Ο Γαργηττός (αρχαία ελληνικά: Γαργηττός‎‎), (ο δήμος: Γαργηττού) ήταν αρχαίος οικισμός - πόλη και δήμος της Αιγηίδας (περιοχή της Αρχαίας Αττικής και φυλή της αρχαίας Αθήνας).

Ονομασία

Η ονομασία του δήμου προέρχεται, κατά πάσα πιθανότητα, από το μάλλον προελληνικής καταγωγής όνομα του επώνυμου ήρωα Γαργηττού, ο οποίος εθεωρείτο, σύμφωνα με μια μυθολογική εκδοχή, και ως ο πατέρας του επώνυμου ήρωα του δήμου των Ιωνιδών, του Ίωνα, ο οποίος ήταν παράλληλα και ο γενάρχης των Ιώνων. Σύμφωνα με τον Ross, ο οποίος θεωρεί ότι ο δήμος της Κυθήρου ήταν μάλλον κοντά στον δήμο του Γαργηττού, και με βάση τα όσα αναφέρονται για τον ποταμό Κύθηρο της Ηλείας και τις πηγές του, από τον Παυσανία, ο οποίος λέει ότι, οι νύμφες του ποταμού αυτού της Ηλείας κλήθηκαν Ιωνίδες (όπως άλλωστε αργότερα και ο δήμος των Ιωνιδών), από τον Ίωνα, ο οποίος ήταν κατά μια εκδοχή γιος του Απόλλωνα και της Κρέουσας, κόρης του Ερεχθέα και γυναίκας του Ξούθου ή γιος του Ξούθου ή κατά άλλη εκδοχή γιος του Γαργηττού, σύμφωνα με την οποία ο Ίωνας μετανάστευσε από την Αθήνα στην Ήλιδα (την αρχαία Ηλεία).

Τοποθεσία του αρχαίου δήμου

Ο δήμος του Γαργηττού ήταν δήμος των Μεσογείων. Βρίσκεται στους βόρειους πρόποδες του όρους Υμηττού, προς το Πεντελικό όρος, κοντά στο σύγχρονο Γέρακα, ο οποίος υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Παλλήνης Αττικής. Από τους ερευνητές του 19ου αιώνα ο Ιάκωβος Ρίζος Ραγκαβής θεωρούσε ότι ο δήμος βρισκόταν προς «τας δυτικάς υπώρειας του Υμηττού, μεταξύ των δήμων Παλλήνης και Αγρυλής» και τον τοποθετούσε μεταξύ των «Αμπελοκήπων και του μέρους του Υμηττού εφ' ου εκείτο η Μονή του Άγιου Ιωάννη του Κυνηγού», όπου «σώζονται λείψανα οχυρωμάτων θεωρούμενα ως τα του Γαργηττού», ενώ ο Διονύσιος Σουρμελής, επιβεβαιώνει τη διαχρονική ύπαρξη του δήμου στην περιοχή όπου βρίσκεται και σήμερα, η οποία τότε έφερε την ονομασία Γαρηττός.

Η συμμετοχή του δήμου στην αρχαία Βουλή

Ο δήμος, η ύπαρξη του οποίου επιβεβαιώνεται και από διάφορες επιγραφές, ως μέλος αρχικά της Αιγηίδας φυλής, συμμετείχε με 4 βουλευτές στην αρχαία Βουλή των 500, κατά την πρώτη περίοδο (508 – 307/306 π.Χ.). Κατά τη δεύτερη περίοδο (307/306 – 224/223 π.Χ.) ως και την τρίτη περίοδο (224/223 – 201/200 π.Χ.) ο δήμος ενσωματώθηκε στην Αντιγονίδα φυλή με 7 βουλευτές στη Βουλή των 600. Μετά την κατάργηση και διάλυση των «μακεδονικών φυλών» (Αντιγονίς και Δημητριάς) ο δήμος επανήλθε στην Αιγηίδα φυλή, κατά την τέταρτη (201/200 π.Χ. – 126/127) και την πέμπτη περίοδο (126/127 – 3ος αιώνας) με άγνωστο αριθμό βουλευτών–αντιπροσώπων του δήμου.

Οι κάτοικοι του Γαργηττού

Ο δημότης του αρχαίου Γαργηττού ονομαζόταν Γαργήττιος. Ο Γαργηττός θεωρείται ως τόπος καταγωγής ενός εκ των πλέον σημαντικών Ατθιδογράφων και ρητόρων του 4ου αιώνα π.Χ. του Ανδροτίωνα γιου του πολιτικού και σοφιστή Άνδρωνα, καθώς επίσης και του ιδρυτή της φιλοσοφικής σχολής, γνωστής ως ο Κήπος του Επίκουρου, ενός εκ των πλέον σημαντικών φιλοσόφων της αρχαίας Ελλάδας, του Επίκουρου, γιου του Νεοκλή και της Χαιρεστράτης.

Μυθολογία

Όταν πέθανε ο βασιλιάς της αρχαίας Αθήνας Αιγέας, ο αδελφός του ο Πάλλαντας, ο οποίος ήταν κι αυτός γιος του Πανδίονα και πατέρας των 50 Παλλαντιδών, μαζί με τους γιους του, αντιτάχθηκαν στην ανάβαση του Θησέα στο θρόνο, συγκεντρώνοντας στρατό εναντίον του και πραγματοποιώντας εκστρατεία προς την Αθήνα. Ενώ το μεγαλύτερο μέρος των στρατευμάτων προχώρησε προς την πόλη, ένα τμήμα του σταμάτησε στην περιοχή του δήμου του Γαργηττού προκειμένου να κάνει ενέδρα στο Θησέα. Καθώς λοιπόν η πρώτη και μεγαλύτερη πτέρυγα των Παλλαντιδών με επικεφαλής τον Πάλλαντα ανέμενε το Θησέα στη νοτιοανατολική διέξοδο του Υμηττού, στη περιοχή του δήμου του Σφηττού, η δεύτερη στήνει ενέδρα στη βορειοανατολική είσοδο στη περιοχή του δήμου του Γαργηττού. Ο Θησέας όμως, πληροφορείται τα σχέδιά τους, από τον κήρυκα Λεώ, ο οποίος προερχόταν από τον δήμου του Αγνούντος, και με μια αιφνιδιαστική επίθεση κατορθώνει να εξοντώσει τη δεύτερη ομάδα του Γαργηττού και να διασκορπίσει τη πρώτη ομάδα του Σφηττού, εδραιώνοντας την εξουσία του στην αρχαία Αθήνα. Ο κήρυκας Λέοντας ο Αγνούσιος, που πληροφόρησε τον Θησέα, ήταν πλέον για τους κατοίκους του Γαργηττού, του Σφηττού της Παλλήνης και των άλλων συμμαχικών δήμων, μισητός ως προδότης, ενώ ήταν σεβαστός και τιμώμενος στο δήμο του. Από τότε υπήρχε ένταση μεταξύ των δήμων αυτών και είχαν απαγορευτεί οι γάμοι μεταξύ κατοίκων του Αγνούντα και της Παλλήνης. Ο ίδιος ο Θησέας αργότερα, ενώ πήγαινε να ζήσει για το υπόλοιπο της ζωής στη Σκύρο, ανέφερε ότι όταν έφθασε στον Γαργηττό, είχε ρίξει μια κατάρα (αρχαία ελληνικά: ἀρά‎‎), ενάντια στους εχθρούς του. Από τότε η περιοχή αυτή του Γαργηττού είχε κληθεί και «Αρατήριον» (αρχαία ελληνικά: ἀρατήριον‎‎) δηλαδή «καταραμένο μέρος». Στη συνέχεια, όταν οι Ηρακλείδες εκδιώχθηκαν από την Πελοπόννησο, ο βασιλιάς των Μυκηνών Ευρυσθέας βάδισε εναντίον της Αθήνας προκειμένου να του παραδοθούν οι γιοι του Ηρακλή, οι οποίοι είχαν καταφύγει σε διάφορες περιοχές της Αττικής, όπως αυτές των δήμων του Μαραθώνα και της Τρικορύνθου, οι οποίοι ήταν γνωστοί ως έδρες της ισχυρής οικογένειας των Ηρακλειδών. Σύμφωνα με μια από τις εκδοχές της ελληνικής μυθολογίας, ο Ευρυσθέας σκοτώθηκε στην περιοχή του δήμου της Τρικορύνθου,, κατά τη διάρκεια εκστρατείας εναντίον της πόλης του Μαραθώνα (σύμφωνα με μια εκδοχή από το γιο του Ηρακλή Ύλλο, σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή από τον ανιψιό του Ηρακλή Ιόλαο) και στη συνέχεια αποκεφαλίστηκε. Με βάση μια εκδοχή, αυτή του Στράβωνα, το σώμα του Ευρυσθέα θάφτηκε στον Γαργηττό, ενώ το κεφάλι του θάφτηκε στην Τρικόρυνθο, κοντά στη Μακαρία Κρήνη. Ο τόπος της ταφής ονομάστηκε από τότε Ευρυσθέως Κεφαλή. Ο Ευριπίδης, όμως, στην τραγωδία του «Ηρακλείδαι», υποστηρίζει ότι ο Ευρυσθέας θάφτηκε στην Παλλήνη, μπροστά από το ναό της Παλληνίδος Αθηνάς.

Λατρευτικές παραδόσεις

Στον δήμο Γαργηττού υπήρχε ναός του Διονύσου στον οποίο πραγματοποιούνταν εορτές και λατρευτικά μυστήρια. Οι δημότες του Γαργηττού συμμετείχαν στη θρησκευτική συμμαχία–συνομοσπονδία, γνωστή και ως η «Κοινωνία της Αθηνάς Παλληνίδος», που είχε έδρα την αρχαία Παλλήνη, όπου βρισκόταν ο περίφημος ναός της Αθηνάς Παλληνίδος. Η θρησκευτική αυτή συμμαχία περιλάμβανε κυρίως, εκτός από τον δήμο του Γαργηττού, τους δήμους της Παλλήνης, των Αχαρνών και των Παιονιδών, αλλά δεν αποκλείεται η πιθανότητα συμμετοχής και άλλων δήμων. Ο αρχαίος ναός της Παλληνίδος Αθηνάς βρίσκεται στη συμβολή των οδών Ανδρούτσου και Ζαλόγγου, στην περιοχή του Σταυρού του Γέρακα.

Προσωπικότητες από τον Γαργηττό

Υπήρξαν διάφοροι γνωστοί πολίτες από τον δήμο του Γαργηττού, όπως ο βουλευτής Βουσσηνός (Γάιος Βουσσηνός) ο Γαργήττιος, ο βουλευτής Δέκκιος (Ιουλιανός) ο Γαργήττιος, ο γυμνασίαρχος Δημήτριος ο Γαργήττιος γιος του Δημητρίου κ.α. Από τους πλέον γνωστούς, οι οποίοι είχαν κάποιου είδους σχέση με το δήμο ή την περιοχή του ήταν επίσης οι:

Ανδροτίων, γεννήθηκε περίπου το 410 π.Χ., (είχε ενταχθεί στον δήμο). Επίκουρος, έζησε μεταξύ του τέταρτου και τρίτου αιώνα π.Χ.

Δείτε επίσης

Αρχαία Αθήνα Αιγηίδα φυλή Αντιγονίδα φυλή

Παραπομπές – σημειώσεις

Πηγές – βιβλιογραφία

Πρωτογενείς πηγές

Ευριπίδης, «Ηρακλείδαι» στιχ. 1030-1031. Παυσανίας, «Ελλάδος περιήγησις», Ηλιακών Β 22,7, (VI, 22, 7). Πλούταρχος, «Βίοι Παράλληλοι», «Θησεύς», 13.1-3. Ψευδο-Απολλόδωρος, «Βιβλιοθήκη Απολλοδώρου», Β, 8, 1. Ελληνικές επιγραφές - IG Γαργηττ Attica (IG I-III). Δευτερογενείς πηγές

Gargettus, στην ιστοσελίδα: referenceworks.brillonline.com, Ουίλλιαμ Σμιθ, Το συγκεκριμένο λήμμα περιλαμβάνει περιεχόμενο από πηγή, η οποία αποτελεί, πλέον, κοινό κτήμα: (Αγγλικά) Smith, William, επιμ. (1854–1857). «Attica – 32 (Pallene)». Dictionary of Greek and Roman Geography. Λονδίνο: John Murray. Attica – 32 (Pallene) John S. Traill: The political organization of Attica: a study of the demes, trittyes, and phylai, and their representation in the Athenian Council,“Attica”. Princeton: American School of Classical Studies at Athens (ASCSA), 1975, ISBN 978-0-87661-514-0 John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 127. Peter Siewert, "Die Trittyen Attikas und die Heeresreform des Kleisthenes", C.H. Beck, München 1982, ISBN 3406080634, ISBN 9783406080630 Γέρακας, στην ιστοσελίδα: www.pallini.gr του Δήμου Παλλήνης Αττικής. Πηγή: Το άρθρο της αρχαιολόγου Μαρίας Πλάτωνος-Γιώτα, με τίτλο: "Το Ιερό της Αθηνάς Παλληνίδος", στο περιοδικό "Αρχαιολογία", Δεκέμβριος 1997, τεύχος 65ο, Αθήνα 1997, σελ. 92-97.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

«Gargettos». www.ancientworlds.net (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Αυγούστου 2014. Ανακτήθηκε στις 22 Αυγούστου 2014. Δήμος Παλλήνης, στην ιστοσελίδα: www.pallini.gr του Δήμου Παλλήνης Αττικής. Traill, J. «Places: 579935 (Gargettos)». Pleiades. Ανακτήθηκε στις 14 Φεβρουαρίου 2017. Gargettos, Ieraka, στις ιστοσελίδες: http://imperium.ahlfeldt.se & https://web.archive.org/web/20170808012018/http://dare.ht.lu.se/, Ψηφιακός Άτλας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ("Digital Atlas of the Roman Empire", Johan Ahlfeldt, Department of Archaeology and Ancient History, Lund University, Sweden), Πανεπιστήμιο Λουντ, Λουντ, Σουηδία, πρόγραμμα: Pelagios. Gargettios στην ιστοσελίδα: ASCSA Digital Collections και https://web.archive.org/web/20170422162836/http://www.ascsa.edu.gr/ της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα.