Η Παλαιά Κοκκινιά είναι ιστορική εργατική συνοικία στα βόρεια του δήμου Πειραιά όπου εγκαταστάθηκαν οικογένειες Μικρασιατών το 1922. Ιστορικά είναι άμεσα συνδεδεμένη με τον γειτονικό δήμο Νίκαιας, ο οποίος κατοικήθηκε αργότερα, γι' αυτό και ονομάστηκε Νέα Κοκκινιά ή απλά Κοκκινιά και στη συνέχεια Νίκαια. Οι δύο αυτές περιοχές, σήμερα, δεν πρέπει να συγχέονται, αν και έχουν κοινή ιστορία.

Θέση

Συνορεύει στα βόρεια με τον δήμο Νίκαιας, νότια με τη Λεύκα, ανατολικά με τον δήμο Αγίου Ιωάννη Ρέντη και δυτικά με τα Μανιάτικα (Αγίας Σοφίας). Γειτονικές επίσης περιοχές της Παλαιάς Κοκκινιάς είναι τα Καμίνια στα νότια και ο Παπαστράτος στα δυτικά.

Οικισμός της περιοχής τον 19ο αιώνα

Στην περιοχή την εποχή της Τουρκοκρατίας οι Οθωμανοί είχαν νεκροταφείο που χρησιμοποιούσαν για δικό τους σκοπό ακόμα και μετά την απελευθέρωση το Τουρκικό νεκροταφείο αποτελούσε ιδιοκτησία του Τουρκικού κράτους και απαγορευόταν η χρήση του από τους Έλληνες, σήμερα χρησιμοποιείται σαν μουσείο. Η Παλαιά Κοκκινιά είναι μια από τις παλιότερες συνοικίες που κατοικήθηκαν στην περιοχή του Πειραιά από τα μέσα του 19ου αιώνα πολύ πριν έρθουν οι πρόσφυγες από την Σμύρνη και οι Αρμένιοι που αποτελούν τον κορμό του σημερινού πληθυσμού. Πρώτοι κάτοικοι της Παλαιάς Κοκκινιάς ήταν μεταφερόμενοι αγρότες από διάφορα Αρβανιτοχώρια της Αττικής όπως τα Σπάτα, το Μενίδι και τα Λιόσια. Εκεί βρήκαν το κόκκινο έδαφος της περιοχής κατάλληλο για τις καλλιέργειες και τα ζώα τους. Η περιοχή εκείνη την περίοδο, μέχρι τα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα, ήταν πολύ αραιοκατοικημένη, με Αρβανίτικα καλύβια σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους. Οι κάτοικοι είχαν τεράστιες εκτάσεις από χωράφια, όπως και πολλές άμαξες, γι' αυτό πήραν την ονομασία αραμπατζήδες. Οι πρώτοι κάτοικοι έχτισαν το δικό τους νεκροταφείο δίπλα από το παλιό Τουρκικό και το εκκλησάκι των Αγίων Αναργύρων που σταδιακά επεκτάθηκε ώσπου μετατράπηκε στην σημερινή μεγαλοπρεπή εκκλησία στη γωνία της οδού Αναργύρων και της 25ης Μαρτίου πολύ κοντά στον δήμο της Νίκαιας. Η δεύτερη εκκλησία που ανεγέρθη από τους νέους κατοίκους το 1868, είναι το πανέμορφο Βυζαντινού ρυθμού εκκλησάκι της Μεταμόρφωσης του Αγίου Σωτήρα στην γωνία της οδού Θηβών και της οδού Αγίων Αναργύρων και αργοτερά χτίστηκε δίπλα απ' αυτό ομώνυμος μεγαλοπρεπής ναός στον μεγάλο πευκόφυτο χώρο της επίσης ομώνυμης πλατείας, κεντρικής πλατείας της Παλαιάς Κοκκινιάς. Για τους κατοίκους της συνοικίας, το αρχικό ξωκλήσι είναι γνωστό με την λαϊκή ονομασία "Αγία Σωτήρα".

Εγκατάσταση προσφύγων Μικρασιατικής Καταστροφής

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922 η μορφή του οικισμού άλλαξε με τον μαζικό ερχομό των προσφύγων που ήταν Αρμένιοι και Έλληνες πρόσφυγες σχεδόν όλοι από την περιοχή της Σμύρνης. Αρχικά ήρθαν οι Αρμένιοι μετά την σφαγή τους από τους Τούρκους την περίοδο (1916 - 1918) διασκορπίστηκαν σε διάφορες κατευθύνσεις, η πλειοψηφία όσων ήρθαν στην Ελλάδα εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Παλαιάς Κοκκινιάς σε ακατοίκητες περιοχές που υπήρχαν βορειότερα από την θέση των παλιών κατοίκων. Οι Αρμένιοι πολύ εργατικοί είχαν σημαντική συμβολή στην ταχύτατη ανάπτυξη της περιοχής με μια ισχυρή κοινότητα στην οποία κατασκεύασαν Αρμενική Ορθόδοξη εκκλησία, Αρμενική Καθολική εκκλησία, Αρμενικό σχολείο, βιβλιοθήκη, θέατρο και ιατρεία. Ακολούθησε η εγκατάσταση των Μικρασιατών προσφύγων από την Σμύρνη, αλλά, επειδή η περιοχή ήταν ήδη κατοικημένη, πολλοί Σμυρνιοί εγκαταστάθηκαν στις ακατοίκητες περιοχές βορειότερα όπου ίδρυσαν δική τους συνοικία, τη Νέα Κοκκινιά που διαχωρίστηκε από την Παλαιά Κοκκινιά, και είναι σήμερα ο δήμος Νίκαιας. Ένας από τους επώνυμους απόγονους των Σμυρνιών προσφύγων ήταν ο Τόλης Βοσκόπουλος.

Η Παλαιά Κοκκινιά σήμερα

Μετά την δεκαετία του 1930 σε συνδυασμό με το πασίγνωστο εργοστάσιο των Αφών Ρετσίνα λίγο νοτιότερο η περιοχή οικοδομήθηκε ταχύτατα και άναρχα. Η Λεωφόρος Θηβών ήταν και παραμένει ένας από τους σημαντικότερους και μεγαλύτερους οδικούς κόμβους σε ολόκληρη την Αττική. Ξεκινά από το εργοστάσιο Ρετσίνα και διασχίζει την Παλαιά Κοκκινιά στη μέση. Στην συνοικία υπάρχουν ακόμα τα εκκλησάκια της Ευαγγελιστρίας και της Ανάστασης. Η καρδιά της Παλιάς Κοκκινιάς είναι η Πλατεία της «Αγίας Σωτήρας» με το πάρκο, το σχολικό συγκρότημα, το γυμναστήριο των 14ου & 15ου Γυμνασίου Πειραιώς και το γήπεδο μπάσκετ. Δεύτερη πλατεία της Παλιάς Κοκκινιάς είναι η «Νεράιδα», όπου βρισκόταν το παλιό τέρμα της γραμμής «Πειραιεύς - Παλιά Κοκκινιά». Από το 1955 ήταν σημείο κυριακάτικης εξόδου για κεμπάπ από τον Σέρκο ή για ψητά στην ταβέρνα του Γιάννη (που δεν υπάρχει πια). Η τρίτη πλατεία είναι στο παλιό «ιδιωτικό νεκροταφείο» πίσω από τον παλαιό ναό των Αγίων Αναργύρων, εκεί που το 1933 αποφασίστηκε η ανοικοδόμηση των εργατικών πολυκατοικιών (οι οποίες είναι ίδιες μ' αυτές της λεωφόρου Αλεξάνδρας). Στα νεώτερα μνημεία συγκαταλέγεται το άλσος Δηλαβέρη, το οποίο εκτείνεται στους χώρους της παλαιάς κεραμοποιΐας και εκεί έχει έδρα ο Αθλητικός Όμιλος Φοίνικας. Μάλιστα, το 2014 εγκαινιάστηκε γήπεδο μπάσκετ σε χώρο που παρεχώρησε ο Δήμος Πειραιώς. Ένα αναξιοποίητο αρχιτεκτόνημα ιδιαίτερου σχεδιασμού κι αξίας είναι το παλιό 5ο ΚΤΕΛ στην λεωφόρο Θηβών 50, το οποίο αγοράστηκε επί δημαρχίας Ανδρέα Ανδριανόπουλου για να αξιοποιηθεί. Εκτός από μια μαρμάρινη στήλη που μας θυμίζει ότι οι τρεις πρώτοι αγωνιστές του Μπλόκου της Κοκκινιάς έπεσαν στη γωνία Θηβών και Φαλήρου, μόνο ο Παναγιώτης Φασούλας - σε συνεργασία με τον πρώην πρόεδρο του ΕΒΕΠ Γιώργο Κασιμάτη - προσπάθησε να αναδείξει την ιστορία του χώρου προωθώντας σχέδιο για την ίδρυση Εθνικού Μουσείου Μεταφορών, που αποτελεί και μεγάλο κεφάλαιο για τον Πειραιά.

Πηγές

Μεγάλο Πειραϊκό Λεύκωμα, Χρήστου Πατραγά, Εκδόσεις Μυτιληναίος, Πειραιάς, 2004 Ιστορία του Πειραιώς απο του 1833 - 1882 έτους υπο Παντελέοντος Καμπούρογλου, Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών 15o Γυμνάσιο Πειραιά, Πολιτιστικά Προγράμματα Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Θέμα : "Παλαιά Κοκκινιά, Ένα ταξίδι στον χρόνο", Κωνσταντίνος Μπέλσης, Ευαγγελία Παππά, Πειραιάς 2008 - 2009 Ιστορικό Αρχείο Δήμου Πειραιά.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Έκθεση προσφύγων φωτογράφων της Νίκαιας από τη δεκαετία του ’20 έως του ’60 Το μπλόκο της Κοκκινιάς (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ) Αγία Σωτήρα Συνοικίες του Πειραιά Η ταυτότητα της Παλιάς Κοκκινιάς Κατασκευή eshop Θεσσαλονίκη