Ο Κάλανος είναι ορεινό χωριό του Δήμου Ερυμάνθου της Αχαΐας, αποτελώντας έδρα και μοναδικό οικισμό της ομώνυμης τοπικής κοινότητας. Βρίσκεται χτισμένο στα νότια πρόβουνα του Παναχαϊκού όρους, στο πάνω μέρος μιας κοιλάδας που διασχίζει ο Πείρος ποταμός και απέναντι του Ερυμάνθου, στην ιστορική περιοχή των Νεζερών. Βρίσκεται περίπου στο μέσω της διαδρομής της επαρχιακής οδού Πατρών-Καλαβρύτων.

Ονομασία

Κατά μία εκδοχή, ονομασία του χωριού προέρχεται από την ομώνυμη λέξη της βυζαντινής περιόδου η οποία σημαίνει "υπόγεια δίοδος", ενώ σήμερα έχει την σημασία του τεχνητού τρόπου αποχέτευσης των νερών. Άλλη άποψη λέει πως πρόκειται για αναγραμματισμό της λέξης "κάναλος", δηλ. την ποτίστρα για τα ζώα που χρησιμοποιούν οι κτηνοτρόφοι στα ορεινά χωριά.

Ιστορικά στοιχεία

Παλιά το χωριό Κάλανος λεγόταν Νεζερά ή και "Μεγάλη Νεζερά". Εμφανίζεται για πρώτη φορά το 1700 στην βενετική καταγραφή Grimani με την ονομασία Calanos di Nexero (Κάλανος Νεζερού) και είχε πληθυσμό 121 κατοίκους (32 οικογένειες). Αναφέρεται ο Κάλανος σε πλήθος δικαιοπρακτικών έγγραφων του 18ου αιώνα. Κατά την Τουρκοκρατία υπήρξε κοιτίδα και τιμάριο της Οικογένειας Λόντου. Η οικογένεια Λόντου εγκατέλειψε τον Κάλανο ήδη από τον 17ο-18ο αιώνα για να εγκατασταθεί στην Πάτρα και τη Βοστίτσα και από τον πύργο που διατηρούσε εκεί απομένουν μόνο ερείπια. Πριν τα Ορλωφικά εθεωρείτο τόπος που παρείχε πολλές ανέσεις και αυτό έκανε τους προξένους από την Πάτρα να επιλέγουν το χωριό ως τόπο παραθερισμού. Μετά τα Ορλωφικά αναφέρεται ότι υπέφερε από τις επιδρομές Τουρκαλαβανών. Αναφέρεται στα 1805-1806 από τον άγγλο περιηγητή W.M. Leake, ότι βρισκόταν σε σημείο με πολύ καλές πηγές και οπωροφόρα δέντρα, ότι είχε πληθυσμό 50 οικογένειες, ενώ σημειώνει την ύπαρξη στο χωριό πύργου νέου και υψηλού ανήκοντα στον προεστώτα των Νεζερών. Το 1824 στο χωριό διεξήχθη μάχη των κατοίκων με τους Τούρκους στα πλαίσια της επανάστασης του ΄21. Κατά την διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου τα γερμανικά στρατεύματα, κατευθυνόμενα προς τα Καλάβρυτα, προχώρησαν σε εκκαθαρίσεις σε πολλά χωριά συμπεριλαμβανομένων και του χωριού Κάλανος, όπου το 1943 κατέστρεψαν τα 8 από τα 101 οικοδομήματά του. Στο συγκεκριμένο χωριό παρατηρήθηκε ορισμένη αντίσταση απέναντι στα κατοχικά στρατεύματα, εξαιτίας της ύπαρξης ανταρτών στα γύρω βουνά.

Διοικητική εξέλιξη

Στις 20/04/1835 υπήχθη στον νεοσύστατο τότε Δήμο Νεζερών και ορίστηκε έδρα του. Στις 08/03/1841 (ΦΕΚ 5Α), με την κατάργηση του Δήμου Νεζερών, προσαρτάται στον τότε Δήμο Φαρών. Με το ΦΕΚ 256Α της 28/08/1912, και την κατάργηση των δήμων, αποσπάται από τον Δήμο Φαρών και ορίζεται έδρα της νεοσύστατης τότε Κοινότητας Καλάνου. Με το ΦΕΚ 244Α της 04/12/1997, σύμφωνα με τη Διοικητική Μεταρρύθμιση "Καποδίστριας", προσαρτάται στον νέο Δήμο Φαρρών μέχρι το 2010 που εντάχθηκε στο Δήμο Ερυμάνθου (ΦΕΚ 87Α - 07/06/2010) βάσει της Διοικητικής Μεταρρύθμισης "Καλλικράτης".

Δημογραφική εξέλιξη

Συγκεντρωτικά, η δημογραφική εξέλιξη του οικισμού σύμφωνα με τις εθνικές απογραφές είναι η εξής:

Αξιοθέατα και μονοπάτια

Αξίζει κανείς να θαυμάσει την εξαιρετική θέα που προσφέρει το χωριό, τους παραδοσιακούς νερόμυλους και τα γραφικά πέτρινα σπίτια. Στον Κάλανο υπάρχει ένα δύσβατο μονοπάτι προς την Ι.Μ. Παναγίας της Χρυσοποδαρίτισσας, που είναι χτισμένη σε ένα εντυπωσιακό σπήλαιο στον Ερύμανθο, δίπλα ακριβώς στον Πείρο ποταμό.

Παραπομπές και υποσημειώσεις

Πηγές

Αποτελέσματα της Απογραφής Πληθυσμού-Κατοικιών 2011 που αφορούν στο Μόνιμο Πληθυσμό της Χώρας, Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, τχ. 2ο, φ. 3465 (28 Δεκεμβρίου 2012). Ε.Σ.Υ.Ε. - Μόνιμος Πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2001, Αθήνα 2004. ISBN 960-86704-8-9. Σπυρίδων Ν. Γκουρβέλος, «Εν ταις των Νεζερών κώμαις». Ιστορία των Νεζερών, εκδ. Γραφικές Τέχνες Πέτρος Κούλης, Πάτρα 2007. ISBN 978-960-930162-6. Ιορδάνης Ε. Δημακόπουλος, «"Πύργοι": Οι οχυρές κατοικίες της προεπαναστατικής Πελοποννήσου», στο: Ιορδάνης Ε. Δημακόπουλος, Scripta Minora. Έρευνες στην αρχιτεκτονική και έργα για την συντήρηση των μνημείων, Υπουργείο Πολιτισμού-Δημοσιεύματα του Αρχαιολογικού Δελτίου αρ. 88, Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων-Διεύθυνση δημοσιευμάτων, Αθήνα 2005, σελ. 217-328. ISBN 960-214-429-7. ISSN 1108-1244. (πρόκειται για αναδημοσίευση από τα Πρακτικά του Γ΄ Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών (Καλαμάτα, 8-15 Σεπτεμβρίου 1985), τ. Α΄, Αθήνα 1987-1988, σελ. 277-401, πιν. 1-35.) Χρήστου Π. Κορύλλου, Χωρογραφία της Ελλάδος. Α'. Νομός Αχαΐας, Εκ του Τυπογραφείου των Καταστημάτων "Ανέστη Κωνσταντινίδου", Εν Αθήναις 1903.

Βιβλιογραφία

Θεόδωρος Η. Λουλούδης, Αχαΐα. Οικισμοί, οικιστές, αυτοδιοίκηση, Νομαρχιακή Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Ν.Α. Αχαΐας, Πάτρα 2010. Κώστας Ν. Τριανταφύλλου, Ιστορικόν Λεξικόν των Πατρών, Τόμοι Α΄-Β΄, Τυπογραφείο Πέτρου Χρ. Κούλη, Πάτρα 1995, Τρίτη Έκδοση, λήμμα Κάλανος, λήμμα Καλάνιστρα, λήμμα Λόντος, λήμμα Νεζερά.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Ε.Ε.Τ.Α.Α. - Διοικητικές μεταβολές Καλάνου Αχαΐας. eetaa.gr. Ανακτήθηκε: 19/11/2017. Ε.Ε.Τ.Α.Α. - Διοικητικές μεταβολές Κοινότητας Καλάνου Αχαΐας. eetaa.gr. Ανακτήθηκε: 19/11/2017. Ε.Ε.Τ.Α.Α. - Διοικητικές μεταβολές Δήμου Νεζερών (1835-1841), eetaa.gr. Ανακτήθηκε: 17/11/2017.