Η Φρεαττύδα (αρχ.η Φρεαττύς, της Φρεαττύος) είναι συνοικία του Πειραιά, που βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο της Πειραϊκής χερσονήσου και αμέσως μετά (νοτιοδυτικά) τον λιμένα Ζέας (πρώην Πασαλιμάνι), στην οποία και περιλαμβάνονται ο αρχαίος ομώνυμος όρμος και ο υπερκείμενος λόφος.

Θέση

Συνορεύει στα βόρεια με την Τερψιθέα και με την Ζέα με όριο την Οδό Κανθάρου, στα δυτικά με την Καλλίπολη με όριο την οδό Σαχτούρη, στα ανατολικά βρέχεται απο τον Σαρωνικό κόλπο, και στα νότια με τον Άγιο Βασίλειο με όριο επίσης την οδό Σαχτούρη. Περικλείεται απο τις οδούς Κανθάρου - Σαχτούρη - Κοτζιαδών.

Αρχαία θέση

Κατά την αρχαιότητα η «Φρεαττύς» ήταν σπουδαία περιοχή και για τον λόγο αυτό ο προσδιορισμός της ακριβούς θέσης της, παλαιότερα, είχε προκαλέσει ατελεύτητες επιστημονικές συζητήσεις. Πολλοί των σύγχρονων αρχαιολόγων Ελλήνων και ξένων στην αρχή του αιώνα, αλλά και παλιότερα ερευνητές και ταξιδιώτες, φιλονικούσαν για τον προσδιορισμό αυτό, ενώ άλλοι απέφευγαν να λάβουν θέση. Κάποιοι εξ αυτών πίστευαν πως η Φρεαττύς ήταν παμπάλαιος τόπος εξιλασμού και κατόπιν ο τόπος ενός από τα σημαντικότερα δικαστήρια της αρχαίας Ελλάδας (της Φρεαττύος) όπου εκδικάζονταν «ακούσιοι φόνοι». Η σύγχυση εκείνη είχε προκληθεί από περικοπές συγγραφέων της μετακλασικής όμως περιόδου, όπου το δικαστήριο εκείνο αναφέρονταν στη Ζέα, με συνέπεια πολλοί να θεωρούν Φρεαττύδα και Ζέα μια και μόνη ταυτόσημη περιοχή. Αυτό όμως έρχονταν σε σύγκρουση με κείμενο του Ησύχιου όπου στη λέξη "Ζέα" αναφέρει ότι πρόκειται για έναν από τους λιμένες του Πειραιά. Ενώ η Φρεαττύδα δεν ήταν λιμένας. Το βέβαιο ήταν πως η αρχαία θέση της Φρεαττύδας ήταν εκτός των Πειραϊκών τειχών και συνεπώς δεν περιελάμβανε λόφο της λεγόμενης τότε Ακτής. Επίσης είχε αναπτυχθεί και μια τρίτη άποψη πως η Φρεαττύδα ήταν η κατ΄ έναντι από την Αίγινα ακτή (δηλαδή ο σημερινός όρμος Λουβιάρη). Οι τοποθεσίες που συγκέντρωναν τις περισσότερες πιθανότητες προσδιορισμού της θέσης της αρχαίας «Φρεαττύος» ήταν δύο: η μία ήταν η βραχώδης άκρα της σημερινής πλατείας Αλεξάνδρας και η άλλη ο αμέσως μετά τη Ζέα όρμος, δηλαδή ο σημερινός. Ετυμολογικά η λέξη Φρεαττύς προσδιορίζει χώρο (έκταση) με φρέατα. Τέτοιοι χώροι εντοπίστηκαν και στις δύο παραπάνω περιοχές. Συγκεκριμένα στη πρώτη εντοπίστηκαν στη παραλία ωοειδή κοιλώματα που κάποια εξ αυτών παλαιότερα έφεραν καλύμματα που όμως ο ακριβής σκοπός τους μέχρι σήμερα παραμένει ανεξακρίβωτος. Αν αυτά οι αρχαίοι κάτοικοι τ΄ αποκαλούσαν φρέατα ίσως τότε η Φρεαττύδα να είναι η σημερινή πλατεία Αλεξάνδρας, όπου ίσως εκεί και να βρισκόταν το περίφημο εκείνο αρχαίο δικαστήριο. Αντ΄ αυτού όμως υφίσταται και η ιστορικά επίσης σοβαρή άποψη που ανάγεται στους προϊστορικούς χρόνους όταν στη Μουνιχία υπήρχε συνοικισμός μέρος των κατοίκων του οποίου επιδίδονταν στη κατασκευή υφασμάτων και στη βαφική. Πολύ φυσικό λοιπόν η κατεργασία των πρώτων υλών εκείνων (πλύσιμο, στύψιμο, βαφική) να γίνονταν σε ειδικούς χώρους (π.χ. κοιλώματα βράχων), αντικαθιστώντας μεγάλα δοχεία. Έτσι μια τέτοια εκλογή, δίπλα στη θάλασσα, θα ήταν η καλύτερη, αφού ακόμα και σήμερα συνηθίζεται στα χωριά δίπλα στη θάλασσα ή τα ποτάμια. Περιέργως όμως τέτοιες «φυσικές λεκάνες» δεν βρέθηκαν από τον όρμο του Φαλήρου μέχρι την Ζέα. Έτσι η θέση που συγκεντρώνει ακόμα περισσότερες πιθανότητες της αρχαίας είναι ο αμέσως μετά τη Ζέα ορμίσκος στην ανατολικομεσημβρινή ακτή της Πειραϊκής Χερσονήσου. Παλαιότερα πριν την ανάπλαση του μυχού του όρμου υπήρχε μικρή ιαματική πηγή που τη θυμούνται οι παλαιότεροι κάτοικοι της περιοχής που το χρησιμοποιούσαν σε ορισμένες παθήσεις. Αυτό το νερό και το μέρος που ανάβλυζε το έλεγαν οι παλαιότεροι «Τσιρλονέρι» όπως το αναφέρει και ο Ραγκαβής στα «Τοπογραφικά Αθηνών». Έτσι από την αρχαιότατη εποχή ο χώρος αυτός φέρεται να λεγόταν και «Φρεαττός». Την άποψη ότι ο Φρεαττός είναι ο σημερινός λεγόμενος όρμος της Φρεαττύδας διατύπωσε πρώτος ο Ulrichs στου οποίου τη γνώμη συμφωνούν οι περισσότεροι Έλληνες μελετητές. Στην ανατολική όχθη του όρμου που σήμερα έχει συμπεριληφθεί μέσα στο εκεί Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος διακρίνονται λείψανα βαθμίδων εκείνου του δικαστηρίου της αρχαιότητας. Πάντως η ονομασία της περιοχής κατά τους περισσότερους μελετητές, εσφαλμένα αποδίδεται σε ήρωα Φρεάττυ. Το πιθανότερο είναι να ετυμολογείται από τη λέξη «φρέαρ» από το οποίο και εξέρχονταν το ιαματικό νερό (τσιρλονέρι) ή από τα πολλά φρέατα που εντοπίστηκαν πέριξ του όρμου και ειδικότερα μεταξύ της λεωφόρου Ζαννή και οδών Αποστόλη και Λ. Πορφύρα. Ακόμη όμως έχει σημειωθεί πως τα αρχαιότερα σπίτια στη περιοχή χρησιμοποιούσαν για υπονόμους τέτοια φρεάτια.

Σύγχρονη Φρεαττύδα

Σήμερα ο όρμος της Φρεαττύδας έχει αναπλαστεί με μεγάλα έργα που ξεκίνησαν το 1960 οπότε και δημιουργήθηκε η Μαρίνα Ζέας που άρχισε σταδιακά η λειτουργία της το 1966. Τα έργα της ολοκληρώθηκαν το 1973. Στον άλλοτε μυχό του όρμου που διαμορφώθηκε σε πλατεία στεγάζεται το Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος ενώ κατά μήκος τμημάτων των ακτών του διαπιστώνονται παλαιά ερείπια των Πειραϊκών τειχών. Στην πλατεία του Ναυτικού Μουσείου που βρίσκεται δίπλα από την δημοτική πλαζ Φρεαττύδος μεταφέρθηκε, ως υπαίθριο έκθεμα ο πυργίσκος του υποβρυχίου Παπανικολής, το οποίο έδρασε στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Επίσης στην ανατολική πλευρά, στο επίπεδο της παραλιακής οδού, βρίσκεται η μαρμάρινη προτομή του Λάμπρου Πορφύρα, μόνιμου κάτοικου της περιοχής. Στην Φρεαττύδα λειτουργεί εδώ και πάνω από έναν αιώνα ένα από τα πιο δημοφιλή νοσοκομεία σε ολόκληρη την χώρα το Τζάννειο δωρεά του Πειραιώτη ευεργέτη Νικήτα Τζάννη από τον 19ο αιώνα. Η παραλία της Φρεαττύδας, η οποία βρισκόταν μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1960 στον ομώνυμο όρμο μεταφέρθηκε στη στροφή της ακτής Θεμιστοκλέους προς την Τερψιχόρη, σημείο όπου δημιουργήθηκε η τεχνητή πλαζ της Φρεαττύδος. Μετά από εκμετάλλευση σχεδόν 4 δεκαετιών από τον ΕΟΤ, η Μαρίνα Ζέας όπως και οι διάφορες κτιριακές εγκαταστάσεις πέρασαν στα χέρια ιδιωτών από τις αρχές της δεκαετίας του 2000. Στην Φρεαττύδα βρίσκεται παραλιακά και ένα πολυώροφο κτίριο γραφείων ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής, το Μέγαρο Θ. ΑΡΓΟΥΔΕΛΗ, της γνωστής οικογένειας κατασκευαστών πολυκατοικιών και κτιριακών γραφείων, που ασχολείται με τις κατασκευές από το 1972. Στο κτίριο έδρευαν και εδρεύουν μεγάλες Ναυτιλιακές Εταιρίες όπως Bilinder Marine Co., Consolidated Marine Management (CMM), Νεράιδα, SETE Yacht, Optima Ship Brokers, Angellakos Hellas, Niovis Shipping, WeberSeas Hellas.

Τζάννειο νοσοκομείο

Στην περιοχή της Φρεαττύδας οικοδομήθηκε το σημαντικότερο νοσοκομείο του Πειραιά και ενα απο τα πιο γνωστά νοσοκομεία σε ολόκληρη την Αττική το Τζάννειο με δωρεά του Πειραιώτη ευεργέτη Νικήτα Τζάννη, η κατασκευή και η λειτουργία του έγινε με δωρεά του καθηγητή παθολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Θεόδωρου Αφεντούλη. Η κατασκευή του παλιότερου νοσοκομείου ξεκίνησε το 1864 και ολοκληρώθηκε το 1873. Το 1927 προστέθηκε νέα πτέρυγα που λειτούργησε σαν μαιευτήριο και το 1934 νέα πτέρυγα σαν χειρουργικό τμήμα. Το σύγχρονο εξαώροφο νοσοκομείο εγκαινιάστηκε το 1971 στη θέση του παλιού νοσοκομείου στην συμβολή των οδών Τζαννή και Αφεντούλη στο κέντρο της Φρεαττύδας που πήραν τα ονόματα των δυο επιφανών ευεργετών, η ανοικοδόμηση και η λειτουργία του ολοκληρώθηκαν το 1988. Στη γύρω από το Τζάννειο περιοχή υπάρχουν πλήθος καταστήματα εξυπηρέτησης των ασθενών, των επισκεπτών του νοσοκομείου όπως και φαρμακεία.

Παραπομπές

Πηγές

"Στατιστική Πειραιώς" (1852), Γ.Αγγελόπουλου, Ελεύθερη Σκέψις "Ιστορία του Πειραιώς απο του 1833 - 1882 έτους" υπό Παντελέοντος Καμπούρογλου, Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών "Ο Πειραιάς του άλλοτε", Πάνου Λώζου, 1987 Μεγάλο Πειραϊκό Λεύκωμα, Χρήστου Πατράγα, Εκδόσεις Μυτιληναίος, Πειραιάς, 2004

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Ιστορικό / Φωτογραφικό Οδοιπορικό στη Φρεαττύδα του παρελθόντος και του παρόντος Τζάννειο νοσοκομείο