Το Στείρι είναι οικισμός της Στερεάς Ελλάδας στην Περιφερειακή Ενότητα Βοιωτίας.

Γενικά

Το Στείρι βρίσκεται προς τα δυτικά όρια με την Περιφερειακή Ενότητα Φωκίδας και είναι κτισμένο σε υψόμετρο 455 μέτρα, στους πρόποδες του Ελικώνα, του «βουνού των Μουσών» , ενώ έχει θέα προς τον Παρνασσό. Η ονομασία του χωριού προέρχεται από την παραπλήσια αρχαία φωκική πόλη Στείριδα ή Στειρία. Είναι οικισμός της κοινότητας Στειρίου,της δημοτικής ενότητας Διστόμου, του δήμου Διστόμου-Αράχοβας-Αντίκυρας, της περιφερειακής ενότητας Βοιωτίας, στην περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας και σύμφωνα με την απογραφή 2011 έχει πληθυσμό 686 κατοίκους. Το Στείρι είναι από τα πιο γνωστά μέρη της εξορυκτικής βιομηχανίας βωξίτη στην Ελλάδα. Στα διοικητικά όρια της Κοινότητας Στειρίου, στη θέση Άγιος Σπυρίδωνας (μετόχι Οσίου Λουκά) είναι εγκατεστημένο το εργοστασιακό συγκρότημα της εταιρίας Αλουμίνιον της Ελλάδος Β.Ε.Α.Ε. και στη θέση Σιδηροκαρφιά- Άγιοι Θεόδωροι ο ιδιωτικός οικισμός της εταιρείας .

Ιστορία

Δεν είναι γνωστό πότε κτίστηκε το χωριό στη σημερινή του θέση. Μέσα στο χωριό υπάρχουν υπολείμματα αρχαίου πύργου. Πιθανώς μετά την καταστροφή το 147 μ.Χ. από τους Ρωμαίους, οι κάτοικοι να εγκαταστάθηκαν στην κορυφή του Λόφου του Οσίου Λουκά (ο αμυγδαλεώνας της μονής) όπου υπάρχουν απομεινάρια αρχαίου ελληνικού, βυζαντινού και ενετικού κάστρου και επίσης υπολείμματα από δεξαμενές, υδραγωγεία, τάφους, θεμέλια οικοδομών όπως αναφέρει ο Γεώργιος Π. Κρέμος στα Φωκικά. Επί Σλάβων υπήρχε χωριό στην θέση Γορανή και επί Τουρκοκρατίας στην περιοχή του Φανιά (θέση Παλιοκατούντ - παλιό χωριό). Το Στείρι αποτέλεσε ξεχωριστή κοινότητα από το 1912 μέχρι το 1997. Η κήρυξη της Επανάστασης στη Ρούμελη έγινε στις 27 Μαρτίου του 1821 στον Όσιο Λουκά, από τον Επίσκοπο Σαλώνων Ησαΐα. Στον Αγώνα του 1821 οι Στειριώτες πολέμησαν στο πλευρό των οπλαρχηγών της Ρούμελης, Αθανασίου Διάκου, Βασίλη Μπούσγου, Οδυσσέα Ανδρούτσου και Γεωργίου Καραΐσκάκη, συμμετείχαν στους Βαλκανικούς πολέμους 1912-1913 και στη Μικρασιατική εκστρατεία 1921-1922. Στην Κατοχή, πολλοί Στειριώτες οργανώθηκαν στην Εθνική Αντίσταση. Στις 9 και 10 Σεπτεμβρίου 1943 η ομάδα του ΕΛΑΣ Στειρίου πήρε μέρος στη μάχη της Αράχωβας, ενώ στις 10 Ιουνίου του 1944 στην θέση Λιθαράκι, περιοχή του Στειρίου, διεξήχθη η μάχη του Στειρίου μεταξύ του 11ου Λόχου του ΙΙΙ/34 τάγματος ΕΛΑΣ και Γερμανών SS οι οποίοι κατευθυνόντουσαν προς το χωριό με σκοπό να κάνουν τα ίδια όπως και στο Δίστομο (βιαιοπραγίες, αρπαγές, συλλήψεις και δολοφονίες αμάχων για την τρομοκράτηση του πληθυσμού). Στις 24 Ιουνίου 1944, οι Γερμανοί επανήλθαν και στις 25 Ιουνίου έκαψαν το Στείρι και τον Όσιο Λουκά. Κατά τον Εμφύλιο πόλεμο (1946 - 1949) η περιοχή ήταν θέατρο πολλών συγκρούσεων με μεγάλες καταστροφές.

Ιστορικό διοικητικών μεταβολών Στειρίου

Το Στείρι είχε, όπως και πολλές άλλες περιοχές της Ελλάδας, αξιόλογες διοικητικές μεταβολές κατά τον 19ο, 20ό και 21ο αιώνα, που έχουν συνοπτικά ως εξής:

= Στήρι (Αττικής και Βοιωτίας)

= ΦΕΚ 18Α - 18/10/1835 Ο οικισμός προσαρτάται στον δήμο Διστομίων.

ΦΕΚ 22Α - 18/12/1840 Ο οικισμός Στήρι αποσπάται από τον δήμο και προσαρτάται στον δήμο Χαιρωνείας.

ΦΕΚ 13Α - 08/05/1858 Ο οικισμός Στήρι αποσπάται από τον δήμο Χαιρωνείας και προσαρτάται στον δήμο Διστομίων.

= Στήρι Βοιωτίας

= ΦΕΚ 136Α - 08/07/1899 . Ο οικισμός αποσπάστηκε στον νομό Βοιωτίας από τον νομό Αττικής και Βοιωτίας

ΦΕΚ 282Α - 04/12/1909 Ο οικισμός αποσπάται από τον νομό Βοιωτίας και υπάγεται στον νομό Αττικής και Βοιωτίας

= Στήρι (Αττικής και Βοιωτίας)

= ΦΕΚ 282Α - 04/12/1909 Ο οικισμός αποσπάστηκε στον νομό Αττικής και Βοιωτίας από τον νομό Βοιωτίας

ΦΕΚ 262Α - 31/08/1912 Το όνομα του οικισμού διορθώνεται σε Στείρι

= Στείρι (Αττικής και Βοιωτίας)

=

Ο οικισμός αποσπάται από το δήμο Διστομίων και ορίζεται έδρα της κοινότητας Στειρίου Το όνομα του οικισμού προήλθε από τη διόρθωση του ονόματος του οικισμού Στήρι

ΦΕΚ 223Α - 26/07/1943 Ο οικισμός αποσπάται από το νομό Αττικής και Βοιωτίας και υπάγεται στο νομό Βοιωτίας

= Στείρι (Βοιωτίας)

= ΦΕΚ 223Α - 26/07/1943 Ο οικισμός αποσπάστηκε στον νομό Βοιωτίας από τον νομό Αττικής και Βοιωτίας

ΦΕΚ 244Α - 04/12/1997 Ο οικισμός αποσπάται από την κοινότητα Στειρίου και προσαρτάται στον δήμο Διστόμου

ΦΕΚ 87Α - 07/06/2010 Ο οικισμός αποσπάται από τον δήμο Διστόμου και προσαρτάται στο δήμο Διστόμου-Αράχοβας-Αντίκυρας

Τουρισμός

Η Κοινότητα Στειρίου Βοιωτίας με τους τρεις οικισμούς της είναι περιοχή με ιστορικό - θρησκευτικό - βιομηχανικό - αγροτουριστικό ενδιαφέρον. Παρουσιάζει αξιόλογα μνημεία του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού και των Βυζαντινών χρόνων, υπάρχουν υποδομές για την υποδοχή και την παραμονή των επισκεπτών. Επίσης, το Στείρι βρίσκεται σε μικρή απόσταση από την Αράχωβα, σημαντικό χειμερινό προορισμό της Στερεάς Ελλάδας.

Μνημεία και αξιοθέατα

Η Μονή του Οσίου Λουκά. Το μοναστήρι του Οσίου Λουκά, ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία του ελλαδικού χώρου, βρίσκεται κοντά στο Στείρι σε τοποθεσία όπου βρισκόταν άλλοτε ο ναός της Στειρίτιδας Δήμητρας και περιβάλλεται από οροπέδιο που καλύπτεται από ελαιώνα. Το φυσικό τοπίο δεν έχει αλλοιωθεί από οικιστική ή άλλη δραστηριότητα και διατηρεί την αυθεντικότητά του. Το μοναστήρι είναι γνωστό ως «Η Αγία Σοφία της Ρούμελης» και χτίστηκε τον 10ο αιώνα μ.Χ. σύμφωνα με την βυζαντινή αρχιτεκτονική της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη. Από εδώ ξεκίνησε στη Ρούμελη, η εξέγερση στον Τουρκικό ζυγό και η μονή έγινε σύμβολο της επανάστασης. Είναι εγγεγραμμένη στον κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Η Ακρόπολη της Αρχαίας Στείριδας. Βρίσκεται στο κέντρο της κοιλάδας που σήμερα ονομάζεται Λάκκα, στην κορυφή του λόφου Μπούλιο, περιοχή της Κοινότητας Κυριακίου. Η ακρόπολη στην βορειανατολική και δυτική πλευρά της είναι φυσικά οχυρωμένη από απότομα βράχια, ενώ στην ανατολική πλευρά υπάρχει τεχνητή οχύρωση κυκλικού τείχους από ακατέργαστες πέτρες. Στο εσωτερικό της ακρόπολης υπάρχουν: δεξαμενή, λίθινες γούρνες, λιοτρίβια και οικιστικά κατάλοιπα. Επίσης στην ανατολική πλευρά υπάρχουν δυο πύλες, διακρίνονται δυο πύργοι και το νεκροταφείο με τους λαξευτούς ταφικούς θαλάμους σε έναν από τους οποίους ασκήτεψε ο΄Οσιος Λουκάς και λέγεται ασκηταριό. Η Ακρόπολη του Αρχαίoυ Μεδεώνα. Η ακρόπολη του Μεδεώνα περιλαμβάνεται στα εδάφη του Στειρίου και είναι κτισμένη πάνω στον λόφο των Αγίων Θεοδώρων, μισό χιλιόμετρο δυτικά από την είσοδο του εργοστασίου του Αλουμινίου της Ελλάδος. Από το τείχος που την περιέβαλε σώζεται στα δυτικά ένα μικρό μέρος, στα νότια δεν υπάρχει τείχος επειδή η πλαγιά είναι απόκρημνη και καταλήγει στη θάλασσα,στα βόρεια σώζεται ένα κομμάτι, με τρεις προβεβλημένους πύργους,ενώ στα ανατολικά δεν επεκτείνεται πολύ γατί ακουμπά σε απόκρημνο βράχο. Οι ανασκαφές που έγιναν στην περιοχή το 1962-63 για την εγκατάσταση του εργοστασίου Αλουμίνιον της Ελλάδος έφεραν στο φως πολλούς τάφους καθώς επίσης και ένα βασιλικό θολωτό τάφο στη κορυφή του λόφου των Αγίων Θεοδώρων. Το φαράγγι της Κλεισούρας. Ένα φαράγγι βατό, το μήκος του είναι περίπου 6 χλμ. με απότομες βραχώδεις πλαγιές, αλλά σχετικά εύκολο και ευχάριστο για πεζοπορία που, από την αρχαιότητα μέχρι στην δεκαετία του 1950, ήταν ο κυριότερος δρόμος επικοινωνίας των Στειριωτών και της μονής του Οσίου Λουκά με τον Κορινθιακό κόλπο. Στην είσοδο του φαραγγιού της Κλεισούρας από την μεριά του Στειρίου υπάρχει το πέτρινο γεφύρι του Λεόντιου με δύο τόξα, πιθανώς βυζαντινής εποχής, κατασκευασμένο από τον Λεόντιο, μοναχό του Οσίου Λουκά.

Γεωγραφία - Οικονομία

Η κοινότητα Στειρίου έχει έκταση 50,772 τετρ. χιλιομέτρων. Απέχει 169 χλμ. από την Αθήνα, 29 χλμ. από τη Λιβαδειά. Η περιοχή είναι ορεινή πετρώδης, με τμήματα αργιλώδους εδάφους. Η κοιλάδα όπου βρίσκεται η αρχαία Στείριδα έχει φυσική διέξοδο προς τη θάλασσα μέσω του φαραγγιού της Κλεισούρας. Στο υπέδαφος των βουνών του Στειρίου υπάρχουν πλούσια κοιτάσματα βωξίτη (Ελικώνας - Σκαριτσά) τα οποία εκμεταλλεύεται το εργοστασιακό συγκρότημα της εταιρίας Αλουμίνιον της Ελλάδος Β.Ε.Α.Ε..

Σύλλογοι

Εκπολιτιστικός Σύλλογος Στειρίου

Ιδρύθηκε το 1982 από μια ομάδα ανθρώπων που ήθελαν να διατηρηθεί η πολιτιστική κληρονομιά του Στειρίου. Σκοπός του Συλλόγου είναι η πνευματική και πολιτιστική ανάπτυξη των μελών του, ο εξωραϊσμός και η ανάπτυξη του χώρου του Στειρίου. Οι πρώτες αρχαιρεσίες για ανάδειξη Δ.Σ. έγιναν στις 26 Δεκεμβρίου 1982. Ο Σύλλογος έχει θεατρική ομάδα, τμήμα γυναικών, τμήμα μοντέρνου χορού, τμήμα παραδοσιακών χορών και δραστηριοποιείται στην εκμάθηση, τη διατήρηση και τη μετάδοση των τοπικών ηθών και εθίμων. Είναι ο κύριος οργανωτής των πολιτιστικών εκδηλώσεων που γίνονται στο χωριό με τον τίτλο Στείρι - Πολιτιστικός Αύγουστος.

Σύλλογος Χιονοδρόμων Ορειβατών Στειρίου

Ιδρύθηκε το 1996 από μια παρέα Στειριωτών, που είχαν αγάπη για τα χειμερινά σπορ, προσφέροντας έτσι στην νεολαία του χωριού, την δυνατότητα να ασχοληθούν με το άθλημα του σκι, στα βουνά και τα χιονοδρομικά κέντρα όλης της Ελλάδας. Στην μέχρι τώρα πορεία του έχει διοργανώσει αγώνες σκι στις πίστες του Παρνασσού και έχει διακρίσεις αθλητών του σε περιφερειακούς και πανελλαδικούς αγώνες. Είναι μέλος της Ελληνικής Ομοσπονδίας Χιονοδρομίας. Επίσης ο σύλλογος διοργανώνει πεζοπορίες στα μονοπάτια της περιοχής.

Άγιος Νικόλαος ο Προσκυνητής, ο Στειριώτης

Ιδρύθηκε το 1995 και το καταστατικό του κατατέθηκε με το αριθ. 27/95 στο Πρωτοδικείο Λιβαδειάς. Σκοπός του συλλόγου είναι ένταξη του Αγίου Νικολάου στο Ορθόδοξο εορτολόγιο και η ανέγερση ιερού ναού.

Εκδηλώσεις

Λαμπαδηφορία - Λαμπαδηδρομία. Γίνεται στις 24 Μαρτίου κάθε χρόνο στο Στείρι. Επέτειος της Κήρυξης της Επανάστασης στην Ρούμελη. Γίνεται την πρώτη Κυριακή μετά την 25η Μαρτίου, στον Όσιο Λουκά.(Π.Δ.495, ΦΕΚ 152 Α/1977) Στείρι - Πολιτιστικός Αύγουστος

Ήθη και έθιμα

Απόκριες Την Κυριακή της Τυρινής πραγματοποιείται το «Καρναβάλι του Στειρίου» , με παρέλαση αρμάτων στην πλατεία όπου καταλήγει σε λαϊκό γλέντι με χορούς και τραγούδια.

Πάσχα Την Μεγάλη Πέμπτη το βράδυ γίνεται ο στολισμός του επιταφίου στο Στείρι από τις γυναίκες του Στειρίου και την Μεγάλη Παρασκευή στο μοναστήρι του Οσίου Λουκά. Εικόνες που ενέπνευσαν τον Άγγελο Σικελιανό να γράψει ένα ποίημά του, το ποίημα του Στ’ Όσιου Λουκά το Μοναστήρι. Το Πάσχα γιορτάζεται με παραδοσιακό αρβανίτικο - ρουμελιώτικο τρόπο στο Στείρι, ψήνοντας αρνιά στους δρόμους με συνοδεία λαϊκών οργάνων.

Δεκαπενταύγουστος Κάθε χρόνο στις 14 Αυγούστου στην γιορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου, προς τιμήν της Παναγίας γίνεται περιφορά της εικόνας.

Πανηγύρι Το Στείρι πανηγυρίζει στις 31 Αυγούστου και την 1 Σεπτεμβρίου την μνήμη του Οσίου Συμεών του Στυλίτη .

Αρβανίτικη γλώσσα

Οι κάτοικοι του Στειρίου μιλούν τα αρβανίτικα, παράλληλα με την ελληνική γλώσσα. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1960 τα αρβανίτικα ήταν η κύρια γλώσσα των Στειριωτών. Σήμερα η γλώσσα μιλιέται μόνο από τους μεγαλύτερους σε ηλικία κατοίκους.

Δημογραφικά στοιχεία

Για το 2011 αναφέρεται ο πραγματικός πληθυσμός της απογραφής.

Προσωπικότητες

Προσωπικότητες που γεννήθηκαν στο Στείρι

Γεώργιος Π. Κρέμος (1839-1926). Συγγραφέας - Ιστορικός - Υφηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών Ησαΐας (Γεώργιος) Δαλιάννης (1796-1875). Ηγούμενος της μονής Οσίου Λουκά - αγωνιστής του 1821 Χρήστος Νάτσιος ή Νταβέλης(1832 - 1856). Ληστής, κατά μία άποψη γεννήθηκε στο Στείρι Γεώργιος Δημ. Κουσκούκης (1908-). Ευεργέτης - δωρητής Δημοτικού σχολείου Λάκης ( Ηρακλής) Μπέλλος (1954- 2015). Θεατρικός συγγραφέας - δημοσιογράφος Λουκάς Μπέλλος (1958-). Παλαίμαχος πρώην διεθνής ποδοσφαιριστής

Άγιοι που γεννήθηκαν στο Στείρι

Ο Άγιος Νικόλαος ο Προσκυνητής, ο Στειριώτης (1075-1099).

Άγιοι που έζησαν στην περιοχή Στειρίου

Ο Όσιος Λουκάς ο Στειριώτης (896 - 953).

Παραπομπές

Βιβλιογραφία

Τάκης Λάππας «Ματοβαμμένες δάφνες της Ρούμελης Αρχειοθετήθηκε 2016-03-05 στο Wayback Machine.» σελ. 33,34 Π. Αργυρίου - Λουκάς Α. Κουσκούκης «Στείρι (Ιστορικά-Λαογραφικά στοιχεία)» ISBN 978-618-5423-032, Παυσανία,« Φωκικά »35,8 ISBN 960-352-105-1, Γεώργιος Π. Κρέμος Φωκικά » . Φώτης Ντάσιος « Περί της Βοιωτικοφωκικής μεθορίου » Πρακτικά Β΄Διεθνούς Συνεδρίου Βοιωτικών Σπουδών 1992 Φώτης Ντάσιος « Έρευνες στη νοτιοανατολική Φωκίδα » Φωκικά Χρονικά Τόμος Ε΄ 1994 Φώτης Ντάσιος « Συμβολή στην τυπογραφία της Αρχαίας Φωκίδας» Φωκικά Χρονικά 4, 1992 Εύη Τσώτα « Αρχαία Στείριδα. Μία αρχαία Φωκική πόλη μέσα στο χρόνο.» Εμμανουήλ Μορφιαδάκη « Λαογραφία Στειρίου ». 1969 ISBN 978-618-423-124, Αρχειοθετήθηκε 2011-08-24 στο Wayback Machine. Ανδρέας Σ. Τσούρας « Συμβολή του ιστορικού Γ.Π.Κρέμου στη μελέτη της μονής του Οσίου Λουκά » 1996 Ευθύμιος Δάλκας « Λειβαδιά Β, Ιστορικοί περίπατοι στα Δυτικά της» - 1983, σελ.93 έως και 105, 116,117 Θεοφάνη Εμμ. Καλαϊτζάκη « Η ανατολική Στερεά Ελλάδα και η Βοιωτία στον ύστερο μεσαίωνα » ISBN 960-7290-81-X σελ.88,93,106,107,108,109,118,119,122,123,124,133,135,141,153,155,162,180,201,261,272. Ν. Παπαχατζής « Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις » Τάκης Λάππας «Λειβαδιά και Λειβαδίτες στο Εικοσιένα Αρχειοθετήθηκε 2015-06-05 στο Wayback Machine.» 1971 σελ. 199 Η ιστοσελίδα της Μονής Αρχειοθετήθηκε 2009-03-30 στο Wayback Machine. Δικτυακός κόμβος "ΟΔΥΣΣΕΑΣ" του ΥΠΠΟ Αρχειοθετήθηκε 2009-09-25 στο Wayback Machine. Τα μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Εκπολιτιστικός Σύλλογος- Στείρι Βοιωτίας Το Στείρι στην ιστοσελίδα του Δήμου