Ο Διονύσιος Α΄, ο επονομαζόμενος Σοφός, διετέλεσε Οικουμενικός Πατριάρχης την περίοδο 1467-1471 και 1488-1490. Ανακηρύχθηκε Άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας και η μνήμη του τιμάται στις 23 Νοεμβρίου.

Βιογραφικά στοιχεία

Γεννήθηκε στη Δημητσάνα πριν το 1410. Σπούδασε στη Σχολή της Μονής Φιλοσόφου στην πατρίδα του και ήρθε σε μικρή ηλικία στην Κωνσταντινούπολη. Εκάρη μοναχός στη Μονή Μαγγάνων και πνευματικός του πατέρας ήταν ο Άγιος Μάρκος ο Ευγενικός, Μητροπολίτης Εφέσου, ο οποίος τον χειροτόνησε διάκονο και πρεσβύτερο. Κατά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης συνελήφθη και οδηγήθηκε αιχμάλωτος στην Αδριανούπολη. Εκεί εξαγοράστηκε από τον άρχοντα Δημήτριο Απόκαυκο τον Κυρίτζη και επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, όπου χειροτονήθηκε Μητροπολίτης Φιλιππουπόλεως από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Γεννάδιο Σχολάριο. Τον Ιανουάριο του 1467 εξελέγη Οικουμενικός Πατριάρχης, υπό την προστασία της χριστιανής μητριάς του Μωάμεθ του Πορθητή, κυρα-Μάρως, η οποία ήταν κόρη του Δεσπότη της Σερβίας Γεωργίου Μπράνκοβιτς και σύζυγος του Σουλτάνου Μουράτ Β΄. Αυτή προσέφερε στον Μωάμεθ Β΄ 2.000 φλουριά, προκειμένου να εκλεγεί Πατριάρχης ο Διονύσιος. Πατριάρχευσε μέχρι το 1471. Κατά την διάρκεια της Πατριαρχίας του, ο Δημήτριος Απόκαυκος Κυρίτζης είχε αναλάβει το σύνολο των οικονομικών του Πατριαρχείου. Συκοφαντήθηκε ότι κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας του στην Αδριανούπολη υπέστη περιτομή, αλλά ο ίδιος απέδειξε το αβάσιμο της κατηγορίας. Κατόπιν παραιτήθηκε και αποσύρθηκε στη Μονή Εικοσιφοινίσσης (ή Κοσινίτζας) Δράμας, έως το 1488. Τότε, αν και υπέργηρος, επανεξελέγη χωρίς τη θέλησή του από Σύνοδο που συνεκλήθη από τον Σουλτάνο Βαγιαζήτ Β΄. Το 1490 παραιτήθηκε λόγω γήρατος και επέστρεψε στην ίδια Μονή, της οποίας θεωρείται δεύτερος κτίτωρ, καθώς την επέκτεινε με διάφορα κτήρια. Παρέμεινε εκεί μέχρι το 1492, οπότε πέθανε. Επί Πατριαρχίας Ιωακείμ Α΄ ανακηρύχθηκε άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας και ορίστηκε να τιμάται η μνήμη του στις 23 Νοεμβρίου. Μετά το θάνατό του είχε συνταχθεί ακολουθία προς τιμήν του από τον Πρωτοσύγκελο της Μητρόπολης Ξάνθης Χρύσανθο, η οποία συμπληρώθηκε το 1819, κατόπιν εντολής του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄, από τον ιερομόναχο Ιλαρίωνα τον Σιναΐτη. Το σκήνωμά του φυλασσόταν στη Μονή Παναγίας Εικοσιφοινίσσης, εκτός από ένα τεμάχιο που δόθηκε το 1881 στη Σκήτη του Αγίου Ανδρέα στο Άγιο Όρος και ένα άλλο που δόθηκε το 1955 στην ιδιαίτερη πατρίδα του, τη Δημητσάνα. Κατά τη Β΄ Βουλγαρική Κατοχή της Ανατολικής Μακεδονίας (1916-1918, Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος), οι λειψανοθήκες με τα λείψανα του Αγίου συλήθηκαν από τον βουλγαρικό κατοχικό στρατό και σήμερα εκτίθενται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Βουλγαρίας.

Υποσημειώσεις και παραπομπές

Υποσημειώσεις

Παραπομπές

Πηγές

Γεδεών, Μανουήλ (1885). Πατριαρχικοί Πίνακες: Ειδήσεις ιστορικαί βιογραφικαί περί των Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως: από Ανδρέου του Πρωτοκλήτου μέχρις Ιωακείμ Γ' του από Θεσσαλονίκης, 36-1884. Κωνσταντινούπολη: Lorenz & Keil. Προκόπιος Τσιμάνης (1981). Από υψηλή σκοπιά οι Πατριάρχαι Κωνσταντινουπόλεως, τόμ. Α΄. σελίδες 90–97. Ζαχαριάδου, Ελισάβετ Α. (1996). Δέκα τουρκικά έγγραφα για την Μεγάλη Εκκλησία (1483-1567) (PDF). Αθήνα: Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών. ISBN 960-7094-69-7. Κοµνηνός Υψηλάντης, Αθανάσιος (1870). Εκκλησιαστικών και πολιτικών των εις δώδεκα, Βιβλίον Η, Θ΄και Ι΄ ήτοι Τα µετά την Άλωσιν (1453-1789), (Εκ χειρογράφου της ιεράς µονής του Σινά). Κωνσταντινούπολη: εκδιδόντος Αρχιµ. Γερµανού Αφθονίδου Σιναΐτου. Τ. Γριτσοπούλου, Μελέτη περί του βίου και ακολουθία του από Φιλιππουπόλεως Οικουμενικού Πατριάρχου Διονυσίου Α΄ του εκ Δημητσάνης, Αθήνα 1955. Laurent, Vitalien (1968). «Les premiers patriarches de Constantinople sous la domination turque (1454-1476): Succession et chronologie d'après un catalogue inédit». Revue des études byzantines 26. doi:10.3406/rebyz.1968.1407. https://www.persee.fr/doc/rebyz_0766-5598_1968_num_26_1_1407. Kiminas, Demetrius (2009). The Ecumenical Patriarchate: A History of Its Metropolitanates with Annotated Hierarch Catalogs. Wildside Press LLC. ISBN 9781434458766. Mάχη Παΐζη-Αποστολοπούλου, «Ο Διονύσιος Α΄ και το μοναστήρι της Κοσίνιτσας. Νέες γνώσεις από νέες αναγνώσεις», Η Δράμα και η περιοχή της, Ιστορία και πολιτισμός. Πρακτικά Συνεδρίου, Δράμα 1998, σελ. 279-286. Historia politica et patriarchica Constantinopoleos, Cap X: P. Nipho. trans. Martin Crusius. 1584. σελίδες 128 κ.ε.