Το Στροφύλι αποτελεί περιοχή της Κηφισιάς, που ορίζεται από τις οδούς Όθωνος, Εμμανουήλ Μπενάκη και Τατοΐου. Αποτελεί συνοικία με αξιοθαύμαστο αρχιτεκτονικό απόθεμα, καθώς φιλοξενεί τις αρχοντικές κατοικίες πολλών ιστορικών προσωπικοτήτων, πολιτικών, καλλιτεχνών και ανθρώπων του πνεύματος. Από την περιοχή διέρχεται το αρχαίο ρέμα της Πύρνας και σε συνδυασμό με την πλούσια βλάστηση, αλλά και το δροσερό και υγιεινό κλίμα ο τόπος αυτός έμελλε να αποτελέσει ισχυρό πόλο έλξης στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου αιώνα. Το διάστημα αυτό πολλοί Αθηναίοι της ανώτερης οικονομικά τάξης θα κτίσουν τις επαύλεις τους στην περιοχή.

Ιστορία

Στα τέλη του 19ου αιώνα πολλοί Αθηναίοι αλλά και ομογενείς αποφασίζουν να κτίσουν τις θερινές τους επαύλεις στην περιοχή. Στην ανάπτυξη του Στροφυλίου συνέβαλε και η έλευση το 1889 του ατμοκίνητου σιδηροδρόμου, που ελαχιστοποίησε την απόσταση Αττική - Κηφισιά σε 30 με 40 λεπτά. Πρόκειται για το θρυλικό Θηρίο της Κηφισιάς. Μετά την κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Αθηνών - Πειραιώς το 1868, αποφασίζεται η συνέχιση της γραμμής στα προάστια, αλλά και στα μεταλλεία του Λαυρίου. Η εταιρεία Σιδηρόδρομοι Αττικής με διευθυντή τον Φωκίωνα Νέγρη, ανέλαβαν την υλοποίηση του έργου. Η επέκταση της γραμμής μέχρι το Λαύριο, ήταν αποτέλεσμα της συμφωνίας ανάμεσα στον διευθυντή των μεταλλείων Φωκίωνα Νέγρη και τον Χαρίλαο Τρικούπη. Μετά από πολλές προτάσεις που απορρίφθηκαν αποφασίστηκε η επέκταση της γραμμής προς Βορρά μέσω Πατησίων, Ποδαράδων, όπως αποκαλούσαν τη Νέα Ιωνία, με σταθμό στο Ηράκλειο και μετά θα διακλαδιζόταν προς δύο κατευθύνσεις. Η μία προς Κηφισιά και η άλλη μέσω Φιλοθέης, Χαλανδρίου, Γέρακα, Κάντζας, Παιανίας, Κορωπίου, Μαρκοπούλου, Καλυβίων, Κερατέας και Θορικού θα κατέληγε στο Λαύριο, όπου θα συνδεόταν με τα μεταλλεία της Γαλλικής Εταιρείας. Μία δεκαετία αργότερα, το 1901 οι Σιδηρόδρομοι Αττικής συνήψαν συμφωνία με το Ελληνικό Δημόσιο, για αναστολή της εξαγοράς του σιδηροδρόμου, με αντάλλαγμα την δημιουργία του Άλσους της Κηφισιάς, αλλά και τον ηλεκτροφωτισμό της πόλης. Για την κατασκευή του Άλσους επιλέχθηκε η περιοχή ανάμεσα στην πλατεία Πλατάνου και το σταθμό της Κηφισιάς, η οποία ανήκε στον Κωνσταντινουπολίτη έμπορο Στέφανο Γεωργαντά. Ο σιδηρόδρομος διέθετε εκδρομική - βιομηχανική διακλάδωση μέχρι το Στροφύλι και από εκεί στο Διόνυσο. Η σιδηροδρομική γραμμή Κηφισιάς - Στροφυλίου - Διονύσου αποτελούσε προέκταση της γραμμής προς τα λατομεία της αγγλικής εταιρείας μαρμάρου GRECIAN MARBLES, 'Μάρμορ' LTD, στο Διόνυσο. Η γραμμή από το σταθμό της Κηφισιάς συνέχιζε βόρεια μέσω της οδού Στροφυλίου και διέσχιζε κάθετα με πασάγια τις οδούς Χαριλάπου Τρικούπη και Ελευθερίου Βενιζέλου. Μέσω της οδού Γεωργίου Παπανδρέου και Ρόδων, όπου διασταυρωνόταν με τη λεωφόρο Διονύσου και έφτανε στα λατομεία. Το Στροφύλι απέκτησε σιδηροδρομικό σταθμό, που αποτελούσε τον τερματικό σταθμό της γραμμής Πλατεία Λαυρίου - Στροφυλίου, ο οποίος σήμερα βρίσκεται στο τριγωνικό οικόπεδο ανάμεσα στις οδούς Στρέιτ, Εμμανουήλ Μπενάκη και Στροφυλίου. Το 1938 ο ατμοκίνητος σιδηρόδρομος έπαψε να λειτουργεί. Πολλές ιστορικές προσωπικότητες μεταξύ των οποίων ο Παύλος Μελάς, η Πηνελόπη Δέλτα, ο Στέφανος Στρέιτ, ο Εμμανουήλ Μπενάκης, ο Ιωάννης Πεσμαζόγλου, έχτισαν τα σπίτια τους στο Στροφύλι, και τώρα κάποια από αυτά λειτουργούν ως μουσειακοί χώροι.

Αρχιτεκτονική

Σήμερα σώζονται 140 επαύλεις στην περιοχή, όλες διατηρητέες. Οι περισσότερες είναι εκλεκτικιστικού ρυθμού, ενώ δε λείπουν και τα νεοκλασικά κτίσματα. Νεορομαντικές επαύλεις, νεογοτθικά και νεοβυζαντινά κτίρια, συνθέτουν το αρχιτεκτονικό τοπίο μέσα στη βλάστηση και τον δροσερό αέρα, δίπλα από την κοίτη του ρέματος της Πύρνας. Κυρίαρχα χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής της περιοχής αποτελούν η επιρροή από τον εκλεκτικισμό, η διάκριση των κτιρίων σε βάση, κορμό και στέψη, οι εμβληματικές είσοδοι με προστώα και περιστύλια, η οργάνωση του κατακόρυφου άξονα του κλιμακοστασίου με τη μορφή οξυκόρυφου πύργου και ο τονισμός του κεντρικού άξονα εισόδου. Σε πολλά υπάρχει ασυμμετρία και ελευθερία στη σύνθεση, ενώ δε λείπουν και τα αυστηρά συμμετρικά νεοκλασικά.

Η οδός Στροφυλίου που διασχίζει την περιοχή, λέγεται πως πήρε το όνομά της από την στροφή που έπαιρνε το τρένο για να ξαναγυρίσει στο σταθμό. Η οδός Δηλιγιάννη πήρε το όνομά της από τον πρωθυπουργό Θεόδωρο Δηλιγιάννη, που διατηρούσε σπίτι στην περιοχή. Στην ομώνυμη οδό βρίσκεται η έπαυλη της οικογένειας Βαλλιάνου, κτισμένη γύρω στα 1890. Στην οδό Εμμανουήλ Μπενάκη, στη διασταύρωση με τη Στροφυλίου βρίσκεται η νεορομαντική έπαυλη του Εμμανουήλ Μπενάκη, με τον επιβλητικό της χαρακτήρα, τις ξύλινες επενδύσεις στις όψεις και την ιδιαίτερη μορφολογία. Δίπλα στη διασταύρωση με τη Στεφάνου Δέλτα βρίσκεται η φρουριακής αρχιτεκτονικής έπαυλη της Πηνελόπης Δέλτα, η οποία αγοράστηκε από τον Εμμανουήλ Μπενάκη και παραχωρήθηκε στην κόρη του. Στο κτίριο αυτό η συγγραφέας έθεσε τέλος στη ζωή της κατά την εισβολή των γερμανικών στρατευμάτων στην Αθήνα το 1941. Σήμερα στεγάζει το Τμήμα Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη. Στη συμβολήτης Εμμανουήλ Μπενάκη με την Πεσμαζόγλου βρίσκεται η έπαυλη Ατλαντίς, σε πομπηινό ρυθμό με ζωοφόρο με ζωγραφική διακόσμηση, έργο του Ερνέστου Τσίλλερ. Στη διαστάυρωση της Πεσμαζόγλου με την Εμμανουήλ Μπενάκη βρίσκεται και η εκλεκτικιστική έπαυλη Ζούρα που ανεγέρθηκε το 1892, με την εμβληματική είσοδο και την πυργοειδή απόληξη. Η νεοκλασική έπαυλη Δρυάδες βρίσκεται στην οδό Πεσμαζόγλουκαι αποτελούσε μία εκ των πέντε επαύλεων που οικοδομήθηκαν στο κτήμα Πεσμαζόγλου. Στη διασταύρωση της Στροφυλίου με την Πεσμαζόγλου βρίσκεται η νεογοτθική έπαυλη του πρωθυπουργού Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη και της οικογένειάς του. Στην στην οδό Πεσμαζόγλου 19 βρίσκεται και οι κατοικία του Γερμανού αρχαιολόγου Wilhelm Dörpfeld. Στην συμβολή των οδών Στροφυλίου και Παναγή Τσαλδάρη βρίσκεται το ξενοδοχείο Πύρνα, που πήρε το όνομά του από το αρχαίο μαντείο της Πύρνας που βρισκόταν στην Κηφισιά. Οικοδομήθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα και λειτούργησε μέχρι το 1920. Το ξενοδοχείο Πύρνα Αργότερα μετατράπηκε σε κλινική, μετά λειτούργησε ως αστυνομία και σήμερα λειτουργεί ως ταχυδρομείο. Πρόκειται για ένα νεοκλασικό κτίριο με συμμετρία και λιτή διάρθρωση στις όψεις.

Η οδός Τατοΐου ήταν δημοφιλής δρόμος για την οικοδόμηση επαύλεων για πολλές ιστορικές προσωπικότητες. Στην οδό Τατοΐου, βρίσκεται η κατοικία του Παύλου Μελά, από την οποία αναχώρησε το 1904, προκειμένου να συμμετάσχει στον Μακεδονικό Αγώνα. Πρόκειται για ένα εκλεκτικιστικό μικρό ισόγειο κτίριο, με εξαιρετικό ημιυπαίθρειο χώρο και ξύλινες δαντελωτές λεπτομέρειες στην πρόσοψη. Επί της Τατοΐου βρίσκεται η έπαυλη Χρυσάνθεμο, νεοκλασικού ρυθμού, χτισμένη στα 1890, με ιδιοκτήτη τον Ιωάννη Λάμπρου. Στο κτίριο αυτό έζησε ο στρατηγός Νικόλαος Τρικούπης, γνωστός για τη συμμετοχή του στη μικρασιατική εκστρατεία. Στη διασταύρωση Δηλιγιάννη και Τατοΐου 10, βρίσκεται η έπαυλη Χρήστου Αποστολίδη, πατέρα του γνωστού μοντερνιστή αρχιτέκτονα Μαργαρίτη Αποστολίδη χτισμένη το διάστημα 1915-1920, σε ρομαντικό μεσαιωνικό ρυθμό, σε σχέδια Βέλγου αρχιτέκτονα. Στη σύνθεση κυριαρχεί ο κυκλικός πύργος με την οξυκόρυφη απόληξη που στεγάζει το κλιμακοστάσιο, το επιβλητικό νεοαναγεννησιακό προστώο και οι τραπεζοειδείς στέγες με επικάλυψη με φολίδες. Στη συμβολή Τατοΐου και Νικολάου βρίσκεται η νεοκλασική έπαυλη Πύρνα, χτισμένη το 1910. Έλαβε το όνομά της από το ρέμα της Πύρνας που ρέει δίπλα από το κτίσμα. Επί της Τατοΐου 31 βρίσκεται και η έπαυλη Ζερβουδάκη ή Σταθάτου, χτισμένη το 1915 από τους αδερφούς Αξελλούς. Πρόκειται για εκλεκτικιστικό κτίριο με νεοβυζαντινά στοιχεία και ελευθερία στη σύνθεση και τη διάρθρωση των όψεων.

Τοπόσημα

Σημαντικά τοπόσημα της περιοχής αποτελούν:

το άλσος της Κηφισιάς στα νότια, δημιούργημα της εταιρείας Σιδηρόδρομοι Αττικής το εκκλησάκι της Παναγίας Ξυδού, βυζαντινό ναΐδριο που κατά τον Αναστάσιο Ορλάνδο πήρε το όνομα από τον ιδιοκτήτη του. Βρίσκεται επί της οδού Τατοΐου, μέσα σε ένα όμορφο φυσικό τοπίο το Τμήμα Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη, που στεγάζεται στο σπίτι της Πηνελόπης Δέλτα το Μουσείο του Παύλου Μελά στην οδό Τατοΐου που στεγάζεται στο σπίτι του του ήρωα, πρόσφατα ανακαινισμένο ο παλιός σιδηροδρομικός σταθμός Στροφυλίου, στο τρίγωνο ανάμεσα στις οδούς Στρέιτ, Εμμανουήλ Μπενάκη και Στροφυλίου

Παραπομπές

https://www.kathimerini.gr/society/561210175/architektoniko-kynigi-thisayroy-sto-strofyli/ https://issuu.com/eirini_ppl/docs/eirini_ppl_thesis_ https://www.trenotita.gr/images/the-beast-from-Kifissia.pdf.pdf Αρχειοθετήθηκε 2021-03-05 στο Wayback Machine.