Ο Αυτοκινητόδρομος 1 (A1, γνωστός και ως Α.Θ.Ε. (Αθήνα - Θεσσαλονίκη - Εύζωνοι) και παλαιότερα ως Π.Α.Θ.Ε. (Πειραιάς - Αθήνα - Θεσσαλονίκη - Εύζωνοι) είναι (στο μεγαλύτερο μέρος του) αυτοκινητόδρομος στην Ελλάδα, που αποτελεί τμήμα της Ευρωπαϊκής Διαδρομής Ε75. Με μήκος 550 χιλιόμετρα ο συγκεκριμένος οδικός άξονας είναι ο κυριότερος της Ελλάδας, διασχίζοντας τη χώρα κατακόρυφα και συνδέοντας την πρωτεύουσα Αθήνα με τις περιοχές της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας, καθώς και τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της χώρας, τη Θεσσαλονίκη. Ξεκινά από το Νέο Φάληρο στον Πειραιά και συνεχίζει βόρεια για να καταλήξει στο συνοριακό σταθμό Ευζώνων, στα σύνορα της Ελλάδας με την Βόρεια Μακεδονία. Πρακτικά, δεν είναι ολοκληρωμένος αυτοκινητόδρομος, καθώς το τμήμα από Κόμβο Αξιού (στο ύψος της Χαλάστρας) έως το Πολύκαστρο, μήκους 48χλμ. είναι διπλής κατεύθυνσης. Εκτός από τον Πειραιά, την Αθήνα και την Θεσσαλονίκη, ο αυτοκινητόδρομος Α1 παρέχει πρόσβαση και σε άλλες πόλεις καθώς και σε πολλά εθνικά πάρκα ή φυσικά πάρκα, μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς και πολλά θέρετρα, ειδικά κατά μήκος της Βόρειας και Κεντρικής Ελληνικής ακτής. Η εθνική σημασία του αυτοκινητόδρομου αντανακλάται μέσω των θετικών οικονομικών επιπτώσεών του στις πόλεις και κωμοπόλεις, που συνδέει καθώς και από τη σημασία του για τον τουρισμό στην Ελλάδα. Ο αυτοκινητόδρομος αποτελείται από δύο λωρίδες κυκλοφορίας και μια λωρίδα έκτακτης ανάγκης σε κάθε κατεύθυνση οδήγησης που χωρίζονται με μια κεντρική νησίδα. Όλες οι διασταυρώσεις του αυτοκινητόδρομου Α1 είναι ανισόπεδες (δηλαδή διαχωρισμένες μεταξύ τους.) Καθώς η διαδρομή διασχίζει τραχύ ορεινό και παραθαλάσσιο έδαφος, απαιτεί γέφυρες, οδογέφυρες, σήραγγες και άλλες παρόμοιες κατασκευές σε τμήματα που ολοκληρώθηκαν κατά κόρον την δεκαετία του 2010, συμπεριλαμβανομένης της μεγαλύτερης σήραγγας στην Ελλάδα και γενικά στα Βαλκάνια. Σήμερα, η κατασκευή, η λειτουργία και η συντήρηση του Αυτοκινητοδρόμου 1 έχουν κατά το μεγαλύτερο μέρος του παραχωρηθεί σε ιδιωτικές εταιρείες: την Αυτοκινητόδρομος Αιγαίου Α.Ε. (Κλειδί Ημαθίας - Ράχες Φθιώτιδας), την Κεντρική Οδός Α.Ε. (Ράχες Φθιώτιδας - Σκάρφεια Φθιώτιδας) και την Νέα Οδός Α.Ε. (Σκάρφεια Φθιώτιδας - Μεταμόρφωση Αττικής). Το τμήμα Κλειδί Ημαθίας - Ευζώνοι λειτουργεί και συντηρείται από την Εγνατία Οδός Α.Ε.

Περιγραφή διαδρομής

Ο Α.Θ.Ε κινείται στον άξονα νότου-βορρά, ενώνοντας την Αττική με την Κεντρική Μακεδονία, μέσω της Στερεάς Ελλάδας και της Θεσσαλίας. Σε όλο του το μήκος είναι μέρος της Ευρωπαϊκής Οδού 75, και, μόνο στο τμήμα Κλειδί Ημαθίας - Αξιός, όπου κινείται μαζί με την Εγνατία Οδό, είναι τμήμα και της Ευρωπαϊκής Οδού 90. Σχεδόν όλος ο αυτοκινητόδρομος, είναι τετράιχνος, δηλαδή, με δύο ή περισσότερες λωρίδες άνα ρεύμα κυκλοφορίας και διαχωριστικό στηθαίο στην μέση. Εξαίρεση αποτελεί το τμήμα Αξιός - Πολύκαστρο, το οποίο έχει μία λωρίδα ανά κατεύθυνση Το μήκος του υπολογίζεται στα 550 χιλιόμετρα. Το τμήμα από το Φάληρο μέχρι την Μεταμόρφωση είναι γνωστό ως Λεωφόρος Κηφισού και πήρε το όνομά της από τον Κηφισό ποταμό, τον οποίο καλύπτει. Ο Α.Θ.Ε φέρει διόδια σε όλο του το μήκος, πλην της Λεωφόρου Κηφισού.

Ιστορικό

1950 - 1973: Προϊστορία

Η παλαιά Εθνική Οδός 1, ήταν μια ιστορική οδός, η οποία σύνδεε την Αθήνα με το Τελωνείο των Ευζώνων, μέσω Δεκέλειας, Αταλάντης, Καμένων Βούρλων, Θερμοπύλων, Λαμίας, Στυλίδας, Αλμυρού, Βελεστίνου, Λάρισας, Κοιλάδας Τεμπών, Κατερίνης, Αλεξάνδρειας, Χαλκηδόνας, Γέφυρας και Πολύκαστρου. Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου, οι προδιαγραφές της άρχισαν να θεωρούνται παρωχημένες, καθώς στην υπόλοιπη Ευρώπη άρχισαν να φτιάχνονται σύγχρονοι για την εποχή αυτοκινητόδρομοι. Έτσι, στα μέσα της δεκαετίας του '50, ξεκίνησαν οι εργασίες κατασκευής σε νέα χάραξη της οδού, οι οποίες ξεκίνησαν το 1959 με την παράδοση του τμήματος Λάρισα - Κατερίνη (Αργότερα, ακολούθησαν και τα τμήματα Αθήνα - Λαμία το 1962 και Λαμία - Λάρισα το 1967) και ολοκληρώθηκαν το 1973, με την παράδοση του τμήματος Κατερίνη - Θεσσαλονίκη - Εύζωνοι. Στο μεγαλύτερο μέρος του είχε πλάτος 13-14 μέτρα (εκτός του τμήματος της Κοιλάδας των Τεμπών, που ήταν 10 μ., λόγω του ιδιότυπου ανάγλυφου) και 2 λωρίδες κυκλοφορίας (1 λωρίδα + 1 βοηθητική λωρίδα ανά κατεύθυνση), χωρίς διαχωριστική νησίδα. Το τμήμα Πολύκαστρο - Εύζωνοι ήταν το πρώτο τμήμα με διατομή αυτοκινητοδρόμου.

Δεκαετία του 1980: Αναβάθμιση σε αυτοκινητόδρομο

Οι εργασίες για τη μετατροπή σε κλειστό αυτοκινητόδρομο ξεκίνησαν στα μέσα της δεκαετίας του '80, με την κατασκευή των τμημάτων κόμβος Κλειδίου - Γαλλικός ποταμός (παραδόθηκε το 1988), Στρατόπεδο Μπογιατίου - κόμβος Κρυονερίου (παραδόθηκε το 1989) (4,5 χλμ.), κόμβος Οινοφύτων - κόμβος Σχηματαρίου (παραδόθηκε το 1989) (12,5 χλμ.), κόμβος Ριτσώνας - κόμβος Θήβας (παραδόθηκε το 1989) (14,8 χλμ.). Στις αρχές της δεκαετίας του '90 ξεκίνησαν οι εργασίες σε όλο το μήκος των τμημάτων Αθήνα - κόμβος Θήβας, και Κατερίνη - Κλειδί.

1990 - 2014: Ολοκλήρωση του μεγαλύτερου μέρους

Ήδη από το 1995, η Εθνική Οδός 1 είχε διατομή αυτοκινητόδρομου στα τμήματα Αθήνα - Υλίκη, Κατερίνη - Κλειδί - Θεσσαλονίκη και Πολύκαστρο - Εύζωνοι, ενώ το 1998, είχε έξι λωρίδες στο τμήμα Αθήνα (Μεταμόρφωση)-Θήβα και τέσσερις στο τμήμα Θήβα-Τέμπη, με εξαίρεση μερικά τμήματα στην Μαγνησία, τα οποία εξακολουθούσαν να έχουν δύο. Το 2002 ολοκληρώθηκε το τμήμα Υλική-Άγιος Κωνσταντίνος (αν και σε ορισμένα σημεία του συγκεκριμένου τμήματος οι διασταυρώσεις είχαν ήδη γίνει ανισόπεδοι κόμβοι όπως ο Α/Κ Κάστρου, ο Α/Κ Τραγάνας και ο Α/Κ Αρκίτσας από το 1994, όπως επίσης το χρονικό διάστημα μεταξύ 1998-1999 είχαν ολοκληρωθεί τμηματικά ορισμένα κομμάτια όπως το Υλίκη-Κάστρο και Τραγάνα-Άγιος Κωνσταντίνος. Η καθυστέρηση που δημιουργήθηκε με αποτέλεσμα να ολοκληρωθεί το 2002 ήταν λόγω του ορεινού ανάγλυφου της περιοχής μεταξύ του Κάστρου και της Τραγάνας όπως επίσης και η ανακατασκευή του σταθμού διοδίων της Τραγάνας) και το 2004 κατασκευάστηκε η πρώτη σήραγγα του Α1, η σήραγγα Κατερίνης (σήραγγες Μέγας Αλέξανδρος και Φίλιππος), ενώ το ίδιο έτος παραδόθηκε η Λεωφόρος Κηφισού, η οποία είναι το τμήμα του δρόμου που ενώνει την Μεταμόρφωση με το Φάληρο, πάνω από τον Κηφισό ποταμό, εντός της Αθήνας. Μερικοί κόμβοι και πολλά ΣΕΑ ήταν μη ολοκληρωμένοι, ειδικά στο τμήμα Ράχες - Βελεστίνο. Το 2005, είχε ολοκληρωθεί σε όλο το μήκος μαζί με τους υπόλοιπους ανισόπεδους κόμβους, εκτός του Πετάλου του Μαλιακού και των Τεμπών. Μετά από δυστυχήματα στο παλαιό Πέταλο Του Μαλιακού που είναι τμήμα της Εθνικής Οδού 1, ήρθε η ώρα το 2003 να κατασκευαστεί καινούργιος αυτοκινητόδρομος στο Πέταλο του Μαλιακού. Το έργο περιλάμβανε την κατασκευή σηράγγων στο τμήμα αυτοκινητόδρομου με την μεγαλύτερη σήραγγα την Σήραγγα Κνημίδας, στον Άγιο Κωνσταντίνο. Το καινούργιο Πέταλο του Μαλιακού, ξεκινάει από τον ανισόπεδο κόμβο Λογγού στον Άγιο Κωνσταντίνο μέχρι τον ανισόπεδο κόμβο Καραβόμυλου, κοντά στις Ράχες. Ένα πρόσθετο στο έργο αυτό ήταν η αλλαγή χάραξης της Εθνικής Οδού 1 επειδή ο αυτοκινητόδρομος "πατούσε" την ήδη υπάρχουσα οδό. Το 2007 παραδόθηκαν στην κυκλοφορία τα πρώτα τμήματα του Πετάλου του Μαλιακού, η Παράκαμψη Αγίου Κωνσταντίνου, η Παράκαμψη Καμένων Βούρλων και το τμήμα Αγία Παρασκευή-Αγία Μαρίνα μήκους 4,5 χλμ. Το 2008 παραδόθηκε το τμήμα Παράκαμψη Θερμοπυλών-Μπράλου. Το 2009 ολοκληρώθηκε ο Μετωπικός Σταθμός Διοδίων Αγίας Τριάδας.

2014 - σήμερα

Το 2014, ολοκληρώθηκε ο Α/Κ Βελεστίνου, ο οποίος συνδέει τον ΑΘΕ με τον Βόλο, ενώ το 2015 παραδόθηκε στην κυκλοφορία το τελευταίο τμήμα του Πετάλου του Μαλιακού Στυλίδα - Ράχες με τις σήραγγες της Στυλίδας, με τον αναβαθμισμένο Α/Κ Λαμίας και τη νέα γέφυρα του Σπερχειού (παράκαμψη Λαμίας) με τη σύμβαση ανάθεσης για τα τελευταία αυτά τμήματα να έχει υπογραφεί το φθινόπωρο του 2008 και με αρχικό πλάνο ολοκλήρωσης το 2010. Το 2015 επίσης κατασκευάστηκε ο καινούργιος Μετωπικός Σταθμός Διοδίων Μαυρομαντήλας. Ακολούθησε το τμήμα Ευαγγελισμός - Σκοτίνα (παράκαμψη Τεμπών και Πλαταμώνα), μήκους 25 χιλιομέτρων και με τις μεγάλες σήραγγες στα Τέμπη τον Απρίλιο του 2017. Μετά από αυτήν την ημέρα, το πιο βασικό και σημαντικό τμήμα του Α1 είχε ολοκληρωθεί. Το ταξίδι Αθήνα - Θεσσαλονίκη, πια γίνεται με ασφάλεια χωρίς διακοπές του αυτοκινητόδρομου. Το τμήμα Χαλάστρα - Πολύκαστρο είναι ακόμα οδός ταχείας κυκλοφορίας. Το Νοέμβριο του 2017, με την εκκίνηση του διαγωνισμού για την ιδιωτικοποίηση της Εγνατίας Οδού και την ανακοίνωση των όρων αυτής, έγινε γνωστό ότι το ΤΑΙΠΕΔ ενδέχεται να συμπεριλάβει στο αντικείμενο της Σύμβασης Παραχώρησης και την αναβάθμιση του τμήματος Χαλάστρα – Πολύκαστρο από οδό ταχείας κυκλοφορίας σε κλειστό αυτοκινητόδρομο, κάτι που επιβεβαιώθηκε το Σεπτέμβριο του 2018. Το κόστος κατασκευής εκτιμάται ότι ξεπερνά τα 200 εκατομμύρια ευρώ, ενώ και το υπόλοιπο τμήμα του άξονα από το Πολύκαστρο μέχρι τους Ευζώνους, που έχει ήδη χαρακτηριστικά αυτοκινητόδρομου, θα αναβαθμιστεί με πιο σύγχρονα χαρακτηριστικά όπως στηθαία ασφαλείας, νέα σήμανση και βελτίωση του οδοστρώματος. Τον Οκτώβριο του 2023 πραγματοποιήθηκε συλλαλητήριο στον ΣΕΑ Πολυκάστρου, με διακοπή της κυκλοφορίας, από κατοίκους και φορείς του Δήμου Παιονίας της Περιφερειακής Ενότητας Κιλκίς και της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, παρουσία του Περιφερειάρχη Απόστολου Τζιτζικώστα, ως διαμαρτυρία για την κατάσταση του δρόμου που ακόμα απομένει διπλής κατέυθυνσης, σε μια προσπάθεια πίεσης προς ολοκλήρωση του αυτοκινητόδρομου σ' αυτό το τμήμα (Πολύκαστρο - Χαλάστρα μήκους 48χλμ.), όπου διέρχονται 8.000.000 οχήματα ετησίως . Από την δεκαετία του 2010 και μετά πέρα από την κατασκευή τμημάτων έχει ξεκινήσει και η βαριά συντήρηση και ανακατασκευή τμημάτων. Τον Μάρτιο του 2022 ξεκίνησε η αναβάθμιση του κλάδου Αλέξανδρος της σήραγγας Κατερίνης και αναμένεται να ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του Ιουνίου του 2024. Το 2020 ξεκίνησε η ανακατασκευή του κλάδου προς Θεσσαλονίκη και Ευζώνους της γέφυρας του Αλιάκμονα ποταμού, η οποία ολοκληρώθηκε τον Δεκέμβριο του 2022. Τον Ιανουάριο του 2024 ξεκίνησε η βαριά συντήρηση του κλάδου προς Θεσσαλονίκη και Ευζώνους της γέφυρας του Αξιού ποταμού.

Υποδομή

Σχεδόν όλος ο αυτοκινητόδρομος, είναι τετράιχνος, δηλαδή, με δύο ή περισσότερες λωρίδες άνα ρεύμα κυκλοφορίας και διαχωριστικό στηθαίο στην μέση. Εξαίρεση αποτελεί το τμήμα Αξιός-Πολύκαστρο, το οποίο έχει μία λωρίδα ανά κατεύθυνση, χωρίς διαχωριστικό, και με διατομή δίιχνης οδού ταχείας κυκλοφορίας.

Διαδρομή

Ο Αυτοκινητόδρομος 1 διασχίζει μεγάλο μέρος της Ηπειρωτικής Ελλάδας και αντικατέστησε σε μεγάλο ποσοστό την προϋπάρχουσα Εθνική Οδό 1. Αρχή του αυτοκινητόδρομου ορίζεται ο ανισόπεδος κόμβος στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας στο Νέο Φάληρο και, αφού διασχίσει προς τα βόρεια το υπόλοιπο πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας, και στη συνέχεια συνεχίζει βόρεια περνώντας κοντά από τη Λαμία, τη Λάρισα, την Κατερίνη και τη Θεσσαλονίκη, για να καταλήξει στο συνοριακό σταθμό Ευζώνων, στα σύνορα της Ελλάδας με τη Βόρεια Μακεδονία. Στον ΑΘΕ κατασκευάστηκαν τρεις από τις μεγαλύτερες σήραγγες της Ελλάδας οι Τ1, Τ2 και Τ3 Τεμπών.

Κόμβοι

Κάθετοι

Ο Αυτοκινητόδρομος ΑΘΕ έχει τους εξής κάθετους άξονες: (Με μπεζ οι ολοκληρωμένοι και με λευκό οι μη-ολοκληρωμένοι.)

Εικόνες

Τμήματα του αυτοκινητοδρόμου

Διόδια

Σήραγγες

Ενημερωτικές ταμπέλες

Πηγές

ΦΕΚ 253ΑΑΠ/2015 Χαρακτηρισμός και Αρίθμηση Αυτοκινητοδρόμων

Αναφορές

Βιβλιογραφία

Ενημερωτικό φυλλάδιο ΥΠΕΧΩΔΕ για το τμήμα Λάρισα-Κατερίνη Ενημερωτικό φυλλάδιο ΥΠΕΧΩΔΕ για το τμήμα Λαμία–Λάρισα Ενημερωτικές ταμπέλες του ΥΠΕΧΩΔΕ για τα τμήματα Παράκαμψη Αγίου Κωνσταντίνου και Πέταλο Μαλιακού

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Ο επίσημος ιστότοπος του Αυτοκινητοδρόμου Αιγαίου Α.Ε. Ο επίσημος ιστότοπος της Κεντρικής Οδού Α.Ε Ο επίσημος ιστότοπος της Νέας Οδού Α.Ε. Σταθμοί Εξυπηρέτησης Αυτοκινητιστών της Αυτοκινητόδρομος Αιγαίου ΑΕ

Χάρτες

Διαδραστικός χάρτης της Νέα Οδός ΑΕ. (Περιλαμβάνει και τους κόμβους του ΑΘΕ στο τμήμα Μεταμόρφωση-Σκάρφεια) Διαδραστικός χάρτης της Κεντρική Οδός ΑΕ (Περιλαμβάνει και τους κόμβους του ΑΘΕ στο τμήμα Σκάρφεια-Ράχες) Διαδραστικός χάρτης της Αυτοκινητόδρομος Αιγαίου ΑΕ (Περιλαμβάνει και τους κόμβους του ΑΘΕ στο τμήμα Ράχες-Κλειδί) Διαδραστικός χάρτης της Εγνατία Οδός ΑΕ Αρχειοθετήθηκε 2020-02-22 στο Wayback Machine. (Περιλαμβάνει και τους κόμβους του ΑΘΕ στο τμήμα Κλειδί-Εύζωνοι)