Ο Άγιος Στέφανος (παλαιότερα γνωστός ως Νέο Μπογιάτι) είναι Βόρειο προάστιο της Αθήνας στον δήμο Διονύσου στην βορειοανατολική Αττική. Ο οικισμός Αγίου Στεφάνου καταλαμβάνει έκταση 7,9 τ.χμ. και βρίσκεται κτισμένος σε υψόμετρο 380 μ. Είναι μέρος του πολεοδομικού συγκροτήματος Αθηνών, απέχει από την Κηφισιά 15 χιλιόμετρα, από το Καπανδρίτι 5 χιλιόμετρα και από τον Μαραθώνα 8 χιλιόμετρα Η Δημοτική Κοινότητα Αγίου Στεφάνου περιλαμβάνει τον οικισμό Αγίου Στεφάνου και τον οικισμό Πευκόφυτο. Ο συνολικός πληθυσμός της δημοτικής ενότητας ανέρχεται σε 10.597 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 2021. Η δημοτική κοινότητα είναι χαρακτηρισμένη ως αστικός ημιορεινός οικισμός, με έκταση 7,887 χμ².

Ιστορικό

Τον Μάιο του 1924, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και την ανταλλαγή πληθυσμών, 70 οικογένειες από την ευρύτερη περιοχή της Κωνσταντινούπολης (τον Άγιο Στέφανο, το Φανάρι, τις Νύμφες, το Αβάσσο, το Τσιφούτ Μπουζάς κ.α.), όπως επίσης και 36 οικογένειες από τη Μικρά Ασία (το Ικόνιο, το Πέρραν, το Προκόπι, τη Μάκρη κ.α.) έφθασαν σε αυτό τον τόπο ως ανταλλάξιμος πληθυσμός, σύμφωνα με την ελληνοτουρκική σύμβαση της 30ης Ιανουαρίου του 1923. Πρώτη στάση των προσφύγων υπήρξε η Καλαμαριά της Θεσσαλονίκης, όπου κάποιοι αποφάσισαν να εγκατασταθούν μόνιμα. Στους υπόλοιπους προτάθηκαν από την Κυβέρνηση δύο περιοχές: τα Κάτω Πατήσια και το Οίον (Οίον το Δεκελεικόν, το συναντούμε στον Όμηρο και σημαίνει δασώδη περιοχή) ή Μπογιάτι. Η επιτροπή των προσφύγων επέλεξε το δεύτερο.

Το μόνο που υπήρχε τότε στην περιοχή ήταν ο σιδηροδρομικός σταθμός με την επωνυμία «Οίον» (η κατασκευή του σταθμού έγινε το 1904). Σε απόσταση δύο χιλιομέτρων υπήρχαν οι γηγενείς κάτοικοι του (Παλιού) Μπογιατίου, της σημερινής δηλαδή Άνοιξης, οι οποίοι έβλεπαν με εχθρότητα και μίσος την εγκατάσταση των προσφύγων που τους αποκαλούσαν ΠΡΟΣ «ΣΦΙΓΓΕΣ».Οι πρόσφυγες δημιούργησαν αμέσως το Νέο Μπογιάτι. Στην περιοχή ανατολικά των σιδηροδρομικών γραμμών εγκαταστάθηκαν οι Κωνσταντινουπολίτες και στην περιοχή δυτικά των γραμμών οι Μικρασιάτες. Με αντίσκηνα που τους δόθηκαν από το κράτος άρχισαν να φτιάχνουν δυναμικά τα νοικοκυριά τους. Στη συνέχεια τους δόθηκε κτηματικός κλήρος (σε αντάλλαγμα της περιουσίας που άφησαν στις χαμένες πατρίδες ) πληρώνοντας όμως 45.000 δραχμές για τον εποικισμό στην Κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου. Άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών στην πλειοψηφία τους και από εύπορες οικογένειες, οι πρόσφυγες ξεκίνησαν μια καινούργια ζωή χωρίς τις προηγούμενες ανέσεις τους, χωρίς Σχολεία και χωρίς Εκκλησία.

Άρχισαν να στήνουν τα πρώτα αντίσκηνα βγάζοντας τα σχοίνα και τα πουρνάρια με τα χέρια τους. Έμεναν ήδη για δύο χρόνια μέσα στις σκηνές όταν το 1926 χτίστηκαν τα πρώτα προσφυγικά σπίτια αποτελούμενα από δύο δωμάτια. Τα σπίτια αυτά ήταν στο κέντρο του χωριού, γύρω από τον σιδηροδρομικό σταθμό και σε ακτίνα 200μ. προς τα ανατολικά και δυτικά.

Τα μυστήρια (γάμοι, κηδείες κλπ.) γίνονταν μέσα στις σκηνές, έως ότου χτιστεί η πρώτη παράγκα - εκκλησία, ακριβώς απέναντι από το Ιερό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου, δηλαδή στην πλατεία Μαρίνου Αντύπα. Λίγο πριν από την Κατοχή ξεκίνησε η ανέγερση της Εκκλησίας στη σημερινή της θέση, με τις οικονομίες των κατοίκων. Οι Γερμανοί κατακτητές όμως σκέπασαν την Εκκλησία με σακίδια και πισσόχαρτο και την χρησιμοποιούσαν σαν αποθήκη για ζωοτροφές. Η Εκκλησία αποπερατώθηκε μετά την απελευθέρωση με εκκλησιαστικό επίτροπο το Νικόλαο Κουρεμένο και εργολάβο το Μιχάλη Βλασιάδη. Δύο χρόνια αργότερα έπεσε η κεραμοσκεπή, ευτυχώς χωρίς θύματα. Στα επόμενα χρόνια, με δωρεές νέων και παλιών κατοίκων, έγινε η μετέπειτα κατασκευή της Εκκλησίας. Το αριστερό κωδωνοστάσιο έφτιαξε με προσωπική του δαπάνη ο Γρηγόρης Κανιάς ενώ το δεξί με το ρολόι ο Θεόδωρος Νικολαϊδης. Η κολυμπήθρα και το λιβανιστήρι είναι δωρεά του Λάζαρου Νικολαϊδη και χρησιμοποιούνται μέχρι και σήμερα. Τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Αβασσιώτισας, με την παράσταση της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, έφερε στην Ελλάδα με κίνδυνο της ζωής του ο Κωνσταντινουπολίτης Αβασσιώτης Λάζαρος Χαβιαρόπουλος. Η εικόνα αυτή λέγεται ότι είναι μία εκ των τεσσάρων του Ευαγελιστή Λουκά, και μάλιστα η πιο θαυματουργή. Για αυτό όταν βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη, προσπάθησαν κάποιοι να την πάρουν μαζί και με άλλα εκκλησιαστικά σκεύη. Την αρπαγή της εικόνας και των κειμηλίων εμπόδισε ένας θαρραλέος υπάλληλος του Μουσείου Θεσσαλονίκης, ο Παύλος Αγκιναρτζής, ο οποίος εξεδίωξε τους δράστες. Η θαυματουργή εικόνα διασώζεται έως σήμερα και μπορούν οι πιστοί να την προσκυνήσουν στον κεντρικό ναό του Αγίου Στεφάνου, ο οποίος είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου και στον Άγιο Στέφανο.

Ο σημερινός Άγιος Στέφανος, πριν αποτελέσει μία οργανωμένη πόλη με δρόμους, πλατείες, σχολεία, τράπεζες και όλες γενικά τις σύγχρονες ανέσεις, κυριολεκτικά χτίστηκε από το μηδέν (αφού τα μόνα που υπήρχαν ήταν τσακάλια και λύκοι, πουρνάρια και σχίνοι) από εκείνους τους ανθρώπους που, ενώ είχαν τα πάντα, εκδιώχθηκαν με ελάχιστα υπάρχοντα από τις πατρογονικές τους εστίες. Είναι χαρακτηριστικό ότι η λεωφόρος Μαραθώνος, με κατεύθυνση προς το φράγμα της Λίμνης, στρώθηκε με χαλίκια από πρόσφυγες που δούλευαν από νύχτα σε νύχτα, μέσα στο κρύο και τη λάσπη, με μεροκάματο 10 δραχμές οι άνδρες και 6 δραχμές οι γυναίκες. Αμέσως μετά την εγκατάστασή τους δημιούργησαν την Κοινότητα Μπογιατίου, που προήλθε μετά από διαχωρισμό από τον Δήμο Μαραθώνα καθώς και προσχώρηση του παλιού Μπογιατίου. Το 1953 δημιουργήθηκαν δύο ξεχωριστές Κοινότητες, γνωστές ως Κοινότητα Αγίου Στεφάνου (Νέο Μπογιάτι) και Κοινότητα Άνοιξης (Παλιό Μπογιάτι). Ο Άγιος Στέφανος έγινε Δήμος το 1995.

Διοικητική ιστορία

Κοινοτάρχες και δήμαρχοι

Ονομασία

Το όνομα του οικισμού οφείλεται στην συνοικία Άγιος Στέφανος της Κωνσταντινούπολης, από όπου προέρχονταν πολλοί από τους πρώτους πρόσφυγες κατοίκους της περιοχής. Πολιούχος του Αγίου Στεφάνου είναι η Θεοτόκος, που εορτάζεται στην εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου στις 15 Αυγούστου.

Διοικητική και πληθυσμιακή εξέλιξη

Στην Απογραφή του 1928 για πρώτη φορά εμφανίζονται οι συνοικισμοί Άγιος Στέφανος (334 κατ.) και Νέα Ζώργιανη (303 κατ.), οι οποίοι καταγράφονται χωριστά από το Μπουγιάτι (147 κατ.) και ανήκουν στην Κοινότητα Αφιδνών. Στις 24-4-1937 δημοσιεύεται το ΒΔ «Περί εγκρίσεως ρυμοτομίας και οριστικής διανομής του Συνοικισμού Νέας Ζώργιανης (Αττικής)» και στις 8-8-1937 το ΒΔ «Περί εγκρίσεως ρυμοτομίας και οριστικής διανομής του Συνοικισμού Άγιος Στέφανος Αττικής», τα οποία προσυπογράφονται από τον Υπουργό Γεωργίας. Οι δύο αυτοί συνοικισμοί μαζί με το Μπογιάτι αποτέλεσαν την «Κοινότητα Οίου».

Η πρώτη φορά που εμφανίζεται οικισμός σε χάρτη, με την ονομασία «Μπογιάτι», στη θέση που συμπίπτει με τη σημερινή θέση του Αγ. Στεφάνου, είναι στο χάρτη της ΓΥΣ του 1928 στο φύλλο Σταμάτα, κλίμακας 1:20000. Ο Προσφυγικός Συνοικισμός Αγ. Στεφάνου και η Νέα Ζώργιανη προήλθαν από διανομές στο αγρόκτημα Μπογιατίου. Για τον λόγο αυτό άλλωστε χαρακτηρίζονται ως «διανομές Μπογιατίου». Την αρχική διανομή του 1926 ακολούθησε η διανομή του 1929, που συμπληρώθηκε το 1936. Από την αρχική διανομή δημιουργήθηκαν ο Προσφυγικός Οικισμός Αγίου Στεφάνου και η Νέα Ζώργιανη. Στον άτλαντα της Γενικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδας που αποτυπώνει τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας κατά την 31-12-1948, εμφανίζονται σε διαφορετικές θέσεις ο `Αγ. Στέφανος και το Παλαιό Μπογιάτιο, το οποίο ανήκει διοικητικά στην Κοινότητα Αγ. Στεφάνου.

Σε ειδική έκδοση της ΚΕΔΚΕ, «Στοιχεία συστάσεως και εξελίξεως των Δήμων και Κοινοτήτων», τόμος Ε’, έκδοσης 1962, αναφέρεται ότι ο Άγιος Στέφανος αναγνωρίστηκε σαν Κοινότητα με ΒΔ στις 24-6-1929 ΦΕΚ Α’ 217/1929 και ότι προήλθε από την Κοινότητα Αφιδνών με την ένωση των συνοικισμών Αγ. Στεφάνου και Νέας Ζώργιανης. Ο συνοικισμός «Παλαιόν Μπογιάτιον», η θέση του οποίου συμπίπτει με τη θέση του οικισμού «Μπουγιάτι» όπως σημειώνεται στον χάρτη του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου και στον χάρτη του Εκδοτικού Οίκου Ελευθερουδάκη, αποσπάσθηκε από την Κοινότητα Αφιδνών με ΒΔ στις 21-8-1939 ΦΕΚ Α’ 388/1939. Ο οικισμός αυτός αποσπάσθηκε εκ νέου με ΒΔ στις 27-2-1953 ΦΕΚ Α’ 56/1953 και αποτέλεσε αυτοτελή κοινότητα (σημερινή Άνοιξη).

Στις απογραφές δεν απογράφεται οικισμός Αγίου Στεφάνου, ενώ δεν υπάρχουν ούτε απόφαση χαρακτηρισμού του οικισμού ως προϋφιστάμενου του 1923, ούτε άλλα στοιχεία που να αποδεικνύουν την ύπαρξή του, ενώ αντιθέτως υπάρχει εγκεκριμένο ρυμοτομικό σχέδιο του οικισμού από το 1937. Ωστόσο στην πρώτη απογραφή που έγινε στα χρόνια του Όθωνα (1834-35), συναντούμε τη περιοχή Σπατατζίκι υπό το Δήμο Μαραθώνος, με 101 κατοίκους και 23 οικογένειες.

Πληθυσμός

(σε παρένθεση ο πληθυσμός της δημοτικής κοινότητας μαζί με τον Οικισμό Πευκόφυτο)

Συνοικίες

Δάσος Κουρεμένου Ζόργιανη Καπιτένια Μαγγινέικα Αγία Παρασκευή Λόφος Νυμφών

Συγκοινωνίες

Ο Δήμος Διονύσου συνδέεται οδικώς με το κέντρο της Αθήνας μέσω της Λεωφόρου Μαραθώνος, η οποία περνάει μέσα από τα γύρω προάστια, ενώ συνδέεται και με την Εθνική Οδό Αθηνών-Θεσσαλονίκης. Ακόμη, οι γραμμές του ΟΑΣΑ 509: Ζηρίνειο - Κρυονέρι (Διερχόμενη) και 535: Ζηρίνειο - Εύξεινος Πόντος (Κυκλική) εξυπηρετούν το δήμο. Σιδηροδρομική εξυπηρέτηση επιτυγχάνεται με τον Προαστιακό Σιδηρόδρομο, μέσω του ομώνυμου σταθμού. Τέλος, η μελέτη επέκτασης της Γραμμής 1 (Ηλεκτρικός) του Μετρό προβλέπει εκεί το νέο τερματικό της σταθμό.

Σχολεία

Στον Άγιο Στέφανο λειτουργούν 2 παιδικοί σταθμοί, 3 νηπιαγωγεία, τρία Δημοτικά σχολεία (1ο ,2ο Αγίου Στεφάνου και 4ο Διονύσου), ένα Γυμνάσιο και 1 Γενικό Λύκειο, τα οποία συστεγάζονται. Το σχ. έτος 2019-2020 ιδρύθηκε το 4ο Δημοτικό Σχολείο Διονύσου, το οποίο εδρεύει στον Άγιο Στέφανο.

Αθλητισμός

Ο «Αθλητικός Ποδοσφαιρικός Εξωραϊστικός Σύλλογος Ολυμπιακός Αγίου Στεφάνου» ιδρύθηκε το 1950 και από τότε καλλιεργεί το ποδόσφαιρο στον Άγιο Στέφανο και την ευρύτερη περιοχή. Το 1968 αναγνωρίστηκε επίσημα από την ΕΠΟ και εντάχθηκε στη δύναμη της Ε.Π.Σ. Αθηνών, για να μεταπηδήσει αργότερα στην Ε.Π.Σ. Ανατολικής Αττικής.

Παραπομπές

Πηγές

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, 1978, 2006 (ΠΛΜ) Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς, 1963 (ΠΛ)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Αναπτυξιακή Δημοτική Επιχείρηση Αγίου Στεφάνου Γυμνάσιο Αγίου Στεφάνου Αττικής