Τα Καλάβρυτα είναι ορεινή κωμόπολη του Νομού Αχαΐας. Είναι χτισμένα στους πρόποδες των Αροανιών Ορέων (Χελμού) σε υψόμετρο 735 περίπου μέτρων. Αποτελούν έδρα του ομώνυμου Δήμου, καθώς και της άλλοτε ομώνυμης Επαρχίας. Ο πληθυσμός τους σύμφωνα με την απογραφή του 2021 ανέρχεται σε 1.600 μόνιμους κατοίκους, ενώ αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του νομού και έναν από τους σημαντικότερους οικισμούς της ορεινής Πελοποννήσου.

Ιστορία

Η πολίχνη των Καλαβρύτων είναι χτισμένη στην θέση της αρχαίας Αρκαδικής πόλης Κυναίθης (ή Κύναιθας) η οποία ανήκε στο τμήμα της Αζανίας. Το όνομα Καλάβρυτα, που σύμφωνα με τους ειδικούς ερμηνεύεται ως «καλές βρύσες» και φαίνεται να το απέκτησε την εποχή της Φραγκοκρατίας τον 13ο αιώνα μ.Χ., όταν αποτέλεσε έδρα μιας από τις δώδεκα Βαρωνίες του Πριγκιπάτου της Αχαΐας, με πρώτο Βαρώνο τον Όθωνα ντε Τουρναί (Othon de Tournay) που έκτισε το κάστρο του πάνω στα ερείπια της ακρόπολης της αρχαίας Κύναιθας. Στη Γαλλική παραλλαγή του Χρονικού του Μορέως αναφέρεται ως Calovrate. Το 1430 τα Καλάβρυτα γίνονται έδρα μιας εκ των τριών ανεξαρτήτων βυζαντινών ηγεμονιών (δεσποτάτα) στις οποίες ήταν χωρισμένη τότε η Πελοπόννησος, με πρώτο δεσπότη το Θωμά Παλαιολόγο. Δύο χρόνια αργότερα την δεσποτεία των Καλαβρύτων αναλαμβάνει ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, ο οποίος διατηρεί τη θέση αυτή μέχρι το 1443.

Ελληνική Επανάσταση

Η περιοχή των Καλαβρύτων συμμετείχε τόσο στην Επανάσταση του 1770 (Ορλωφικά) όσο και στον Αγώνα του 1821 όπου η έκβαση του είχε ως αποτέλεσμα την απελευθέρωση μεγάλου μέρους της σημερινής Ελλάδας και την ίδρυση του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Στην πρώτη περίπτωση ο μητροπολίτης Παλαιών Πατρών Παρθένιος κήρυξε την τοπική εξέγερση ενώ το 1821 στο μοναστήρι της Αγίας Λαύρας κηρύχτηκε η επανάσταση από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό και τους οπλαρχηγούς της περιοχής και γενικά της Πελοποννήσου που είχαν συγκεντρωθεί εκεί (βλ. και Δοξολογία στην Αγία Λαύρα). Στην ευρύτερη περιοχή των Καλαβρύτων έγιναν σποραδικές επιθέσεις εναντίον Τούρκων ήδη από τα μέσα Μαρτίου του 1821. Ακολούθησε η επίθεση κατά των Οθωμανικών αρχών και των Τούρκων στρατιωτών, οι οποίοι κλείστηκαν σε δύο ή τρεις πύργους εντός των Καλαβρύτων. Η πολιορκία κράτησε λίγες ημέρες, κατά τον Π. Π. Γερμανό και άλλες πηγές ή πέντε ημέρες κατά τους Σπηλιάδη (Α', 60) και Φιλήμονα, με την πόλη να απελευθερώνεται από τον οθωμανικό ζυγό στις 21 Μαρτίου, γεγονός που αποτελεί την πρώτη μεγάλη νίκη του εθνικού αγώνα. Κάποιοι σύγχρονοι κυρίως ιστορικοί θεωρούν ότι η πιθανότερη ημερομηνία απελευθέρωσης των Καλαβρύτων είναι η 25η Μαρτίου, ωστόσο οι περισσότεροι συγγραφείς που έγραψαν για την επανάσταση κατά τη διάρκειά της ή κατά τις επόμενες δεκαετίες, αναφέρουν ότι η πόλη απελευθερώθηκε είτε στις 21 Μαρτίου/2 Απριλίου είτε στις 23 Μαρτίου/4 Απριλίου. Ιδιαίτερα διαφωτιστική είναι η μαρτυρία του Θεόδωρου Ρηγόπουλου (γραμματικού του Θ. Κολοκοτρώνη) που τη εποχή εκείνη ήταν μαθητής στη Σχολή του Σωποτού (χωριό κοντά στα Καλάβρυτα). Ο ίδιος γράφει στα απομνημονεύματά του, ότι στις 21 Μαρτίου τα μαθήματα στη σχολή διακόπηκαν λόγω του ξεσπάσματος της επανάστασης οπότε αυτός και οι υπόλοιποι μαθητές έπρεπε να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Όταν την επομένη μέρα (22 Μαρτίου) έφτασε στο χωριό του, έμαθε από τον πατέρα του και τον αδελφό Γεώργιο που συμμετείχαν στην πολιορκία των Καλαβρύτων, ότι οι Τούρκοι είχαν ήδη παραδοθεί αφού αντιστάθηκαν για λίγες μέρες. Η μαρτυρία αυτή φαίνεται να επιβεβαιώνει την επικρατούσα εκδοχή ότι τα Καλάβρυτα απελευθερώθηκαν στις 21 Μαρτίου. Την είδηση για την έναρξη της Επανάστασης στα Καλάβρυτα έφερε στην Ύδρα στις 27 Μαρτίου 1821 ο Παναγιωτάκης Βαφειόπουλος, που είχε σταλεί με πλοίο στα παράλια της Πελοποννήσου να παρακολουθεί τα γεγονότα. Εξαιτίας του πρωταγωνιστικού τους ρόλου στην Επανάσταση του 1821, τα Καλάβρυτα πυρπολήθηκαν δύο φορές από τα στρατεύματα Ιμπραήμ, το 1826 και το 1827. Αμερικανός προτεστάντης ιεραπόστολος που επισκέφθηκε τα Καλάβρυτα το 1829 αναφέρει τις καταστροφές αλλά διαπιστώνει από τα εναπομείναντα σπίτια ότι η πόλη ήταν καλοχτισμένη. Επίσης αναφέρει ότι ήταν ήδη πεποίθηση ότι η σημαία της Επανάστασης υψώθηκε πρώτα στα Καλάβρυτα από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό. Μετά την Απελευθέρωση ορίζονται έδρα του Δήμου Καλαβρύτων και κατά τη διοικητική διαίρεση του 1836 αναφέρονται επίσης με το όνομα Κυναίθη.

Σφαγή των Καλαβρύτων

Τα Καλάβρυτα υπήρξαν μία από τις περιοχές της Ελλάδας που βίωσαν με τον σκληρότερο τρόπο τα ναζιστικά γερμανικά αντίποινα και βιαιοπραγίες κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Στις 13 Δεκεμβρίου του 1943 ο γερμανικός στρατός κατοχής εκτέλεσε σχεδόν όλο τον ανδρικό πληθυσμό (τους περισσότερους πάνω από την ηλικία των 12 ετών) των Καλαβρύτων και έκαψε ολοσχερώς την πόλη. Για τον αριθμό των θυμάτων και των επιζώντων από τη σφαγή της 13ης Δεκεμβρίου αλλά για το συνολικό αριθμό των θυμάτων από την επιδρομή των Γερμανών στην περιοχή, έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς αντιφατικοί αριθμοί. Οι περισσότερες αναφορές κάνουν λόγο για περισσότερους από 800 νεκρούς. Τα Καλάβρυτα είναι σήμερα χαρακτηρισμένος μαρτυρικός οικισμός.

Κοινότητα Καλαβρύτων

Η «Καλλικρατική» Τοπική Κοινότητα Καλαβρύτων (τέως Δημοτικό Διαμέρισμα με το Σχέδιο «Καποδίστριας» 1997-2010 και πρώην ανεξάρτητη Κοινότητα 1912-1944) έχει ως έδρα της τον οικισμό των Καλαβρύτων. Κατά την απογραφή του 2021 είχε πληθυσμό 1.702 κατοίκους, ενώ κατά την απογραφή του 2011 είχε 1.829 κάτοικους. Διοικητικά αποτελείται από τους οικισμούς:

ο Αυλών [ 31 ] το Βραχνίον [ 13 ] τα Καλάβρυτα [ 1.674 ] οι Κραστικοί [ 54 ] η Μονή Αγίας Λαύρας [ 10 ] το Σούβαρδον [ 38 ] η Στάση Κερπινής [ 9 ]

Οικονομία και τουρισμός

Τα Καλάβρυτα σήμερα αποτελούν πόλο έλξης τουριστών. Δέχονται επισκέπτες καθόλη την διάρκεια του χρόνου αλλά κατά την χειμερινή περίοδο είναι η ακμή της επισκεψιμότητάς τους καθώς διαθέτουν μία από τις καλύτερες υποδομές χειμερινού τουρισμού στην Ελλάδα λόγω κυρίως του χιονοδρομικού κέντρου που βρίσκεται εκεί και αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα και πιο σύγχρονα στην ελληνική επικράτεια. Υπολογίζεται ότι στην κυρίως πόλη των Καλαβρύτων είναι διαθέσιμες 2.000 περίπου κλίνες. Τα Καλάβρυτα καθώς και η γύρω αλλά και η ευρύτερη περιοχή χαρακτηρίζονται από πλούσια φυσική ομορφιά και έχουν ποικίλα φυσικά και ανθρωπογενή αξιοθέατα. Αξιόλογους και δημοφιλείς προορισμούς στην περιοχή των Καλαβρύτων και σε κοντινές τοποθεσίες αποτελούν, μεταξύ άλλων, τα δύο ιστορικά μοναστήρια, της Αγίας Λαύρας και του Μεγάλου Σπηλαίου, το Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος που στεγάζεται στο παλιό δημοτικό σχολείο της πόλης, το Μνημείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος (13/12/1943), το Ηρώο της Ελληνικής Επανάστασης 1821, το πλατανόδασος των πηγών του Αροανίου ποταμού στο Πλανητέρο, τα Ύδατα της Στυγός στον Χελμό εκεί απ' όπου πηγάζει ο ποταμός Κράθις, όπως επίσης το Σπήλαιο των Λιμνών κοντά στο χωριό Καστριά και το Φαράγγι του Βουραϊκού ποταμού που το διασχίζει ο περίφημος Οδοντωτός Σιδηρόδρομος.

Πληθυσμός

Τα Καλάβρυτα γνώρισαν σημαντική πληθυσμιακή ανάπτυξη μέχρι το 1940 αλλά από τότε ο πληθυσμός τους έχει μειωθεί σημαντικά. Η κωμόπολη κατέγραψε τον μεγαλύτερο πληθυσμό της το 1940 (2.297) και τον μικρότερο το 1879 (1.062). Η μεγαλύτερη αύξηση του πληθυσμού έγινε το 1928 (29,8%) και η μικρότερη το 1961 (1,3%). Η μεγαλύτερη μείωση του πληθυσμού έγινε το 1951 (12,4%) και η μικρότερη το 2001 (0,3%). Ωστόσο θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι τα πληθυσμιακά στοιχεία που αναγράφονται στον αντίστοιχο πίνακα, αφορούν τόσο τον πραγματικό όσο και τον μόνιμο πληθυσμό του οικισμού. Πιο συγκεκριμένα στις απογραφές από 1861 μέχρι και το 1981 αναφέρεται ο πραγματικός πληθυσμός του οικισμού, ενώ από το 1991 και μετά αναφέρεται ο μόνιμος πληθυσμός. Αυτό σημαίνει πως η αύξηση κατά 2,6 % του πληθυσμού που παρατηρείται μεταξύ των ετών 1981 και 1991, δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.

Μεταφορές

Σιδηρόδρομος

Ο Οδοντωτός σιδηρόδρομος εγκαινιάστηκε το 1896 και κατασκευάστηκε για να συνδέσει σιδηροδρομικώς το Διακοπτό με τα Καλάβρυτα. Αποτέλεσε ένα από τα δυσκολότερα έργα για την εποχή του λόγω του ιδιαίτερα δύσβατου εδάφους αλλά και του μεγάλου υψομέτρου στο οποίο κατέληγε, καθώς ο Οδοντωτός αποτελεί τον ορεινότερο σιδηρόδρομο της Ελλάδας. Για να ξεπεραστούν αυτές οι δυσκολίες ο σιδηρόδρομος κατασκευάστηκε με την τεχνική της οδόντωσης κατά την οποία το τραίνο γαντζώνεται, χρησιμοποιώντας κατάλληλα γρανάζια, σε οδοντωτές σιδηροτροχιές στις διαδρομές όπου η κλίση του εδάφους υπερβαίνει το 10%. Ο σιδηρόδρομος διασχίζει το Φαράγγι του Βουραϊκού περνώντας σε μεγάλο μήκος του από σήραγγες και γέφυρες, καλύπτοντας συνολικά απόσταση 22 περίπου χιλιομέτρων. Σήμερα χρησιμοποιείται κυρίως για τουριστική περιήγηση σε μία από τις ομορφότερες και εντυπωσιακότερες διαδρομές της Ελλάδας και της Ευρώπης, ενώ επίσης κάθε χρόνο κατά την δεύτερη Κυριακή του Μαΐου, διοργανώνεται από το «Σύλλογο Ορειβασίας και Χιονοδρομίας Καλαβρύτων», το «Πανελλήνιο Πέρασμα» του φαραγγιού με τη συμμετοχή εκατοντάδων ορειβατών και πεζοπόρων.

Αποστάσεις

Τα Καλάβρυτα απέχουν, μέσω του οδικού δικτύου, περίπου:

Αχαΐα: 55 χλμ. από το Αίγιο, και 72 χλμ. από την Πάτρα. Πελοπόννησος: 86 χλμ. από την Τρίπολη, 110 χλμ. από τον Πύργο, 110 χλμ. από την Κόρινθο, 120 χλμ. από το Άργος, 148 χλμ. από τη Σπάρτη, και 174 χλμ. από την Καλαμάτα. Υπόλοιπη Ελλάδα: 190 χλμ. από την Αθήνα.

Παραπομπές

Πηγές

Αποτελέσματα της Απογραφής Πληθυσμού-Κατοικιών 2011 που αφορούν στο Μόνιμο Πληθυσμό της Χώρας, Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, τχ. 2ο, φ. 3465 (28 Δεκεμβρίου 2012). Ε.Σ.Υ.Ε. - Μόνιμος Πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2001, Αθήνα 2004. ISBN 960-86704-8-9. Γεώργιος Παπανδρέου, Ιστορία των Καλαβρύτων, επιμέλεια: Δημήτρης Σ. Αβραμίδης, Έκδοση της Κοινωφελούς Δημοτικής Επιχείρησης Πολιτιστικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης και Ποιότητας Ζωής Δήμου Καλαβρύτων (ΔΕΠΑΠΟΖ), Καλάβρυτα 2011, Δεύτερη Έκδοση. ISBN 978-960-89356-3-1 (α' έκδοση: 1928). Παπανδρέου, Γεώργιος (1906). Καλαβρυτινή επετηρίς: ήτοι πραγματεία περί της ιστορικής των Καλαβρύτων επαρχίας. Αθήνα: Μιχαήλ Ι. Σαλιβέρος.

Περαιτέρω ανάγνωση

Λάππας, Kώστας Θ. (1971). «Συμβολή στην καλαβρυτινή βιβλιογραφία» (pdf). Μνήμων (Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού) 1: 197–213. doi:10.12681/mnimon.405. http://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/mnimon/article/view/8099. Θεόδωρος Η. Λουλούδης, Αχαΐα. Οικισμοί, οικιστές, αυτοδιοίκηση, Νομαρχιακή Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Ν.Α. Αχαΐας, Πάτρα 2010. Παυλόπουλος, Κωνσταντίνος Α. (2018). «Καλάβρυτα 1821, 1943. "Γη ηρώων, γη μαρτύρων": τοπική και εθνική μνήμη στη δημόσια ιστορία». Διπλωματική εργασία. Πάντειο Πανεπιστήμιο/Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας. Αθανάσιος Δ. Τζώρτζης, Ιστορικό Λεξικό της Επαρχίας Καλαβρύτων. Χωριά, οικισμοί, τοπωνύμια, ιστορία, λαογραφία, Αθήνα 2014-2016. ISBN (SET) 978-618-81562-6-5. (επτάτομο)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Δήμος Καλαβρύτων Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος – Επίσημη ιστοσελίδα Το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων, του Γιώργου Πετρόπουλου, Ριζοσπάστης, 9 Δεκεμβρίου 2001. Ανακτήθηκε: 24 Μαΐου 2009. Οδοντωτός σιδηρόδρομος Ιστοσελίδα kalavrytanews.com Αξιοθέατα Καλαβρύτων Μαρτυρικές πόλεις. Καλάβρυτα (Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο) (ντοκιμαντέρ)