου: Αναβίωση του εθίμου του Κλήδονα από τον Θρακομικρασιατικό Σύλλογο Προσοτσάνης. 14-20 Ιουλίου: Πανηγύρι Προφήτη Ηλία στο ομώνυμο εξωκκλήσι της Προσοτσάνης. Αύγουστος: Φεστιβάλ Ποταμού Αγγίτη ERGOSTASIO, στο ομώνυμο πάρκο αναψυχής.Σ.Φ.Π ΑΠΑΡΑΔΕΚΤΟΙ 1995 21 Νοεμβρίου: Εορτή Ιερού Ναού Εισοδίων της Θεοτόκου Προσοτσάνης.

Λαογραφικό Μουσείο

Η παλαιά οικία όπου στεγάζεται σήμερα το Λαογραφικό Μουσείο αποτελεί σημαντικό κτίριο αντιπροσωπευτικό της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής του τόπου. Για τον λόγο αυτό 50 έτη μετά την τελευταία κατοίκησή του, ο Δήμος προέβη στην αποκατάστασή του. Το κυρίως κτίσμα είναι διώροφο, πλατυμέτωπο, με χαγιάτι και στέγη ενώ μαζί με τα βοηθητικά κτίσματα βρίσκονται όλα εντός μιας μεγάλης αυλής και ταξιδεύει τον επισκέπτη στον καθημερινό τρόπο ζωής από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα έως την δεκαετία του '50.

Παραδοσιακή φορεσιά

Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται από τα διάφορα λαογραφικά έργα στην ανδρική και κυρίως στη γυναικεία παραδοσιακή ενδυμασία της Προσοτσάνης. Συγκεκριμένα η γυναικεία γιορτινή φορεσιά χαρακτηρίζεται ως αστικού τύπου και διακρίνεται για την ποικιλία χρωμάτων των υλικών. Αποτελείται από πουκάμισο, βελούδινο φόρεμα στολισμένο στην περιοχή του στήθους, αμάνικη σιγκούνα, μάλλινη ποδιά και χαμηλά μαύρα μποτάκια (γνωστά και ως κουντούρια). Για το στολισμό του κεφαλόδεσμου χρησιμοποιούσαν την κατσούλα (μαύρο σκουφί με κορδόνια από μεταξωτές χρυσές κλωστές) και ένα μάλλινο μαντήλι.

Σπήλαιο Αγγίτη

Το Σπήλαιο Αγγίτη είναι το μεγαλύτερο ποτάμιο σπήλαιο του κόσμου με μήκος 11 χιλιόμετρα, είναι επισκέψιμο και βρίσκεται στην Προσοτσάνη. Επίσης, αποτελεί το μεγαλύτερο σπήλαιο στην Ελλάδα. Η ιδιαιτερότητα του έγκειται στο γεγονός ότι στο δάπεδό του κυλάει ο ποταμός Αγγίτης. Ο πλούσιος διάκοσμός του περιλαμβάνει τεράστιους σταλακτίτες. Το σπήλαιο είναι επισκέψιμο σε μήκος 500 μέτρων. Εντυπωσιακή είναι η έξοδος του ποταμού μέσα από το βουνό. Είναι γνωστό και με το όνομα σπήλαιο Μααρά, η ετυμολογία του οποίου είναι είτε από τα αραβικά και σημαίνει μικρό σπήλαιο είτε από τα εβραϊκά που σημαίνει νερό από το βουνό. Στο σπήλαιο έχουν βρεθεί μοναδικά είδη όπως ένα είδος ημιδιαφανούς πετροκαραβίδας σε βάθος 7.100 μέτρων που δεν συναντάται αλλού στη Γη.

Τοπικά προϊόντα

Ανάμεσα στα τοπικά προϊόντα ξεχωρίζουν τα καραμανλίδικα αλλαντικά, μια παράδοση την οποία έφεραν οι Μικρασιάτες Καραμανλήδες της Καππαδοκίας που εγκαταστάσθηκαν στην περιοχή. Επίσης υψηλής ποιότητας είναι τα γαλακτοκομικά προϊόντα της Προσοτσάνης όπως η φέτα, το λευκό αιγοπρόβειο τυρί, το κατσικίσιο τυρί, το βιολογικό πρόβειο γιαούρτι, το ανθότυρο και η μυζήθρα.

Προσωπικότητες

Ανέστης Βλάχος, ηθοποιός Κώστας Μορφίδης, πολιτικός

Παραπομπές

Πηγές

Δήμος Προσοτσάνης Τουριστικός Οδηγός Προσοτσάνης Σπήλαιο Πήγων Αγγίτη Διαδραστικός χάρτης Δήμου Προσοτσάνης WebTv Δήμου Προσοτσάνης Διεθνείς, Λαϊκοί Αγώνες Ορεινής Ποδηλασίας και Ορεινού Τρεξίματος Κατσιγιάννης Χ. Βλάχοι Προσοτσάνης "Οι Γραμμουστιάνοι" Γυμνάσιο Προσοτσάνης Ένωση Μικρασιατών Φοιτητών - Από τους άγνωστες αγώνες των Μικρασιατών: Κωνσταντίνος Καζάνας, ο δημοδιδάσκαλος και αντιστασιακός