Η Κυψέλη είναι περιοχή της Αθήνας στην 6η δημοτική κοινότητα του Δήμου Αθηναίων, με πληθυσμό περίπου 65.000 κατοίκους. Βρίσκεται 1,5 με 3 χιλιόμετρα βόρεια από την Πλατεία Ομονοίας, ανατολικά της οδού Πατησίων και βόρεια του Πεδίου του Άρεως. Κέντρο της είναι η Πλατεία Κυψέλης, η οποία επισήμως φέρει την ονομασία Πλατεία Κανάρη, προς τιμήν του ήρωα Κωνσταντίνου Κανάρη, ο οποίος κατοικούσε επί σειρά ετών στην περιοχή και συγκεκριμένα στη (σημερινή) οδό Κυψέλης 56, όπου υπάρχει αναμνηστική πλακέτα προς τιμήν του.

Οριοθέτηση - διοίκηση

Οριοθέτηση: Η Κυψέλη ως ευρύτερη περιοχή οριοθετείται: δυτικά από την οδό Πατησίων, νότια από τις οδούς Δεριγνύ, Μαυρομματαίων, Ευελπίδων και Πριγκηποννήσων (Πεδίον Άρεως), ανατολικά από τις οδούς Κωνσταντίνου Τσαλδάρη, Οστρόβου, Γιαλλούρου, Δοϊράνης, Μούσκου, Όλγας Κωνσταντινίδου, Στησιλάου και Ορίων βόρεια από τον Δήμο Γαλατσίου (Ειρηναίου, Κρουσίου, Στρεψιάδου, Ερνέστου Κουρτίου, Γανυμήδου, Λεοντίου, Αγίων Αναργύρων, Κόκκερελ), τον λόφο Ελικώνος (Ελικώνος, Τραυλαντώνη) και τη λεωφόρο Γαλατσίου. Κέντρο της περιοχής είναι η πλατεία Κυψέλης (Κανάρη).

Διοίκηση: Η Κυψέλη μαζί με τη γειτονιά της Άνω Κυψέλης υπάγονται στην 6η Δημοτική Κοινότητα (πρώην Δημοτικό Διαμέρισμα) του Δήμου Αθηναίων μαζί με τις συνοικίες Άγιος Νικόλαος, Αγίου Μελετίου, Αττική, Άγιος Παντελεήμονας, Πλατεία Αμερικής και Πλατεία Βικτωρίας. Αποτελεί το ανατολικό τμήμα της Κοινότητας, η οποία εκτείνεται και δυτικά της οδού Πατησίων, στις συνοικίες τη Πλατεία Βικτωρίας, Πλατεία Αττικής και Πλατεία Αμερικής, έως τον σταθμό Αττική και τη Λεωφόρο Ιωνίας. Το 1928 αναφέρεται για τελευταία φορά πληθυσμιακά ως οικισμός έχοντας 862 κατοίκους, καθώς ενσωματώθηκε και τυπικά στον αστικό ιστό της Αθήνας. Διοικητική Ιστορία: Για πρώτη φορά η Κυψέλη αναφέρεται ως Γυψέλη το 1840 υπαγόμενη εξ αρχής στον Δήμο Αθηναίων μαζί με τους συνοικισμούς Αμαρούσιον, Ηρακλή, Κηφισιά, Χαλάνδρι, Μπερχάμι, Λογοθέτι, Καρυτός, Καλογρέζα, Μονή Πεντέλης, Τουραλή, Γέρακος, Αδάμη, Πιλίκας, Μονή Χελιδονούς Αμαρουσίου, Σεπόλια, Πατήσια, Αμπελόκηποι, Εύμορφη Εκκλησιά, Καράς, Τράχωναις, Χασάνιον, Κερατζίνι και Δερβισαγού Αθηναίων. Συνοικίες Περιοχής Κυψέλης: Άνω Κυψέλη, Κυψέλη και Νέα Κυψέλη. Εκλογικές Ενορίες Κυψέλης το 1982: Αγίας Ζώνης Πατησίων, Αγίου Γεωργίου Κυψέλης, Αγίου Θωμά Άνω Κυψέλης και Υψώσεως Τίμιου Σταυρού Κυψέλης

Πολεοδομία

Κέντρο της Κυψέλης είναι η Πλατεία Κανάρη, κοινώς Πλατεία Κυψέλης, και τα γύρω από αυτήν οικοδομικά τετράγωνα. Κεντρικοί δρόμοι της Κυψέλης και ταυτόχρονα δρόμοι που οδηγούν στην πλατεία είναι οι οδοί Κυψέλης και Σπετσών προς τα νότια, η οδός Βελβενδού προς τα ανατολικά, οι οδοί Εκάτης και Δάφνιδος προς τα βόρεια και οι οδοί Λέσβου και Καλλιφρονά προς τα δυτικά. Δεσπόζουσα θέση στην Κυψέλη έχει ο κατάφυτος, πλατύς πεζόδρομος της Φωκίωνος Νέγρη. Κάτω από τον δρόμο αυτό διέρχεται ρέμα, το οποίο στα μέσα του 20ού αιώνα καλύφθηκε για να δημιουργηθεί ο πλατύς δρόμος περιπάτου με την πυκνή και ψηλή βλάστηση. Κατά μήκος της οδού, υπάρχουν αρκετά συντριβάνια και πολλά γλυπτά. Επεκτάσεις της αρχικής Κυψέλης αποτελούν η συνοικία της Νέας Κυψέλης, που εκτείνεται έως την συνοικία Γκύζη, και η Άνω Κυψέλη, βόρεια της Νέας Κυψέλης, η οποία εκτείνεται έως το Αττικό Άλσος και τον Δήμο Γαλατσίου.

Ιστορία

Μέχρι το 1908, οπότε ο τοπογράφος Αθανάσιος Γεωργιάδης οριοθέτησε και χάραξε την Κυψέλη, η Κυψέλη ήταν εξοχική περιοχή με αγροκτήματα και αγροικίες. Σε ένα τέτοιο οίκημα έζησε και πέθανε ο αγωνιστής της Ελληνικής Επανάστασης και ύστερα πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Κανάρης. Επιπλέον, το 1831 ο Βρετανός ναύαρχος Πάλντεϊ Μάλκολμ ανέθεσε στους αρχιτέκτονες Έντουαρτ Σάουμπερτ και Σταμάτιο Κλεάνθη την ανοικοδόμηση της έπαυλης Μάλκολμ που σήμερα στεγάζει το Άσυλο Ανιάτων στην σημερινή οδό Αγίας Ζώνης.

Η σαφώς αστική ανάπτυξη της Κυψέλης άρχισε την δεκαετία του 1930 με την κατασκευή μονοκατοικιών και ορισμένων από τις πρώτες πολυκατοικίες της Αθήνας. Η ανοικοδόμηση των πολυκατοικιών της Κυψέλης ήταν σύγχρονη με αυτές του Κολωνακίου και άλλων κεντρικών περιοχών. Παρ' ότι πολλά από τα πρώτα σπίτια κατασκευάστηκαν σε νεοκλασικό ή εκλεκτιστικό στυλ, από το 1930 και εξής, τα σχέδια νεότερων μονοκατοικιών και πολυκατοικιών επηρεάστηκαν από διεθνή κινήματα όπως τον μοντερνισμό, το μπαουχάους και την αρ ντεκό. Παρακείμενα άλση όπως το Πεδίον του Άρεως και η οδός Φωκίωνος Νέγρη ώθησαν την Κυψέλη ώστε να γίνει μια περιζήτητη γειτονιά με πολλές πολυκατοικίες που, χτισμένες μέχρι την δεκαετία του 1960, απευθύνονταν στην μεσοαστική και μεγαλοαστική τάξη. Το 1937 εγκαινιάσθηκε από τον Ιωάννη Μεταξά η σχεδιασμένη από τον αρχιτέκτονα Αλέξανδρο Μεταξά δημοτική αγορά της Κυψέλης. Επιπλέον, τα καταστήματα στα ισόγεια των κτηρίων έκαναν την Κυψέλη αγοραστικό κέντρο. Πολλά καταστήματα δημιουργήθηκαν στην πλατεία Κυψέλης, την οδό Πατησίων, την οδό Κυψέλης, την οδό Φωκίωνος Νέγρη και την πλατεία Αμερικής. Την δεκαετία του 1960 η Κυψέλη είχε επίσης έντονη νυχτερινή ζωή με πολλά θέατρα και κινηματογράφους, εστιατόρια και νυχτερινά κέντρα. Με αρχή την δεκαετία του 1980 πολλοί κάτοικοι της Κυψέλης μετακινήθηκαν στα βόρεια προάστια της Αθήνας και, ύστερα, πολλοί οικονομικοί μετανάστες άρχισαν να νοικιάζουν φτηνά τα μικρά διαμερίσματα των πολυκατοικιών. Συνεπώς, οι τιμές των ακινήτων μειώθηκαν. Πολλές περιοχές παραμένουν εμπορικές όπως οι οδοί Πατησίων και Φωκίωνος Νέγρη και ακόμη η Κυψέλη είναι γνωστή για τα πολλά θέατρά της.

Συγκοινωνίες

Από τις οδούς Πατησίων και Κυψέλης και τις πλατείες Κυψέλης και Αμερικής, διέρχονται πολλά δρομολόγια λεωφορείων και τρόλεϊ. Στην Άνω Κυψέλη τερματίζουν τα τρόλεϊ 2 (ως το 1953 τραμ 2 Παγκράτι-Κυψέλη) και 4 (Άνω Κυψέλη-Σταθμός Μετρό Άγιος Ιωάννης), καθώς και το λεωφορείο 035. Στην Νέα Κυψέλη τερματίζει το λεωφορείο 022. Στην Κυψέλη τερματίζει το λεωφορείο 036.

Μετρό

Βικτώρια της γραμμής 1: σε απόσταση 6 λεπτών με τρόλεϊ ή λεωφορείο από την πλατεία Κυψέλης

= Μετρό Κυψέλη 2029

= Από την Κυψέλη πρόκειται να διέλθει η μελλοντική γραμμή 4 του μετρό, η ολοκλήρωση της οποίας προγραμματίζεται για το καλοκαίρι του 2029. Τον Ιούνιο του 2021 άρχισαν οι πρόδρομες εργασίες για την κατασκευή 3 σταθμών:

Ελικώνος: Αγίας Γλυκερίας και Πάρνηθος, σύνορα Γαλατσίου με Συνοικία Άνω Κυψέλης Κυψέλη: Πλατεία Κυψέλης Δικαστήρια: Πρώην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, Νέα Κυψέλη Παλαιότερες μελέτες που περιλάμβαναν την Κυψέλη ήταν:

η μελέτη Μπίρη (1953) που προέβλεπε κυκλική επέκταση της γραμμής του ηλεκτρικού από Βικτώρια προς Κυψέλη μέσω των οδών Γ' Σεπτεμβρίου, Αγίου Μελετίου, Λεβίδου, Δροσοπούλου, Σύρου, Ζακύνθου, Κυψέλης, Κοδριγκτώνος, Μαυροματαίων, Λεωφόρου Αλεξάνδρας, Θων, Παπαδιαμαντοπούλου, Λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας και Πανεπιστημίου έως Ομόνοια η Μελέτη Κονοφάου (1963) με ένα σταθμό στο τέρμα της Αγίου Μελετίου (στάση Ζακύνθου, οικία Κανάρη) και έναν στον Άγιο Γεώργιο (στάση Ιθάκης). η πρώτη μελέτη Σμιθ (1965) προβλέπει κλάδο προς Κυψέλη και Γαλάτσι στα ίχνη της σημερινής γραμμής 4, με προτεινόμενη σε δεύτερο στάδιο γραμμή η οποία από τον προτεινόμενο σταθμό Πλατείας Μελά κινείται προς Εξάρχεια και Άγαλμα Αθηνάς και από το ύψος της στάσης Ιθάκης πιάνει την οδό Κυψέλης προς Κυψέλη και Γαλάτσι στην σημερινή χάραξη. η μελέτη σκοπιμότητας της αμερικανικής κοινοπραξίας De Leuw Cather Inc. Wilbur Smith and Ass. (1973) προβλέπει επέκταση από Βικτώρια προς Κυψέλη μέσω της οδού Κυψέλης.

= Τραμ

= Από το 1929 μέχρι τις 16 Νοεμβρίου 1953, η πλατεία Κυψέλης συνδεόταν με την Ομόνοια με το τραμ 2. Ενδιάμεσες στάσεις ήταν επί της Κυψέλης οι Σκύρου, Ζακύνθου, Ιθάκης, Επτανήσου και επί της Πατησίων οι Κοδριγκτώνος, Πλατεία Αιγύπτου/Βικτώρια, Μουσείο, Καποδιστρίου. Υπήρξαν ευκαιριακές συνενώσεις ως 2/7 μέχρι Θων Αμπελοκήπων με ενδιάμεσες στάσεις Ρεξ, Ακαδημία, Αμερικής, Βουλή, Κήπος, Ρηγίλλης, Ευαγγελισμός, Ιλίσια, Νοσοκομείο Αλεξάνδρα, Πλατεία Μαβίλη, Ιπποκράτειο και ως 2/12 μέχρι Παγκράτι με ενδιάμεσες στάσεις Ρεξ, Ακαδημία, Βουλή, Σύνταγμα, Αγγλικανική Εκκλησία/Φιλελλήνων, Άγαλμα Βύρωνος, Εθνικός, Στάδιο, Άγιος Σπυρίδων, Πλατεία Πλαστήρα και Άλσος.

Αθλητισμός

Τρίτων Α.Ο.: Πρώτη έδρα του Τρίτωνα ήταν το ανοικτό γήπεδο μπάσκετ στη συμβολή Τήνου και Γ' Σεπτεμβρίου στην Κυψέλη. Ως Τρίτων Κυψέλης ανεδείχθη δευτεραθλητής Ελλάδος το 1949 για πρώτη φορά στην ιστορία του πίσω από τον ΟΣΦΠ (η δεύτερη ως Τρίτων Σεπολίων το 1963, πίσω από την ΑΕΚ). Τύφων: Είχε έδρα το γήπεδο στην οδό Χαιρωνείας.

Προσωπικότητες της περιοχής

Αργύρης Αγγέλου, ηθοποιός Αρλέτα, τραγουδίστρια Γεωργία Βασιλειάδου, ηθοποιός Άννα Βίσση, Κύπρια τραγουδίστρια Νίκος Γκάτσος, στιχουργός και ποιητής Μανώλης Γλέζος, πολιτικός Δέσποινα Γλέζου, μουσικός Γρηγόρης Δεσύπρης Κική Δημουλά, ποιήτρια Γιώργος Καλαφάτης, αθλητής και αθλητικός παράγοντας, Σπύρος Καλογήρου, ηθοποιός Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου, συγγραφεύς- ερευνήτρια Ναυτικής Ιστορίας Κωνσταντίνος Κανάρης, ναύαρχος και πολιτικός, Κυψέλης 56 Λουκιανός Κηλαηδόνης, μουσικός Μένης Κουμανταρέας, συγγραφέας Κώστας Τουρνάς, μουσικός και τραγουδιστής, Άνω Κυψέλη Θοδωρής Μανίκας Γιάννης Μαρκόπουλος Θάνος Μικρούτσικος, μουσικοσυνθέτης Γρηγόρης Σαράφης Μίμης Στεφανίδης, καλαθοσφαιριστής Αλέξης Τσίπρας, πολιτικός Εμμανουήλ Τσουδερός, πολιτικός Μανώλης Χιώτης, μουσικοσυνθέτης και μουσικός Χρήστος Χωμενίδης, συγγραφέας

Παραπομπές

Πηγές

Πάπυρος Larousse Britannica 2007 Αδάμ Μελίτα: Ιστορίες από τη γειτονιά μου και... λίγο παραπέρα, Κυψέλη 1919-1959, Εκδόσεις Κ.Μ.Ζαχαράκης 2012 Βαβαγιάννη Ανδρέα: Οδοιπορικό της Κυψέλης στις δεκαετίες ’50 και ‘60 Στέλιος Χαμόδρακας: Κίνηση Δημοτών Κυψέλης (ιστοσελίδα)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Επίσημος ιστότοπος (Δήμος Αθηναίων)

Φωτογραφίες