Ο Σφηττός (αρχαία ελληνικά: Σφηττός‎‎), (ο δήμος: Σφηττού, Δήμος Σφηττίων) ήταν αρχαίος οικισμός και δήμος της Ακαμαντίδας (περιοχή της Αρχαίας Αττικής και φυλή της αρχαίας Αθήνας). Ο Στράβων, αναφερόμενος στον ιστορικό Φιλόχορο και το έργο του «Ατθίς» (ή Ατθίδες ή Ιστορίαι) λέει ότι ο Σφηττός ήταν μια από τις δώδεκα πόλεις, οι οποίες ιδρύθηκαν στην Αττική από τον μυθικό βασιλιά της Αθήνας, Κέκροπα και αργότερα ο Θησέας τον ένωσε με την πόλη της αρχαίας Αθήνας.

Ονομασία

Ο δήμος, σύμφωνα με τον Παυσανία, πήρε το όνομά του από τον μυθικό επώνυμο ήρωα Σφήττο, ο οποίος ήταν εγγονός του Πέλοπα, γιος του Τροιζήνα, ανιψιός του Πιτθέα και αδελφός του Αναφλύστου.

Τοποθεσία του αρχαίου Σφηττού

Ο δήμος του Σφηττού, ήταν δήμος των Μεσογείων. Λόγω της ονομασίας από τον ήρωα Σφήττο και με την αναφορά ότι ο αδελφός του Ανάφλυστος είχε δώσει το όνομά του επίσης σε δήμο εικάζεται ότι οι δήμοι είναι πιθανό να βρίσκονταν στην ίδια περιοχή και δεδομένου ότι η Ανάφλυστος απείχε από την ακτή προς μάλλον νότια θέση, είναι πιθανό ο Σφηττός να είχε πιο νότια θέση από ό,τι θεωρούσε ο Βρετανός τοπογράφος, αρχαιολόγος και περιηγητής Ουίλιαμ Μάρτιν Ληκ, ο οποίος τον τοποθέτησε στο βόρειο τμήμα της περιοχής που είναι γνωστή ως Μεσογαία, πιστεύοντας ότι η λέξη τα «Σπάτα» μπορεί να προέρχεται από τη λέξη «Σφηττό». Προκειμένου όμως να δοθούν ακριβείς πληροφορίες για την τοποθεσία αυτού του δήμου, στο κατά πόσον βρισκόταν σε έδαφος της Παραλίας ή σε εκείνο της Μεσογαίας, πρέπει να λάβουμε υπόψη και άλλα στοιχεία: Σύμφωνα με το μύθο, ο Παλλάς, ο οποίος είχε την ηγεμονία σε αυτό το έδαφος, βάδισε προς την Αθήνα και ενάντια στο Θησέα χρησιμοποιώντας την οδό του Σφηττού, πιθανότατα περνώντας βόρεια του Υμηττού και νότια της Πεντέλης, ενώ διαμοιράζοντας τις δυνάμεις του θα περάσει από εδώ με τη μια ομάδα καταλαμβάνοντας την νοτιοανατολική διέξοδο του Υμηττού, στο Σφηττό, ενώ η δεύτερη στήνει ενέδρα στη βορειοανατολική είσοδο στο Γαργηττό. Με την επιλογή αυτής της διαδρομής συμπεραίνεται ότι ο Σφηττός ήταν προς το πέρασμα της πεδιάδας μεταξύ του Πεντελικού όρους και του Υμηττού, δεδομένου επίσης ότι η εν λόγω διαδρομή του Πάλλαντα δεν θα μπορούσε να γίνει κατά μήκος της δυτικής ακτής από το νότο, διότι αυτό θα ερχόταν σε αντίθεση με τον προαναφερόμενο μύθο, οδηγεί στο συμπέρασμα, ότι ο δήμος πιθανώς συνόρευε με το δήμο Ερχίας, (τα σημερινά Σπάτα) και ο Σφηττός βρίσκεται μόλις 3 χιλιόμετρα βορειοδυτικά από το σημερινό Κορωπί. Οι σύγχρονοι ερευνητές τοποθετούν τον δήμο στις τοποθεσίες Φουβάγια και Κάστρο Χριστού. Σύμφωνα με τον John S. Traill το κέντρο του δήμου βρίσκεται στα βορειοδυτικά του Κορωπίου, σε θέση κάτω από παρεκκλήσι του Χριστού, η οποία υπάγεται στον Δήμο Κρωπίας. Σύμφωνα με την αρχαιολόγο Όλγα Αποστολοπούλου-Κακαβογιάννη ο αρχαίος Δήμος Σφηττού κατά τα κλασικά χρόνια, ήταν μετρίου μεγέθους και εκτεινόταν σε όλη την πεδιάδα από τον λόφο Χριστού έως τους λόφους Φράττη –Γράμματα (Γραμματικό) προς τα βόρεια στα όρια με το δήμο της Κίκυννας. Οι ερευνητές του 19ου αιώνα Ιάκωβος Ρίζος Ραγκαβής και Διονύσιος Σουρμελής, επιβεβαιώνουν ότι ο δήμος ήταν σε σημείο από το οποίο διερχόταν η Σφηττία οδός, αλλά δεν επαληθεύονται, όσον αφορά την ακριβή τοποθεσία του δήμου. Σύμφωνα με τον Ιάκωβο Ρίζο Ραγκαβή ο δήμος «εκείτο πιθανώς, ως και ο Κύθηρος κατά το βορ-ανατολικόν του Υμηττού» και ότι «πιθανώς από του Σφηττού ωνομάοθη κατά παραφθοράν το σήμερον Σπάτα κείμενον επί της αύτης ειρημένης θέσεως», ενώ σύμφωνα με τον Διονύσιο Σουρμελή ο δήμος «Σφηττός καλείται σήμερον Σταυρός».

Η συμμετοχή του δήμου στην αρχαία Βουλή

Ο δήμος, η ύπαρξη του οποίου επιβεβαιώνεται και από διάφορες επιγραφές, ως μέλος της Ακαμαντίδας φυλής, συμμετείχε με 5 βουλευτές στην αρχαία Βουλή των 500, κατά την πρώτη περίοδο (508 – 307/306 π.Χ.). Κατά τη δεύτερη περίοδο (307/306 – 224/223 π.Χ.) και τρίτη περίοδο (224/223 – 201/200 π.Χ.) ο δήμος αντιπροσωπευόταν από 7 βουλευτές στη Βουλή των 600, ενώ κατά την τέταρτη περίοδο (201/200 π.Χ. – 126/127) και την πέμπτη περίοδο (126/127 – 3ος αιώνας) είναι άγνωστος ο αριθμός βουλευτών–αντιπροσώπων του δήμου.

Οι κάτοικοι του Σφηττού

Ο δημότης του αρχαίου Σφηττού ονομαζόταν Σφήττιος και εθεωρείτο τύπος πνευματώδης. Το σπουδαιότερο ανασκαμμένο μνημείο του δήμου Σφηττού, είναι το Ιερό του Ομβρίου Διός και του Προόψιου Απόλλωνα στον μικρό οροπέδιο του Προφήτη Ηλία Υμηττού. Η ακρόπολη του δήμου Σφηττού βρισκόταν, εντός των χώρων της Ιεράς Μονής Βηθλεέμ Κορωπίου, εκεί που σήμερα είναι ο ναός της Γεννήσεως του Χριστού, στο λόφο που επονομάζεται Κάστρο του Χριστού. Οι ανασκαφές του αρχαιολόγου Νικολάου Χ. Κοτζιά στο χώρο αυτό ανέδειξαν ευρήματα της μυκηναϊκής και ρωμαϊκής εποχής. Στο δήμο τελούνταν εορτές οι οποίες ονομάζονταν «Σφήττεια», ενώ ο δρόμος από το δήμο προς την Αθήνα ονομαζόταν «Σφηττία οδός» (περίπου η σημερινή λεωφόρος Αθηνών - Λαυρίου). Για την Σφηττία οδό η αρχαιολόγος Όλγα Αποστολοπούλου-Κακαβογιάννη αναφέρει ότι ξεκινούσε από τον αρχαίο δήμο του Θορικού, περνούσε από την Κεφαλή (Κερατέα) και τα Πρόσπαλτα (Καλύβια), που ανήκαν στην ίδια φυλή την Ακαμαντίδα, έφτανε στο Σφηττό και διαβαίνοντας τον Υμηττό, μεταξύ Μαυροβουνίου και Προφήτη Ηλία (πέρασμα της Ντούκας) συνδεόταν με την Αθήνα μέσω της μεγάλης οδού, που ένωνε το Άστυ με τους δήμους της δυτικής παραλίας και το Σούνιο, της «αστικής οδού».

Προσωπικότητες από τον Σφηττό

Υπήρξαν διάφοροι γνωστοί πολίτες από το δήμο του Σφηττού. Οι πλέον γνωστοί ήταν οι:

Πολύευκτος ο Σφήττιος, γεννήθηκε μεταξύ πέμπτου και τετάρτου αιώνα π.Χ., (πιθανόν είχε πολιτογραφηθεί) Αισχίνης ο Σφήττιος, γεννήθηκε το 430 π.Χ., (πιθανόν είχε πολιτογραφηθεί) Φαίδρος ο Σφήττιος, γεννήθηκε το πρώτο μισό του τρίτου αιώνα π.Χ., (πιθανόν είχε πολιτογραφηθεί) Χαιρεφών ο Σφήττιος, γεννήθηκε στις αρχές του πέμπτου αιώνα π.Χ., (πιθανόν είχε πολιτογραφηθεί)

Δείτε επίσης

Αρχαία Αθήνα Ακαμαντίδα φυλή

Παραπομπές - σημειώσεις

Πηγές – βιβλιογραφία

Πρωτογενείς πηγές

Παυσανίας, «Ελλάδος Περιήγησις», «Κορινθιακά» 2.30.9. Στράβων, «Γεωγραφικά», Θ', 1.20. Ελληνικές επιγραφές - IG Σφητ, Attica (IG I-III). Δευτερογενείς πηγές

Sphettus, στην ιστοσελίδα: referenceworks.brillonline.com, Το συγκεκριμένο λήμμα περιλαμβάνει περιεχόμενο από πηγή, η οποία αποτελεί, πλέον, κοινό κτήμα: (Αγγλικά) Smith, William, επιμ. (1854–1857). «Attica - 101 (Sphettus)». Dictionary of Greek and Roman Geography. Λονδίνο: John Murray. Attica - 101 (Sphettus) John S. Traill: The political organization of Attica: a study of the demes, trittyes, and phylai, and their representation in the Athenian Council,“Attica”. Princeton: American School of Classical Studies at Athens (ASCSA), 1975, ISBN 978-0-87661-514-0 John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 132. Peter Siewert, "Die Trittyen Attikas und die Heeresreform des Kleisthenes", C.H. Beck, München 1982, ISBN 3406080634, ISBN 9783406080630 Ιστορία Πόλης, στην ιστοσελίδα: www.koropi.gr του Δήμου Κρωπίας.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

«Sphettos». www.ancientworlds.net (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 12 Αυγούστου 2014. Traill, J. «Places: 580109 (Sphettos)». Pleiades. Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2017. Sphettos, NW Koropi below Christos chapel, στις ιστοσελίδες: http://imperium.ahlfeldt.se & https://web.archive.org/web/20170808012018/http://dare.ht.lu.se/, Ψηφιακός Άτλας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ("Digital Atlas of the Roman Empire", Johan Ahlfeldt, Department of Archaeology and Ancient History, Lund University, Sweden), Πανεπιστήμιο Λουντ, Λουντ, Σουηδία, πρόγραμμα: Pelagios. Sphettos, Sphettios, στην ιστοσελίδα: ASCSA Digital Collections και https://web.archive.org/web/20170422162836/http://www.ascsa.edu.gr/ της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα. Sphettos, Lexicon of Greek Personal Names (LGPN). Sphettos, Attic Inscriptions Online. Χριστού, Κάστρο, Κορωπί, Περιοχή: Φιλιάτι - Κορωπί. Κάστρο Χριστού ή Ακρόπολη Σφηττού, στην ιστοσελίδα: www.kastra.eu