Ο Πειραιάς (αρχαία ελληνικά: Πειραιεύς‎‎) είναι πόλη, τμήμα του Πολεοδομικού Συγκροτήματος Αθηνών-Πειραιώς, «η τρίτη πόλη της Ελλάδας μετά την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη» με δική της περιφερειακή αστική ζώνη, και έδρα του σημαντικότερου λιμανιού της Ελλάδας. Ο Δήμος Πειραιά, έχει σύμφωνα με την Απογραφή του 2021 έκταση 10,9 τ. χλμ. και πληθυσμό 163.572 κατοίκους (γεγονός που τον καθιστά πέμπτο μεγαλύτερο Δήμο της χώρας μετά την εφαρμογή του προγράμματος Καλλικράτης). Η ευρύτερη περιοχή του Πειραιά συγκροτεί την Περιφερειακή Ενότητα Πειραιώς, η οποία συνίσταται από την ομώνυμη περιοχή και έξι ακόμη περιοχές (Νίκαια, Άγιος Ιωάννης Ρέντη, Κορυδαλλός, Κερατσίνι, Δραπετσώνα και Πέραμα), με συνολικό πληθυσμό 443.196 κατοίκους και έκταση 50,4 τ. χλμ. Καταλαμβάνει το νοτιοδυτικό τμήμα της Περιφέρειας Πρωτευούσης. Το κέντρο του Πειραιά απέχει περίπου 10 χιλιόμετρα από το κέντρο της Αθήνας, της οποίας αποτελεί ιστορικό επίνειο. Ο Πειραιάς στη σύγχρονη εποχή είναι σημαντικό βιομηχανικό και εμπορικό κέντρο της χώρας, αποτελώντας το τρίτο μεγαλύτερο σε επιβατική κίνηση λιμένα της Ευρώπης, συνδέοντας ακτοπλοϊκά την πρωτεύουσα με τα νησιά του Αιγαίου και αποτελώντας ένα σημαντικό προορισμό για κρουαζιερόπλοια εντός της Μεσογείου.

Ιστορία

Ο Πειραιάς σύμφωνα με τον Στράβωνα αλλά και σύγχρονες γεωλογικές μελέτες ήταν κάποτε νησί το οποίο ενώθηκε με την Αττική μετά τις αποθέσεις του Κηφισού αλλά και άλλων ρεμάτων της περιοχής. Κατά τον Σουίδα υπήρξε κατά την τεταρτογενή περίοδο της ιστορίας νησί ενώ η πρωτοελλαδική ζωή στην περιοχή εμφανίζεται γύρω στο 3000 π.Χ. Η περιοχή του Πειραιά φαίνεται να κατοικείται ήδη από τη νεολιθική περίοδο. Αργότερα το πέμπτο αιώνα π.Χ. η περιοχή επιλέχθηκε ως το νέο λιμάνι της αθηναϊκής πόλης-κράτους αντικαθιστώντας σταδιακά τον παλαιό λιμένα της Αθήνας το Φάληρο, ανακηρύχθηκε σε δήμο, αποτελώντας συγκεκριμένα έναν από τους δήμους του άστεως της αρχαίας Αθήνας, ξεκινώντας την οικοδόμηση των οχυρώσεων των τριών λιμένων και του οικισμού. Τα Μακρά Τείχη συνέδεσαν τον Πειραιά με την Αθήνα μέσω ενός διαδρόμου που διέτρεχε την πεδιάδα, από το Επίνειο ως την περιτοίχιση του Άστεως. Η πόλη οργανώθηκε με βάση το σχέδιο του Ιππόδαμου. Έφτασε στο μεγαλύτερο σημείο ακμής στην κλασική περίοδο. Με την κατάκτηση της Αθήνας από τους Ρωμαίους ακολούθησε μια μακρά περίοδος παρακμής όπου ο Πειραιάς ερημώθηκε κατά καιρούς, φτάνοντας μέχρι τον 19ο αιώνα και τη μεταφορά της πρωτεύουσας του νεοσύστατου τότε ελληνικού κράτους στην Αθήνα το 1834, οπότε η περιοχή επανακατοικήθηκε και ξεκίνησε μια περίοδος ανάπτυξης, με τη σταδιακή αύξηση του πληθυσμού της και τον άρτιο πολεοδομικό της σχεδιασμό με βάση το σύστημα που εφάρμοσε ο Ιππόδαμος ο Μιλήσιος στον σχεδιασμό του αρχαίου Πειραιά, που αποτελεί πρότυπο πολεοδομικού σχεδιασμού μέχρι και σήμερα. Ο Πειραιάς είχε προταθεί το 1832 από τον Γκούτενζον, αρχιτέκτονα του Λουδοβίκου Α' της Βαυαρίας, για πρωτεύουσα της Ελλάδας η οποία θα επεκτεινόταν σταδιακά προς την Αθήνα, αλλά τελικά έγινε το αντίστροφο αφού επιλέχθηκε η Αθήνα για πρωτεύουσα και ο Πειραιάς αργότερα ενσωματώθηκε στην περιφέρεια πρωτευούσης. Άμεσες πηγές για τη μελέτη της ιστορίας και τοπογραφίας του Πειραιά αποτελούν οι διάφορες επιγραφές, ευρήματα αρχαίων τάφων, θεμέλια ναών, νεωσοίκων, κτιρίων και τειχών και αρχαίων λιμενικών έργων, σε συνδυασμό πάντα με τις περικοπές αρχαίων συγγραφέων που αναφέρονται στον Πειραιά, σπουδαιότεροι των οποίων ήταν οι: Θουκυδίδης, Ξενοφών, Αριστοτέλης, Πλούταρχος, Ισοκράτης, Πλάτων, Λυκούργος, Δημοσθένης, Ηρόδοτος και Πολυδεύκης. Ο αρχαιότερος όμως αυτών ο Διόδωρος ο περιηγητής (4ος αιώνας π.Χ.) ήταν αυτός που πρώτος συνέγραψε για την Αττική, τον οποίον και ακολούθησε ο Ηλιόδωρος που συνέγραψε έργο εκ 15 βιβλίων για τα μνημεία της Αθήνας.

Όνομα

Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα τα ονόματα που έλαβε κατά καιρούς είναι κατά σειρά:

«Πειραιεύς» (αρχαίοι χρόνοι και τελευταία επίσημη ονομασία). «Πειραιάς» (Στέφανος ο Βυζάντιος και σύγχρονη δημοτική). «Πειραίας», «Περαίας», ή «Περαιάς», (κατά δημώδεις ονομασίες). Επίσης σε κείμενα του προηγούμενου αιώνα απαντώνται: «Πιραιάς», ή «Πιρεάς», ακόμη και «Πειρεάς», «Πειρέας», «Πιρέας» και «Περέας» ή «Περεάς». Σε όλες τις περιπτώσεις που τονίζονταν στη λήγουσα λάμβανε περισπωμένη. «Λιμήν του Πειραιώς» ή απλώς «Λιμήν» (αρχαίοι χρόνοι - τελευταία αρχαιολογική άποψη). «Κάνθαρος» ή «Λιμήν Κανθάρου» (αρχαίοι χρόνοι). «Κωφός λιμήν» (μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο - τελευταία αρχαιολογική άποψη). «Λιμήν Αθηνών». «Athenarum portus» τη Ρωμαϊκή περίοδο. «Porto dei Setine», «Portus de Sithines» ή απλώς «Sithines» κατά τον Μεσαίωνα. «Λιμήν Λέοντος» ή γνωστότερα «Πόρτο Λεόνε» (Porto Leone), που είναι και η διεθνής ονομασία του στους ναυτικούς χάρτες. Κατ' αντιστοιχίαν «Ασλάν λιμάνι» (Λιμάνι του λέοντος στην τουρκική γλώσσα) πριν και κατά το 1821. Από την εποχή του πολέμου κατά των Μακεδόνων, τότε που οι Πειραιώτες με αρχηγό τον Αθηναίο στρατηγό Λεωσθένη έπεσαν στη μάχη για να σώσουν το κύρος της Αθήνας, στήθηκε ως κενοτάφιο στην οδό προς την Αθήνα ένα μεγάλου μεγέθους μαρμάρινο λιοντάρι παρόμοιο με αυτά της Χαιρώνειας και της Αμφίπολης, που αποτελούσε το ομιλούν σύμβολο των Πειραιωτών και του αρχηγού τους, ο οποίος έδειξε σθένος λιονταριού (Λεωσθένης). Το μαρμάρινο λιοντάρι μετακινήθηκε από την αρχική του θέση πιθανότατα κατά τη ρωμαϊκή εποχή και μεταφέρθηκε κοντά στον σημερινό Τινάνειο κήπο. Τον 14ο ως τον 17ο αιώνα στον ακατοίκητο Πειραιά δέσποζε η μορφή του από την είσοδο του λιμανιού και ήταν το πρώτο πράγμα που έβλεπαν οι ταξιδιώτες όταν έφταναν στο λιμάνι. Έτσι το λιμάνι χαρακτηρίστηκε στους ναυτικούς χάρτες ως "πόρτο Λιόν" ή "πόρτο Λεόνε". Σήμερα υπάρχει εκεί ένα ακριβές αντίγραφό του, δημιούργημα του γλύπτη Γεωργίου Μέγκουλα, μιας και το πρωτότυπο είχε κλαπεί το 1688 από τον Φραντσέσκο Μοροζίνι (Francesco Morosini) και βρίσκεται στη Βενετία. Η διπλογραφία "πόρτο Λιόν" ή "πόρτο Λεόνε" και «Πόρτο Δράκο» (Porto Draco) ή «Πόρτο Δρακόνε» (Porto Dracone) επί Καταλανών, κατ' αντιστοιχία «Εζντέρ λιμάνι» (Λιμάνι του δράκου στην τουρκική γλώσσα) επί Τουρκοκρατίας οφειλόταν στο γεγονός ότι ιδιοκτήτης όλης της έκτασης του λιμανιού ήταν κάποιος Αθηναίος από τον 16ο αιώνα με το επώνυμο Δράκος. Έτσι δόθηκε η αφορμή ώστε στη λαϊκή αντίληψη το μαρμάρινο λιοντάρι να θεωρηθεί "δράκος". «Πόρτο της Αθήνας» (Μελέτιος, 17ος αιώνας). Κατά τον 19ο αιώνα ο Πειραιάς αναφέρθηκε και ως Μαγχεστρία ή Μαγεστρία (δηλαδή Μάντσεστερ) της Ανατολής, εξαιτίας των λιμενικών και σιδηροδρομικών του εγκαταστάσεων.

Ετυμολογία

Πολλοί αρχαίοι συγγραφείς προκειμένου να ενισχύσουν το νησιωτικό χαρακτήρα του Πειραιά ετυμολογούν τη λέξη «Πειραιεύς» εκ του «περαιεύς» (με εναλλαγή του ε σε ει). Πειραιεύς σημαίνει ο πορθμεύς (περαιόω = περνώ αντίκρυ), δηλαδή αυτός που αναλαμβάνει διαπόρθμευση από τη Φαληρική ακτή στην απέναντι όχθη της νήσου του Πειραιά. Κατά τους Δραγάτση Ι. και Χατζή Α. το όνομα από προσηγορικό μεταβλήθηκε αργότερα σε τοπωνυμικό, (συνδυάζοντας το φαρμακώ (φάρμακο - φαρμακεύς) και βάπτω (βαφή - βαφεύς). Έτσι ο Πειραιάς δηλώνει επάγγελμα όπως τα τοπωνύμια Πέραμα, Γαλατάς κ.λπ. Στην αρχαία ελληνική «πορθμεύς» λεγόταν όχι μόνο πειραιεύς αλλά και πειραιός (Σ. Βυζάντιος). Στην ετυμολογία αυτή συμφωνούν και οι J. Schmidt και K. Wahrman (1929). Τέλος η άποψη αυτή ενισχύεται από την ονομασία Πειραιός που λεγόταν επίσης ο λιμένας της αρχαίας Κορίνθου που σήμαινε επίσης πορθμεύς. Κατ' άλλους η ονομασία Πειραιεύς παράγεται από το «πέραν» (εις την αντιπέραν) επειδή στην αρχαιότητα μεσολαβούσε τόπος ελώδης, (το λεγόμενο «αλίπεδον»), όπως επίσης λέγονταν ομοίως οι αντιτακτές όχθες π.χ.:

Περαία Παλαιστίνης, πέραν του Ιορδάνη ποταμού. Περαία, έναντι Τενέδου και Μυσίας. Περαία Κορίνθου (σημερινή Περαχώρα). Περαία Συρίας, της οποίας οι κάτοικοι λέγονταν Πειραιείς. Περαία Σμύρνης (προάστιο της Σμύρνης). Κατόπιν των παραπάνω ο Α. Χατζής υποστηρίζει ότι και στη σημερινή διάλεκτο οι ονομασίες Περεάς, ή Περαιάς και Περέας ή Περαίας δεν αποτελούν βαρβαρισμό παραπέμποντας στο λεξικό Pape-Benseler στη λέξη Πειραιεύς.

Σύγχρονος Πειραιάς

Αξιοθέατα & Μουσεία

Σηράγγιο ή Σηραγγείο ή Σπηλιά του Παρασκευά: Φυσικό σπήλαιο με υπόγειο κατασκεύασματα μέσα σε βράχους που βρίσκεται πίσω από την πλαζ "Βοτσαλάκια". Το σπήλαιο αυτό λέγεται πως ήταν ιερό, πιθανολογείται ότι ήταν αφιερωμένο στον τοπικό ήρωα Σήραγγο και πως αργότερα χρησιμοποιήθηκε επίσης και ως «Ασκληπιείο» και ως «Πορφυρείο» και ως λουτρώνας (Βαλλανείο), ενώ έχει πολλά υπόγεια διαμερίσματα. Σπηλιά της Αρετούσας, στο λόφο της Καστέλλας. Νησίδα Κουμουνδούρου, μεταξύ Μικρολίμανου και λιμένα Ζέας (πρώην Πασαλιμάνι). Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος: Συνολικής επιφάνειας περίπου 1850 τ.μ. Βρίσκεται στην περιοχή της Φρεαττύδας στην Ακτή Θεμιστοκλέους. Αποτελεί το μεγαλύτερο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος και παρουσιάζει την ιστορία και την εξέλιξη του Ναυτικού των Ελλήνων από την προϊστορική εποχή ως τις μέρες μας. Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά: Συνολικής επιφάνειας 1394 τ.μ. Βρίσκεται στην περιοχή μεταξύ Τερψιθέας και Πασαλιμανιού. Παρουσιάζει πλήρη εικόνα της ιστορίας της πόλης από την αρχαιότητα έως τις μέρες μας, φιλοξενώντας σημαντικότατα ιστορικά εκθέματα. Ηετιώνεια: Η χερσόνησος της Ηετιώνας με το αρχαίο φρούριο βρίσκεται στη βορειοδυτική πλευρά του κεντρικού λιμανιού του Πειραιά. Ήταν ο πρώτος ορμίσκος αριστερά του εισερχομένου του κεντρικού λιμένα Πειραιά καθώς και η προεξοχή της ακτής που σχημάτιζε αυτόν. Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη: Το νέο κτίριο του Ιδρύματος βρίσκεται από το 2009 στη συμβολή των οδών 2ας Μεραρχίας 36 & Ακτής Μουτσοπούλου. Το κτίριο είναι γνωστό ως Μέγαρο Στρίγκου, όπου στεγαζόταν το παράρτημα του Γαλλικού Ινστιτούτου στον Πειραιά. Το Ίδρυμα εξελίσσεται διαρκώς και κατέχει εξέχουσα και ρυθμιστική παρουσία στην πνευματική ζωή του τόπου μας με σκοπό του την προαγωγή του ελληνικού πολιτισμού, των ελληνικών γραμμάτων και της ιστορικής και ναυτικής έρευνας. Μουσείο Ηλεκτρικών Σιδηροδρόμων: Βρίσκεται εντός του σιδηροδρομικού σταθμού του Πειραιά στο λιμάνι. Μουσείο Ζωγραφικής και Σκηνογραφίας Πάνου Αραβαντινού: Βρίσκεται εντός του Δημοτικού Θεάτρου. Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά: Στην Πινακοθήκη υπάρχουν σημαντικά έργα των Μαλέα, Βολανάκη, Λύτρα, Λαζαρή, Βυζαντίου, Γεραλή, Κοκότση κ.ά., ενώ υπάρχει και μεγάλη συλλογή 80 γλυπτών του Καστριώτη.

Σημαντικά κτήρια

Οικία Πατσιάδου (1894-1895) στην Πλατεία Αλεξάνδρας, έργο του Ερνέστου Τσίλλερ. Οικία Σπυρίδωνος Μεταξά (1899) στη Βασιλέως Γεωργίου Α' και Γρηγορίου Λαμπράκη, έργο του Ερνέστου Τσίλλερ. Οικία Φραντζή (1880), στην Μπουμπουλίνας και Κουντουριώτου. Μέγαρο στη Λεωφόρο Ηρώων Πολυτεχνείου 48 (1930 περίπου), έργο του αρχιτέκτονα Βασίλειου Τσαγρή. "Μέγαρο Κανέττη", στη Λεωφόρο Ηρώων Πολυτεχνείου & Σωτήρος Διός.

Θέατρα του δήμου

= Δημοτικό Θέατρο

=

Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά βρίσκεται στο κέντρο της πόλης και κτίστηκε σε σχέδια του αρχιτέκτονα και καθηγητή του Ε.Μ. Πολυτεχνείου Ιωάννη Λαζαρίμου, ενώ η ανέγερσή του διήρκεσε από το 1884 έως το 1895 και είχε διαστάσεις 34 Χ 45 μ. Στο Δημοτικό Θέατρο εμφανίστηκαν κατά καιρούς οι γνωστότεροι ελληνικοί θίασοι, το Εθνικό Θέατρο Ελλάδας, η Εθνική Λυρική Σκηνή κ.ά. Για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα σε διάφορους βοηθητικούς χώρους του φιλοξενήθηκαν η Δημοτική Βιβλιοθήκη Πειραιά καθώς και η Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά.

= Βεάκειο Θέατρο

=

Το Βεάκειο Δημοτικό Θέατρο, πρώην Σκυλίτσειο, βρίσκεται στον λόφο της Καστέλλας (Προφήτη Ηλία) και έχει τη μορφή αρχαίου θεάτρου. Το Βεάκειο κατασκευάστηκε και άρχισε να λειτουργεί το 1969 επί δημαρχίας Αριστείδη-Αλέξανδρου Σκυλίτση, του παππού του οποίου Αριστείδη Σκυλίτση του Πρεσβύτερου (επίσης δημάρχου Πειραιά) έφερε το όνομα. Το 1976 μετονομάστηκε σε "Βεάκειο" προς τιμήν του μεγάλου ηθοποιού Αιμίλιου Βεάκη, ο οποίος είχε γεννηθεί στον Πειραιά. Το θέατρο έχει χωρητικότητα περίπου 2000 θεατών και οργανώνονται σε αυτό πολλές παραστάσεις και πολιτιστικές εκδηλώσεις κατά τους θερινούς μήνες.

= Μενάνδρειο Θέατρο

= Το Μενάνδρειο Δημοτικό Θέατρο (πρώην Δελφινάριο) είναι λυόμενου τύπου θερινό θέατρο, σε μορφή αρχαίου θεάτρου, σε αντιγραφή του αντίστοιχου που υπήρχε στον άλλοτε Βασιλικό και σήμερα Εθνικό Κήπο. Βρίσκεται στη περιοχή του Νέου Φαλήρου, κοντά στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας. Σ' αυτό παρουσιάζονται κυρίως «επιθεωρήσεις» από μεγάλους θιάσους τους θερινούς μήνες και είναι χωρητικότητας 1.000 ατόμων.

= Άλλα θέατρα

= Μέχρι και τη δεκαετία του 1970 στον Πειραιά λειτουργούσαν επίσης το "Αρχαίο Θέατρο" όπου έδινε παραστάσεις η Δόρα Στράτου, το "Πειραϊκό θέατρο" του δήμου Πειραιά (θερινό) που είχε ανακατασκευασθεί επίσης από τον Σκυλίτση και που αργότερα κατεδαφίστηκε και στη θέση του δημιουργήθηκε μικρό πάρκο (έναντι του ΥΕΝ), το θέατρο Παλλάς (χειμερινό), το θέατρο Πειραϊκού Συνδέσμου (χειμερινό), το Χριστιανικό θέατρο της Ζωής (επίσης χειμερινό), καθώς και άλλες θεατρικές σκηνές μεγάλων εκπαιδευτηρίων (Πλάτωνα, Γαλλικής Σχολής κ.λ.π.) και κάποιων κινηματογράφων (π.χ. Αττικόν, Ολύμπιον κλπ.)

Εκκλησίες

Στον Πειραιά υπάρχει σημαντικός αριθμός ιερών ναών, οι μεγαλύτεροι από τους οποίους είναι:

Ο καθεδρικός ναός της Αγίας Τριάδος Ο Ι.Ν. του Αγίου Σπυρίδωνος ([πολιούχος) ιστορικός ναός Ο Ι.Ν. Αγίου Νικολάου Ο Ι.Ν. Αγίου Βασιλείου Ο Ι.Ν. Ευαγγελίστριας Ο Ι.Ν. Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης Ο Ι.Ν. Αγίου Διονυσίου Ο Ι.Ν. Αγίου Νείλου Ο Ι.Ν. Αγίας Σοφίας Ο Ι.Ν. Αγίας Παρασκευής

ΜΜΕ

Στον Πειραιά εδρεύουν και στεγάζονται ο εθνικής εμβέλειας τηλεοπτικός σταθμός ΣΚΑΪ, οι ραδιοφωνικοί σταθμοί του ομίλου ΣΚΑΪ 100.3, Happy Radio 104, BwinΣΠΟΡ FM 94.6, Pepper 96.6, Μέντα 88 (οι τρεις τελευταίοι με στούντιο στο Μοσχάτο), η Πειραϊκή Εκκλησία της Ιεράς Μητροπόλεως Πειραιώς, το Κανάλι Ένα 90,4 του Δήμου Πειραιά καθώς και οι τοπικές εφημερίδες Εν Πειραιεί, Δημοτικό Μέλλον, Τα Νέα του Σαρωνικού, Νέος Λόγος, Κοινωνική και άλλες. Αξίζει να επισημανθεί πως το πρώτο ελληνικό μη κρατικό κανάλι στην Ελλάδα αλλά και το πρώτο συνδρομητικό κανάλι αργότερα ήταν το κανάλι του Δήμου Πειραιά μεταδίδοντας από τον λόφο του Προφήτη Ηλία με τον διακριτικό τίτλο TV Plus.

Εκπαιδευτικά Ιδρύματα

Στον ευρύτερο Πειραιά λειτουργούν:

146 Δημόσια Νηπιαγωγεία 146 Δημόσια Δημοτικά 62 Δημόσια Γυμνάσια 58 Δημόσια Λύκεια 2 Πανεπιστημιακά Ιδρύματα Στο Δήμο Πειραιά λειτουργούν:

54 Δημόσια Νηπιαγωγεία 60 Δημόσια Δημοτικά από τα οποία ένα Πειραματικό (Ράλλειος Δημοτικό) 22 Δημόσια Γυμνάσια εκ των οποίων ένα Πρότυπο, ένα Πειραματικό και ένα Εσπερινό 22 Δημόσια Λύκεια (Η Ράλλειος που είναι από τα ελάχιστα σχολεία θηλέων της Ελλάδας) από τα οποία 1 εσπερινό, 1 πειραματικό (το Ζάννειο) και 1 πρότυπο (η Ιωνίδειος που είναι το δεύτερο σχολικό κτήριο που χτίστηκε στο νεότερο Πειραιά το 1845-47 με δωρεά του Κωνσταντίνου Ιωνίδη και βρισκόταν στο χώρο που στεγάζεται το σημερινό σχολείο «Ιωνίδειος Σχολή») 1 Ναυτικό Λύκειο 1 Μουσικό Γυμνάσιο/Λύκειο 1 Αθλητικό Λύκειο 2 Ειδικά Εργαστήρια Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης 7 Επαγγελματικά Λύκεια από τα οποία 1 εσπερινό 2 Επαγγελματικές Σχολές 3 Πανεπιστημιακά Ιδρύματα, το Πανεπιστήμιο Πειραιώς, η Σχολή Ναυτικών Δοκίμων και η Σχολή Δοκίμων Σημαιοφόρων Λιμενικού Σώματος - Ελληνικής Ακτοφυλακής όπου στεγάζεται στις εγκαταστάσεις της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων.

Αθλητισμός

Δημοφιλέστεροι αθλητικοί σύλλογοι του δήμου Πειραιά είναι ο Ολυμπιακός Σύνδεσμος Φιλάθλων Πειραιώς και ο Εθνικός Όμιλος Φιλάθλων Πειραιώς-Φαλήρου, ενώ άλλοι γνωστοί και ιστορικοί σύλλογοι είναι ο Ποδοσφαιρικός Αθλητικός Όμιλος Ατρόμητος Πειραιώς, ο Δωδεκανησιακός Αθλητικός Όμιλος Αργοναύτης Πειραιώς, ο Πειραϊκός Σύνδεσμος και ο Όμιλος Ερετών. Από τους υπόλοιπους δήμους του Πειραιά δημοφιλέστεροι αθλητικοί σύλλογοι είναι ο Αθλητικός Όμιλος Προοδευτική Νεολαία και ο Αθλητικός Όμιλος Ιωνικός Νίκαιας, ενώ άλλοι γνωστοί σύλλογοι είναι μεταξύ άλλων ο Α.Ο. Χαλκηδών, ο Α.Π.Ο. Κερατσινίου, ο Α.Π.Ο. Περαμαϊκός, ο Α.Π.Σ.Ε. Αμφιάλης, ο Γ.Ν.Ο. Άρης Νίκαιας, ο Α.Ο. Φάρος Κερατσινίου κ.ά.

Μεταφορές

Ναυτιλιακές μεταφορές

Το λιμάνι του Πειραιά είναι το μεγαλύτερο της Ελλάδας και της Μεσογείου, έχει τέσσερις τερματικούς σταθμούς. Ο πρώτος είναι ο επιβατικός, ο οποίος δέχεται πλοία και καράβια από την Κρήτη, το Αιγαίο Πέλαγος, και τον Αργοσαρωνικό αλλά και κρουαζιερόπλοια από άλλες χώρες όπως η Κύπρος και το Ισραήλ. Το 2007, ο επιβατικός τερματικός είχε συνολικά 21.522.917 επιβάτες. Ο δεύτερος, είναι ο τερματικός για αυτοκίνητα και άλλα οχήματα, ο οποίος το 2007 είχε 612.840 αυτοκίνητα, 260.605 φορτηγά και 9.920 λεωφορεία. Ο τρίτος, είναι ο εμπορικός τερματικός, στον οποίο εμπορικά πλοία μεταφέρουν εμπορεύματα από και προς τον Πειραιά. Έχει χωρητικότητα 900.000 τετραγωνικά μέτρα και έχει δύο προβλήτες ενώ υπάρχει και μια τρίτη υπό κατασκευή. Ο τέταρτος είναι ο τερματικός για φορτίο ο οποίος έχει χωρητικότητα 180.000 τετραγωνικά μέτρα και ετήσιο φορτίο 25.000.000 τόνους. Το 2008 απασχολούσε προσωπικό 1.681 ατόμων.

Αστικές μεταφορές

Η πόλη εξυπηρετείται συγκοινωνιακά από λεωφορεία/τρόλεϊ, τη γραμμή 1 του μετρό, τον προαστιακό, το τραμ Αθήνας, το υπεραστικό ΚΤΕΛ και από τη γραμμή 3 του μετρό.

= ΟΣΕ

= Ο Σιδηροδρομικός Σταθμός Πειραιά είναι η αφετηρία της γραμμής Πειραιά-Θεσσαλονίκης και των γραμμών 1 και 2 του Προαστιακού της Αθήνας, οι οποίες ενώνουν τον Πειραιά με τον Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών «Ελευθέριος Βενιζέλος» και το Κιάτο στην Πελοπόννησο αντίστοιχα. Διαθέτει μία πλευρική αποβάθρα και δύο αποβάθρες μορφής νησίδας. Στην παλαιότερή του μορφή διέθετε και μηχανοστάσιο, το οποίο σώζεται μέχρι σήμερα.

= Μετρό και Τραμ

=

Ο σταθμός του μετρό στον Πειραιά, επί της πλατείας Οδησσού, αποτελεί σήμερα τερματικό σταθμό της γραμμή του ηλεκτρικού, στο μετρό της Αθήνας. Στις 10 Οκτωβρίου 2022 γίνεται η σύνδεση μεταξύ του σταθμού και με τη Γραμμή 3 του μετρό μέσω της επέκτασης Νίκαια - Δημοτικό Θέατρο. Η επέκταση του τραμ προς τον Πειραιά άρχισε να κατασκευάζεται το 2013 βάσει της σχετικής σύμβασης η οποία υπογράφτηκε στις 14 Ιανουαρίου 2013 ανάμεσα στην Αττικό Μετρό Α.Ε. και την ανάδοχο εταιρεία Θεμέλη Α.Ε. και είχε ύψος 1,5 εκ. ευρώ. Το έργο ολοκληρώθηκε τον Δεκέμβριο του 2021, κατά τον οποίο το τραμ ξεκίνησε τα πρώτα του δρομολόγια μετά από αρκετές καθυστερήσεις.Η γραμμή του τραμ στον Πειραιά είναι μονής τροχιάς, δηλαδή τα τραμ διέρχονται από κάθε στάση προς μία μόνο κατεύθυνση.

= Λεωφορεία και τρόλεϊ

=

Στον Πειραιά καταλήγουν και ξεκινούν διάφορες λεωφορειακές γραμμές αλλά και γραμμές τρόλεϊ. Το δίκτυο των αστικών λεωφορείων καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος του συγκοινωνιακού έργου στο πολεοδομικό συγκρότημα Αθηνών - Πειραιώς. Με 280 γραμμές, εξυπηρετούνται μετακινήσεις από τα προάστια προς τα κέντρα του Πειραιά και της Αθήνας και αντίστροφα, μετακίνηση από και προς σταθμούς του Μετρό, σύνδεση με τον Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών και πλήθος ακόμα μετακινήσεων. Τα τρόλεϊ, παρομοίως συνδέουν τον Πειραιά με την κεντρική Αθήνα καθώς και τις ενδιάμεσες περιοχές. Το δίκτυο εκμεταλλεύεται η Ο.ΣΥ. Α.Ε.

Οδικές μεταφορές

Λόγω της γεωμορφολογίας του Πειραιά και τη στενή είσοδο στη χερσόνησο, δεν υπάρχει έντονο εθνικό οδικό δίκτυο. 2 κύριες οδικές αρτηρίες συνδέουν την πόλη με τις υπόλοιπες περιοχές της Αττικής: Η οδός Πειραιώς και ο Κόμβος Λεωφόρου Ποσειδώνος / Αυτοκινητόδρομος 1 (Αθήνα - Θεσσαλονίκη - Εύζωνοι). Ξεκινάει από τα σύνορα του Πειραιά με το Παλαιό Φάληρο, κατευθύνεται προς την Αθήνα και αργότερα προς τη Λαμία και τη Θεσσαλονίκη. Εκτός από τον αυτοκινητόδρομο ΠΑΘΕ, από τον Πειραιά περνάνε και δύο εθνικές οδοί. Η πρώτη είναι η εθνική οδός 56, που συνδέει τον Πειραιά με την Αθήνα. Η δεύτερη είναι η εθνική οδός 56α, η οποία συνδέει τον Πειραιά με το Κερατσίνι και τον Σκαραμαγκά στα δυτικά και το Παλαιό Φάληρο στα ανατολικά.

Κλίμα

Το κλίμα του Πειραιά είναι θερμό ημίξηρο (το μοναδικό τέτοιο κλίμα στην Ελλάδα σύμφωνα με τον κλιματικό άτλαντα της Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας) κατά την Κλιματική ταξινόμηση Κέππεν. Ταυτόχρονα ο Πειραιάς είναι η θερμότερη περιοχή ετησίως στην Ηπειρωτική Ευρώπη για την περίοδο 1981-2010. Τα κύρια χαρακτηριστικά της περιοχής είναι ο καθαρός ουρανός στη μεγαλύτερη διάρκεια του έτους, τα μεγάλα σε διάρκεια φθινόπωρα και τα ζεστά και ξηρά καλοκαίρια. Οι χιονοπτώσεις το χειμώνα είναι σχετικά σπάνιες και όποτε συμβαίνουν είναι συνήθως ασθενείς με ελάχιστες εξαιρέσεις ενώ οι μεγάλες βροχοπτώσεις κυμαίνονται από τα τέλη Σεπτεμβρίου έως και τα τέλη Απριλίου.

Αδελφοποιημένες Πόλεις

Η πόλη του Πειραιά έχει αδελφοποιηθεί με τις παρακάτω πόλεις:

Αγία Πετρούπολη, Ρωσία - 1965 Μασσαλία, Γαλλία - 1984 Γούστερ, Μασαχουσέτη, ΗΠΑ Οστράβα, Τσεχία Βαλτιμόρη, ΗΠΑ Γκαλάτσι, Ρουμανία - 1985 Βάρνα, Βουλγαρία Σαγκάη, Κίνα - 1985 Ροσάριο, Αργεντινή

Προξενικές Αρχές

Στον Πειραιά υφίστανται τα ακόλουθα Προξενεία χωρών:

Πρόσωπα

Πέτρος Ομηρίδης Σκυλίτσης (1784-1872), μέλος της Φιλικής Εταιρείας και δήμαρχος Πειραιά Ιωάννης Α. Μιαούλης (1850-1913), στρατιωτικός Αλέξανδρος Πάλλης (1851-1935), λογοτέχνης και μεταφραστής Θεόδωρος Βελλιανίτης (1863-1935), δημοσιογράφος, φιλόλογος και πολιτικός Αθανάσιος Ν. Μιαούλης (1868-1936), στρατιωτικός και πολιτικός Ευάγγελος Δαμάσκος (1874-1929), ηθοποιός Μιχαήλ Ρινόπουλος (1881-1959), πολιτικός, δήμαρχος Πειραιά Αλέξανδρος Χριστόφης (1882-1953), ζωγράφος Αιμίλιος Βεάκης (1884-1951), ηθοποιός Δημήτρης Πικιώνης (1887-1968), αρχιτέκτονας, καθηγητής Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου Μιχάλης Οικονόμου (1888-1933), ζωγράφος Ευάγγελος Παπανούτσος (1900-1982), παιδαγωγός, ακαδημαϊκός και πολιτικός Γιάννης Ανδριανόπουλος (1900-1952), αθλητής Γεώργιος Ανδριανόπουλος (1903-1980), αθλητής και πολιτικός, δήμαρχος Πειραιά Ματθαίος Παπαθεοδούλου (1903-1943), ζωγράφος Φίλιππος Κουράντης (1904-1952), ποδοσφαιριστής Ντίνος Ανδριανόπουλος (1905-1962), αθλητής Μιχάλης Λεκκός (1905-1970), ποδοσφαιριστής Εμμανουήλ Κριαράς (1906-2014), φιλόλογος Βασίλης Ανδριανόπουλος (1908-1989), αθλητής Αριστείδης Σκυλίτσης (1908-2006), δήμαρχος Πειραιά κατά την περίοδο της Χούντας Βαγγέλης Χέλμης (1910-1980), ποδοσφαιριστής Γιάννης Τσαρούχης (1910-1989), ζωγράφος Λεωνίδας Ανδριανόπουλος (1911-2011), αθλητής Γιάννης Χέλμης (1912-1981), ποδοσφαιριστής Σπύρος Κοντούλης (1915-1944), ποδοσφαιριστής Δέσπω Διαμαντίδου (1916-2004), ηθοποιός Μάριος Πλωρίτης (1919-2006), κριτικός, μεταφραστής και συγγραφέας Διονύσης Μινάρδος (1922-1992), ποδοσφαιριστής Γιάννης Παπασπύρου (1922-2010), δήμαρχος Πειραιά, υπουργός, Πρόεδρος Ομίλου Ερετών Νίκος Ζαχαρίου (1923-2007) βαθύφωνος Νίκος Βασταρδής (1924-2012), ηθοποιός Αλέξης Πάρνης (1924-2023), λογοτέχνης Ανδρέας Μουράτης (1926-2000), ποδοσφαιριστής Θανάσης Βέγγος (1926-2011), ηθοποιός και σκηνοθέτης Νίκος Λεκατσάς (1926), ποδοσφαιριστής Ιωάννης Ρωμανίδης (1927-2001), θεολόγος Στάθης Μανταλόζης (1929-1993), ποδοσφαιριστής Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος (1929) Γέροντας Νεκτάριος Βιτάλης (1931-2018), μοναχός Κώστας Μουρσελάς (1932-2017), συγγραφέας Κωστούλα Μητροπούλου (1933-2004), συγγραφέας Μέλπω Ζαρόκωστα (1933), ηθοποιός Δημήτρης Παπαμιχαήλ (1934-2004), ηθοποιός Μίμης Κουγιουμτζής (1936-2003), σκηνοθέτης Ανδρέας Μπάρκουλης (1936-2016), ηθοποιός Κώστας Σημίτης (1936), οικονομολόγος και πολιτικός, πρωθυπουργός της Ελλάδας Γιάννης Καλαμίτσης (1939-2013), συγγραφέας, στιχουργός και παραγωγός ραδιοφώνου Μάρθα Καραγιάννη (1939-2022), ηθοποιός Έλλη Φωτίου (1940), ηθοποιός Τόλης Βοσκόπουλος (1940-2021), τραγουδιστής και ηθοποιός Δούκισσα (1941-2010), τραγουδίστρια Σωτήριος Παπαπολίτης (1941-2020), πολιτικός Τώνια Μαρκετάκη (1942-1994), σκηνοθέτης Κώστας Καστανάς (1943), ηθοποιός Γιώργης Μασσαβέτας (1944), δημοσιογράφος Ανδρέας Ανδριανόπουλος (1946), πολιτικός επιστήμονας και πολιτικός Στέλιος Βαμβακάρης (1947-2019), μουσικός, συνθέτης και τραγουδιστής Γιώργος Χρονάς (1948), συγγραφέας και ποιητής Γιώργος Νταλάρας (1949), τραγουδιστής Μαλβίνα Κάραλη (1952-2002), δημοσιογράφος και συγγραφέας Γιάννης Κυράστας (1952-2004), ποδοσφαιριστής και προπονητής Τάκης Σπετσιώτης (1954), σκηνοθέτης και συγγραφέας Σπύρος Παπαδόπουλος (1955), ηθοποιός Ελευθερία Αρβανιτάκη (1957), τραγουδίστρια Γιώργος Κιμούλης (1956), ηθοποιός, σκηνοθέτης και μεταφραστής Παντελής Θαλασσινός (1958), μουσικοσυνθέτης και τραγουδιστής Πέτρος Μαντούβαλος (1959), πολιτικός Αντώνης Μιτζέλος (1961), συνθέτης, συγγραφέας και βιρτουόζος κιθαριστής Λουκία Ρικάκη (1961-2011), σκηνοθέτης Μάκης Δελαπόρτας (1962), ηθοποιός και συγγραφέας Λένα Αλκαίου (1965), τραγουδίστρια Μαντώ (1966), τραγουδίστρια Υρώ Λούπη (1971), ηθοποιός Γρηγόρης Γεωργάτος (1972), ποδοσφαιριστής Ηλίας Κασιδιάρης (1980), πολιτικός Γεωργία Δρόσου, πρώτη αναπληρωματική Σταρ Ελλάς και δεύτερη Μις Ιντερνάσιοναλ 1992 Σάσα Μανέττα, τηλεπαρουσιάστρια, στιχουργός Βίκυ Μιχαλονάκου, δημοσιογράφος

Παραπομπές

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Αγγελόπουλος Γ., Στατιστική Πειραιώς, Εν Αθήναις 1852. Αγγελόπουλος Ηλίας Ιω., Περί Πειραιώς και των λιμένων αυτού κατά τους αρχαίους χρόνους, Εν Αθήναις 1898. Αγριαντώνη Χριστίνα, Οι απαρχές της εκβιομηχάνισης στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα, Ιστορικό Αρχείο, Εμπορική Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα 1986. Αξαρλής Νίκος, Δημοτικό Θέατρο, Πειραιάς, θέατρο και πόλη, Οδός Πανός, Αθήνα 2001. Δημακόπουλος Ιορδάνης, "Ο Ιω. Λαζαρίμος και το Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά" Πανελλήνιο Συνέδριο, Νεοκλασική πόλη και αρχιτεκτονική. Πρακτικά Α.Π.Θ., Σπουδαστήριο Ιστορίας Αρχιτεκτονικής, Θεσσαλονίκη 2-4 Δεκεμβρίου 1983, σελ. 110-127. Ζουμπουλίδης Κ., Ιστορία και εξέλιξις του λιμένος Πειραιώς, Αθήναι 1932. Hirschon Renee, Κληρονόμοι της Μικρασιατικής καταστροφής. Η κοινωνική ζωή των μικρασιατών προσφύγων στον Πειραιά, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2004. Καμπούρογλου Παντολέων, Ιστορία του Πειραιώς, από του 1833-1882 έτους. Γενική κατάστασις - κίνησις εμπορίου - ναυτιλία - βιομηχανία. Εν Αθήναις, 1883, εκ του τυπογραφείου "Ο Ασμοδαίος" Γ. Σταυριανού. Κοτέα Μ., Η βιομηχανική ζώνη του Πειραιά 1860-1890, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα 1997. Κουτελάκης Χ., Φώσκολου Αμ., Πειραιάς και συνοικισμοί, (μαρτυρίες και γεγονότα), Εστία, Αθήνα 1991. Κουτελάκης Χ., Το Πόρτο Λεόνε, ο λέων του Πειραιώς, η απαγωγή του στη Βενετία και τα προβλήματα που σχετίζονται με το μνημείο και τη χρονολόγησή του, Πειραιάς 2000, έκδοση Ελληνογαλλικής Σχολής Πειραιά «Ο Άγιος Παύλος». Λεοντίδου Λίλα, Πόλεις της σιωπής, εργατικός εποικισμός της Αθήνας και του Πειραιά, 1909-1940, Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ, Αθήνα 1989. Μαίστρου Ελ. Μαυροκορδάτου, Δημ., Μαχαίρας, Γ., Μπελαβίλας, Ν., Παπαστεφανάκη, Λ. Πολύζος, Γ., Ανώνυμη Ελληνική Εταιρεία Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων (1909-1993), Λιπάσματα Δραπετσώνας, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς, Αθήνα 2007. Μαλικούτη Σταματίνα, Πειραιάς 1834-1912, Λειτουργική συγκρότηση και πολεοδομική εξέλιξη, ΠΙΟΠ, Αθήνα 2004. Μαλικούτη Σταματίνα, Σταϊνχάουερ Γεώργιος, Τσοκόπουλος Βάσιας, Πειραιάς, Κέντρο ναυτιλίας και πολιτισμού, Έφεσος, Αθήνα 2000. Μελετόπουλος Ι., Πειραϊκά, Αθήναι 1946. Μέλιος Νίκος, Μπαφούνη Ευαγγελία, Νέο Φάληρο, φωτογραφικό οδοιπορικό, Νέο Φάληρο 1998. Μπελαβίλας Νίκος, Ιστορία της πόλης του Πειραιά (19ος-20ος αιώνας), Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2021. Μπέλσης Κωνσταντίνος, ΖΑΝΝΕΙΟ 1956-1986. Ένα ιστορικό σχολείο του Πειραιά "αποκαλύπτεται". (Έρευνα βασισμένη σε αδημοσίευτο αρχειακό υλικό), Παπαζήση, Αθήνα 2016. Ντόριζας Νικόλας, Τα κτίρια του Πειραιά κατά τον 19ο αιώνα, Αθήνα 1997. Συναρέλλη Μαρία, Δρόμοι και λιμάνια στην Ελλάδα, 1830-1880, Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα Ε.Τ.Β.Α., Αθήνα 1989. Sorocos Eustache, P., La morphologie sociale du Piree a travers son evolution, Centre National des Researches Sociales, Athenes 1985. Τσοκόπουλος Βάσιας, Πειραιάς, 1835-1870, Εισαγωγή στην Ιστορία του Ελληνικού Μάντσεστερ, Εταιρεία της Οικονομικής και Κοινωνικής Εταιρείας της Ελλάδας, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1984. Χατζημανωλάκης Γιάννης Ε., Το λιμάνι του Πειραιά στη διαδρομή των αιώνων, Δ' έκδοση, Πειραιάς 1996.

Φωτογραφικό υλικό

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Ο Πειραιάς του Τσαρούχη (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ) Πειραιάς, χυτήριο δύο αιώνων (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ) Πειραιάς, από το Πόρτο Λεόνε στη μαγεστρία της ανατολής (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ) Πλατεία Ιπποδάμειας (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ) Ιστοσελίδα Δήμου Πειραιά Ψηφιακή Στρατηγική Δήμου Πειραιά 2018-2024