Για οικισμούς με ίδιο όνομα στην Αχαΐα, δείτε: Πτέρη Αχαΐας

Η Πτέρη (ή Φτέρη) είναι ορεινό χωριό της Επαρχίας Αιγιαλείας του Νομού Αχαΐας. Διοικητικά περιλαμβάνει, εκτός από την Πτέρη (έδρα του διαμερίσματος), και τους οικισμούς Κάτω Πτέρη (που είναι το κεντρικό χωριό), Άγιο Ανδρέα, Άγιο Παντελεήμονα, Αχλαδιά και Μπουφούσκια. Στην απογραφή του 2011 ο οικισμός βρέθηκε να έχει πληθυσμό 4 κατοίκους ενώ συνολικά η πρώην ομώνυμη κοινότητα 466 κατοίκους.

Τοποθεσία

Χωροθετείται στην ανατολική πλευρά του όρους Κλωκός σε απόσταση 20 οδικών χλμ. νοτίως του Αιγίου (11 χλμ. σε ευθεία γραμμή). Ο οικισμός αναπτύσσεται σε υψόμετρο περίπου 1.100 μέτρα. Εν γένει, ο οικισμός ακολουθεί το πρότυπο ανάπτυξης όσων οικισμών της ελληνικής ενδοχώρας δημιουργήθηκαν μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης (Καλογεράς 2001:109). Χωροθετείται σε απόκρημνη πλαγία που παρέχει ασφάλεια αλλά και επαρκείς συνθήκες διαβίωσης (ανατολικός προσανατολισμός, πόσιμο νερό, μικρή αναλογικά απόσταση από καλλιεργήσιμα υψίπεδα και στέρεο έδαφος σε μια κατολισθήσιμη ευρύτερη περιοχή). Η Πτέρη συνιστούσε απομονωμένο και δύσβατο οικισμό (Παπαγεωργίου 1968:40, Αλεξανδρόπουλος 1919), στοιχείο που ενίσχυε τη δυνατότητα διαβίωσης σχετικά ανεπηρέαστης από την εκάστοτε εξουσία. Παρείχε δε εποπτεία των πεδινών περιοχών (Αλεξανδρόπουλος 1919:36) καθώς και έναν αριθμό γεωλογικών διαμορφώσεων στην ευρύτερη περιοχή που μπορούσαν να, και χρησιμοποιούνταν ως κρυψώνες και ακροπόλεις (Αλεξανδρόπουλος 1919:37-38). Εξαιτίας της δυσκολίας πρόσβασης επιλέχθηκε από τον Α. Λόντο ως τοποθεσία εγκατάστασης του νοσοκομείου (Παπαγεωργίου 1968:40).

Ιστορία

Η πρώτη καταγραφή του οικισμού εντοπίζεται στο Ενετικό κτηματολόγιο του 1700. (Παπαγεωργίου 1968:13-14). Σύμφωνα με την ενετική απογραφή, η Φτέρη θεωρούνταν κεφαλοχώρι καθώς αριθμούσε 262 κατοίκους (145 η κοινότητα Φτέρης, 16 άτομα ο Αχλαδιάς, 26 η Σέλισσα, 2 η Άνω Μπουφούσκια, 47 το Πυργάκι και 31 ο Παντελεήμονας) τη στιγμή που η επαρχία Αιγιαλείας είχε περίπου 4.000 κατοίκους. (Ανώνυμος 2008) Κατά το έτος 1901 η Πτέρη μαζί με τον Αχλαδιά αριθμούσε 573 κατοίκους ενώ το 1930 στο σύνολο της περιοχής (Πτέρη και όλες οι χειμερινές εγκαταστάσεις) απογράφηκαν 1.016 άτομα (Παπαγεωργίου 1968:67). Το έτος 1934 το χωριό αποτελούνταν από 150 σπίτια. Το διάστημα 1950 έως 2001, βάσει των απογραφών της ΕΣΥΕ, ο πληθυσμός των έξι οικισμών του τοπικού διαμερίσματος μειώθηκε από 1.070 σε 618 κατοίκους (μεταβολή -42,2%) από τους οποίους περισσότεροι από τους μισούς δεν είναι οικονομικά ενεργοί. Ο Αλεξανδρόπουλος (1919) υποστηρίζει ότι, λίγες ημέρες πριν τη συνέλευση της Βοστίτσας, ο Παπαφλέσσας είχε οργανώσει σύσκεψη με τους προκρίτους του Αιγί­ου στο ναό του Αγίου Γεωργίου Πτέρης όπου λήφθηκε η απόφαση για την έναρξη της ελληνικής επανάστασης. Ο οικισμός καταστράφηκε ολοσχερώς από πυρπόληση το έτος 1821 κατά την πορεία του Μουσταφάμπεη προς τα Καλάβρυτα (Παπαγεωργίου 1968:31). Εκ νέου, καταστράφηκε το έτος 1862. Ως συνέπεια της αναρχίας που επακολούθησε την εκθρόνιση του Όθωνα, οι κάτοικοι της Πτέρης αποψίλωσαν μαζικά τα δάση της περιοχής για την απόκτηση αγρών, τις περισσότερες φορές ακατάλληλων. Ως αποτέλεσμα, τα νερά της βροχής δημιούργησαν καταστροφικούς χείμαρρους που παρέσυραν μεγάλο μέρος του οικισμού (Αλεξανδρόπουλος 1919:39). Η αποκατάσταση του δάσους και η αναστήλωση του οικισμού κατέστη δυνατή μετά από το 1904 με όχημα τον τότε ιδρυθέντα Φιλοδασικό Σύλλογο Φτέρης. (Αλεξανδρόπουλος και Ανώνυμος 2008) Στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου το χωριό καταστράφηκε και πάλι συνέπεια πυρπολήσεων από τα Γερμανικά και Ιταλικά στρατεύματα, (3-7 Σεπτεμβρίου 1942 και 17/12/1942, Παπαγεωργίου 1968:67). Το 1950 κατασκευάζεται ο δρόμος που συνδέει το χωριό με το Αίγιο και αρχίζει η ανοικοδόμηση του. Το έτος 1960 ο οικισμός αποκτά σχέδιο πόλης. Ενώ γίνεται προσπάθεια να διατηρηθεί η υπάρχουσα διάταξη του οικισμού, το σχέδιο χαρακτηριζόταν από σημαντική φορμαλιστική επιρροή, και κατέστη ανεφάρμοστο - παρά την τροποποίηση του τρία χρόνια αργότερα - με συνέπεια εντέλει να καταργηθεί. Μέρος του οικιστικού αποθέματος καταστράφηκε και πάλι σχετικά πρόσφατα, με τις πυρκαγιές του 2007.

Οικονομική και κοινωνική ζωή

Η περιοχή έχει άμεση οικονομική - εργασιακή, κοινωνική, συγκοινωνιακή, διοικητική, θρησκευτική, κ.λ.π. σχέση με την παραλιακή περιοχή του Αιγίου, λόγω θέσης, ευκολότερης προσέγγισης και άλλων κοινωνικό-οικονομικών συνθηκών που έχουν διαμορφωθεί από παλιά. Στη διάρκεια του Κ’ αιώνα ο οικισμός της Πτέρης κατοικούταν μόνο κατά τη θερινή περίοδο. Ο Παπαγεωργίου ωστόσο (1968:15-16), εξιστορώντας μια βεντέτα του 1720, αναφέρει ότι ο φόνος έλαβε χώρα στον οικισμό «μια χειμωνιάτικη βραδιά». Δεδομένου ότι οι επιμέρους αναφορές κάνουν λόγο για παράνομες καλλιέργειες την προ της Ελληνικής επανάστασης περίοδο καθώς και για αγορές καλλιεργειών σε χαμηλότερο υψόμετρο και την ίδρυση των χειμαδιών, κυρίως τη δεκαετία του 1820 (Παπαγεωργίου 1968:59, 61, 69, Αλεξανδρόπουλος 1919), πιθανολογείται ότι η εγκατάλειψη του οικισμού κατά τους χειμερινούς μήνες πραγματοποιήθηκε τον ΙΘ’ Αιώνα. Ο Αλεξανδρόπουλος αναφέρει (1919:54) ότι η κύρια διαχείμαση στους πεδινότερους οικισμούς πραγματοποιήθηκε μετά την επέκταση της σταφιδοκαλλιέργειας, ήτοι μετά το 1840. Σύμφωνα με βιβλιογραφικές πηγές, στη περιοχή Αχλαδιά φυτεύθησαν σταφιδάμπελα κατά την περίοδο της επανακαλλιέργειας (1856-57) ενώ στη θέση Μπουφούσκια καλλιεργούνταν βαμβάκια. Στο διάστημα του Μεσοπολέμου η Πτέρη αναδείχτηκε σε εξέχον τουριστικό θέρετρο, με τρία ορεινά ξενοδοχεία και υψηλό κόστος ζωής (Χατζόπουλος 1934:40). Σύμφωνα με την ίδια αναφορά, δεν υπήρχε αξιόλογη τοπική γεωργική παραγωγή και το χωριό εφοδιαζόταν με κηπευτικά από τα πεδινά. Τον τουριστικό χαρακτήρα επανέκτησε και στα νεώτερα χρόνια, μετά τον πόλεμο, «λόγω του πολύ καλού κλίματός της το οποίο προτιμούσαν αρκετοί ασθενείς για τη θεραπεία τους» (Ανώνυμος 2008). Στο βιβλίο του Παπαγεωργίου (1968:3) άλλωστε, η Πτέρη αναφέρεται ως «τουριστικό χωριό με πανελλήνια φήμη». Το υφιστάμενο και σήμερα ξενοδοχείο της Πτέρης ανηγέρθη το 1954. Στο χωριό παραθέρισαν για σύντομα χρονικά διαστήματα η λυρική ποιήτρια Μαρία Πολυδούρη και αργότερα ο Άγγελος Σικελιανός. Στην Πτέρη ο Σικελιανός έγραψε την έμμετρη τραγωδία "Σίβυλλα", λίγο πριν την έκρηξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Πολεοδομική οργάνωση

Ο οικισμός ακολουθεί μια χαλαρή δομή με ανεξάρτητες οικοδομές, χωρίς συμπαγή πυρήνα, ακολουθώντας την κατεύθυνση των ισοϋψών και καταλαμβάνοντας τα ενδιάμεσα τμήματα με τις ομαλότερες κλίσεις. Υπάρχει (και υπήρχε) ένα κύριος δρόμος με δύο ή τρεις παράλληλους και η διασύνδεση μεταξύ τους γίνεται με πολύ στενά μονοπάτια ή σκάλες ανάμεσα στα σπίτια. Η ρυμοτομία του οικισμού ακολουθεί τις πιο ομαλές κλίσεις με κατεύθυνση προς το Νότο ενώ τα Ανατολικά και Δυτικά του όρια καθορίζονται από φυσικά εμπόδια (χαράδρα στα Α, απότομες κλίσεις προς Δ). Εντοπίζεται επίσης μια κεντρική πλατεία, η ύπαρξη της οποίας μπορεί με ασφάλεια να θεωρείται δεδομένη τουλάχιστον από το 1836, έτος που φυτεύτηκε ο μέχρι σήμερα σωζόμενος πλάτανος.

Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική

Βιβλιογραφική αναφορά για τα «παλιά» σπίτια της Πτέρης εντοπίζεται στο έργο του Παπαγεωργίου (1968). Η περιγραφή ακολουθεί:

«Όλα σχεδόν τα σπίτια είχαν χαγιάτι όπου ήσαν κρεμασμένα κυδώνια και ρόδια. Στο τζάκι κοντά ήταν ένα κρεβάτι για το ανδρόγυνο και ένα για τα μικρά παιδιά. Εκεί υπήρχε και το «μπεσίκι», κούνια σκαλισμένη σε κορμό ελάτου όπου έβαζαν το μωρό και το κουνούσαν να κοιμηθεί. Το δωμάτιο του τζακιού ήταν και τραπεζαρία. Υπήρχε εκεί και ο σοφράς το χαμηλό τραπέζι όπου έτρωγαν. [...]. Σε μια άκρη ήταν η μπαλαθούνα όπου υπήρχαν τα καρβέλια, το ζυμωτό ψωμί. Ένα άλλο δωμάτιο του σπιτιού ήταν για την φιλοξενία των ξένων. Το υπόγειο ήταν χωρισμένο σε δύο μέρη. Το ένα για τα ζώα και την φάκνα, το άλλο για τα βαρέλια με το κρασί και τα κούπια με το λάδι. Κοντά στο σπίτι υπήρχε και ο αχερώνας για τα άχυρα, το τριφύλλι. Στη χαμοκέλλα πλάι στο σπίτι ήταν ο φούρνος [...] και η πουγάνα. [...] Κάθε σπίτι στη Φτέρη είχε και τον απαραίτητο κήπο. Τα πολύ παλιά σπίτια δεν είχαν οροφές και ήσαν σκεπασμένα με κεραμίδια.» Επιπλέον περιγραφές απαντώνται στην ηλεκτρονική σελίδα του δήμου Αιγίου. (Ανώνυμος, 2008). Σύμφωνα με την πηγή,

«Το παραδοσιακό σπίτι έχει αυστηρά ορθογώνιο σχήμα με χαμηλωμένο κατώι και ανυψωμένο όροφο το ανώι. Η είσοδος στο ανώι γινόταν με εξωτερική σκάλα που αρχικά ήταν ξύλινη και αργότερα χτιστή σε καμάρα. Κάτω από την καμάρα ήταν η είσοδος στο κατώι. [...] Το κύριο, αν όχι αποκλειστικό υλικό με το οποίο χτίστηκαν τα παραδοσιακά σπίτια είναι η πέτρα. [...]. Η χρήση ξύλου εντοπίζεται στα κουφώματα. Το κύριο συνδετικό υλικό είναι λάσπη ενισχυμένη με ασβέστη.» Το μοναδικό σωζόμενο με σχετική αρτιότητα κτήριο είναι το παλαιό πέτρινο δημοτικό σχολείο, που βρίσκεται λίγο χαμηλότερα του αμαξιτού δρόμου που διέρχεται μέσα από το χωριό, αν και υφίστανται όμως αρκετά υπολείμματα άλλων σπιτιών, καθώς και τμήματα ενσωματωμένα σε νεότερες κατασκευές. Χαρακτηριστική είναι η σε παραδοσιακή μορφή κρήνης του χωριού που έχει διαμορφώσει ο Πολιτιστικός Σύλλογος με συνεχή ροή καθ'όλη τη διάρκεια του έτους, η οποία βρίσκεται επί του αμαξιτού, λίγο πριν την υπερυψωμένη πλακόστρωτη πλατεία που σκιάζουν αιωνόβια δένδρα.

Παραπομπές και υποσημειώσεις

Πηγές

Αποτελέσματα της Απογραφής Πληθυσμού-Κατοικιών 2011 που αφορούν στο Μόνιμο Πληθυσμό της Χώρας, Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, τχ. 2ο, φ. 3465 (28 Δεκεμβρίου 2012). Αλεξανδρόπουλος, Α. (1919) Ιστορία και τοπογραφία της Πτέρης και των χειμαδιών αυτής. Αθήνησι: Καλέργη & Σία. Ανώνυμος. (2008) Η Φτέρη Αιγίου. [Online]. Διαθέσιμο στο https://web.archive.org/web/20090629035137/http://fteri-aigio.gr/id/ (Ανακτήθηκε: 10 Δεκεμβρίου 2008) Καλογεράς, Ν. (2001) «Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός στην Ελλάδα – Η πρόσφατη παράδοση» στο: Αμουργής, Σ., (επιμέλεια). Περιβαλλοντική Τεχνολογία. Πάτρα: ΕΑΠ. Παπαγεωργίου, Γ. (1968). Ἡ ἱστορία τῆς Φτέρης Αἰγίου: Μέ ἀνέκδοτα ἔγγραφα ἀγωνιστῶν τοῦ 1821. Ἀθῆναι: [χ.ἐ.] 1968. Χατζόπουλος, Δ. (1934) «Κλωκός – Πτέρη», Εκδρομικά, 6 (57), σσ. 37-40.

Βιβλιογραφία

Θεόδωρος Η. Λουλούδης, Αχαΐα. Οικισμοί, οικιστές, αυτοδιοίκηση, Νομαρχιακή Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Ν.Α. Αχαΐας, Πάτρα 2010.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Προβολή των συγκριτικών πλεονεκτημάτων των φυσικών και πολιτιστικών πόρων του Δ.Δ. Φτέρης του Δήμου Αιγίου Φάνης Ζουρόπουλος, «Η Πτέρη δια μέσου των αιώνων !...». tovimatisaigialeias.gr. 24 Αυγούστου 2017. Ανακτήθηκε: 04/07/2018.