Το Νεοχώρι είναι κωμόπολη νότια της πόλης της Άρτας, απέχουσα απ’ αυτή περίπου 15 χιλιόμετρα κατά μήκος του ποταμού Αράχθου. Ανήκει διοικητικά στο νεοσύστατο Δήμο Νικολάου Σκουφά (Δ.Δ. Νεοχώριου) και συνορεύει με τα χωριά Παχυκάλαμος, Περάνθη, Λουτρότοπος και το μαρτυρικό χωριό Κομμένο.

Γενικές Πληροφορίες

Η επίσημη ονομασία είναι “το Νεοχώριον”. Έδρα του δήμου είναι το Πέτα και ανήκει στο γεωγραφικό διαμέρισμα Ηπείρου. Κατά τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας με το σχέδιο “Καποδίστριας”, μέχρι το 2010, το Νεοχώρι ανήκε στο Τοπικό Διαμέρισμα Νεοχωρίου, του πρώην Δήμου Αράχθου του Νομού Άρτης. Το Νεοχώρι έχει υψόμετρο 19 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας, σε γεωγραφικό πλάτος 39,0667841854 και γεωγραφικό μήκος 21,0187400299. Η Κοινότητα Νεοχωρίου Ν. Άρτης, θεσμικά έχει δεχθεί τις εξής ιστορικές μεταβολές :

1. ΦΕΚ 181 Α/14-08-1919 : Σύσταση της κοινότητας με έδρα τον οικισμό Νεοχώριον. 2. 16-05-1928 : Η κοινότητα αποσπάται από την επαρχία Τμήμα Υποδιοικήσεως Φιλιππιάδος του νομού Άρτης και υπάγεται στην επαρχία Άρτης και Τζουμέρκων του νομού Άρτης. 3. ΦΕΚ 244 Α/04-12-1997 : Η Κοινότητα Νεοχωρίου αποσπάται από κοινότητα και ορίζεται έδρα του δήμου Αράχθου. Η κοινότητα καταργήθηκε.

Ιστορία της περιοχής

Αρχαιότητα

Στην περιοχή του Νεοχωρίου υπάρχει ένα αρχαίο κάστρο φιδόκαστρο .Στην βορειοδυτική του πλευρά υπάρχουν ένα ή δύο δωμάτια σκεπασμένα από χώμα και μικρούς θάμνους (γρίλιες, σμυρτιές). Τα ίδια αυτά τα δωμάτια είναι χρωματισμένα με ωραία και ζωηρά χρώματα που διατηρούνται σε θαυμάσια κατάσταση. Το κάστρο αυτό είναι απομεινάρι του αρχαίου οχυρού Άμβρακος. Ο Άμβρακος ήταν επικαιρότατο οχυρό φρούριο των Αμβρακιωτών και για την χώρα και για την πόλη τους, την Αμβρακία. Η περιοχή είχε ταυτιστεί με τον Άμβρακο, το λιμάνι της Αμβρακίας. Ήδη ο Σκύλαξ αναφέρει ότι η πόλη είχε κλειστό λιμάνι με οχυρά θέση: έστι και επί θαλάττης τείχος και λιμήν κλειστός, ενώ ο Πολύβιος (4.61.7) την ονομάζει Άμβρακο και την περιγράφει με τείχη και προτειχίσματα κοντά στις λίμνες. Η Άμβρακος κτίστηκε από τον Άμβρακο, υιό του Θεσπρωτού και ήταν αποικία των Κορινθίων από το 660 π.Χ, ενώ κατά τον πελοπονησιακό πόλεμο λεηλατήθηκε από τους Αθηναίους. Αργότερα περί το 31 μ.Χ για να συνοικίσει τη Νικόπολη ο Αυτοκράτωρ Αύγουστος Οκταβιανός, μετέφερε από παντού (προφανώς διά της βίας) κατοίκους άλλων πόλεων. Την περιοχή επισκέφθηκε ο Άγγλος ιστορικός Ν.G.L. Hammond, ο οποίος διαπίστωσε ότι τα αρχαία ερείπια έχουν καλυφθεί από τα νερά και μόνο ελάχιστα ήταν ορατά. Αυτά αποτελούνται από μεγάλες ορθογώνιες λαξευμένες πέτρες, διαστάσεων 1.50Χ0.55Χ0.50 και 0.90Χ0.75Χ0.45 μ. Η περίμετρος των τειχών δεν υπερβαίνει τα 960 μέτρα και φέρει σε όλο το μήκος νεότερο τείχος, πιθανόν των χρόνων της Τουρκοκρατίας ή προγενέστερο.

Τουρκοκρατία

Η μεταφορά του χωριού Κακούδια στην νέα τοποθεσία με την ονομασία Νεοχώρι έγινε ανάμεσα στα έτη 1771 και 1794, αυτό αποδεικνύεται από τον Χάρτη του Μπελίν(1771) και το Δοκίμιο περί Άρτης που αναγράφεται ως έτος 1794. Ο Πάτερ Κοσμάς ο Αιτωλός περιόδευσε στην περιοχή του Κάμπου και σε όλη την Ήπειρο κατά τους χρόνους 1775, 1777, 1778 και 1779. Στο Νεοχώρι Άρτας υπάρχει ο Ναός του Αγίου Δημητρίου με τις εικόνες που διέσωσε από τα ορμητικά νερά του Αράχθου ο Πατροκοσμάς. Έξω από το χωριό κτίστηκε ο Ναός του Αγίου Κοσμά στην τοποθεσία που κάτοικοι του χωριού μαρτυρούν ότι εμφανίστηκε ο Άγιος. Την περίοδο της τουρκοκρατίας το είχαν τσιφλίκι τους δυο πασάδες ο Ομέρ Τεφίμ και ο Φειμή Εφένδης. Όπως αναφέρει ο Μακρυγιάννης στα απομνημονεύματα του, κατά την διάρκεια του επαναστατικού Αγώνα του 1821 έγιναν στο Νεοχώρι συμπλοκές μεταξύ των Ελλήνων και Τούρκων, στις οποίες έλαβε μέρος και ο ίδιος με τον Γεώργιο Καραϊσκάκη. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας είχε την έδρα του Τουρκικό Φυλάκιο στην περιοχή Βοτέϊκα. Τον Ιανουάριο του 1829, στη Νησίδα Βουβάλα του Αμβρακικού κόλπου έναντι της περιοχής Πλατανάκι αγκυροβόλησε ο Τουρκικός στόλος του Κιουταχή για να εκστρατεύσει κατά της Κορωνησίας ενάντια τον Χιλίαρχο Αθανάσιο Κουτσονίκα.

Ελληνοτουρκικός Πόλεμος 1897

Στις 6 Απριλίου βομβαρδίστηκαν οι τουρκικές θέσεις στο Νεοχώρι από την πεδινή πυροβολαρχία. Το βράδυ της 7ης Απριλίου 1897 τμήματα της 2ης Ελληνικής ταξιαρχίας(ΙΙΙ Μεραρχία) με διοικητή τον συνταγματάρχη Θρασύβουλο Μάνο πέρασαν τον Άραχθο αφού κατασκευάστηκε γέφυρα από τον λόχο μηχανικού από την πλευρά του χωριού Λουτροτόπου(Μπάνη) στην περιοχή Χαλίκι. Αρχικά η εκτόπιση των Τούρκων από το Νεοχώρι ήταν δύσκολη λόγω των οχυρωματικών έργων που είχαν κατασκευάσει οι Τούρκοι στο βόρειο τμήμα του Νεοχωρίου. Η δυσκολία της επιχείρησης φαίνεται στο σημείωμα των διοικητών λόχων προς τον Συνταγματάρχη Λεωνίδα Γκολφινόπουλο : Έδαφος αποκτηθέν δια θυσίας και πολύτιμου αίματος, δεν πρέπει φρονούμεν, να το εγκαταλείψουμε. Όταν άρχισε η επίθεση κατά των Τούρκων, ο διοικητής του τουρκικού τάγματος στο Νεοχώρι, πληροφόρησε τον διοικητή της 2ης μεραρχίας ότι ο αριθμός των Ελλήνων στρατιωτών κυμαίνονταν στους 6000, ζητώντας ενισχύσεις. Οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να συμπτυχθούν από την γραμμή Νεοχωρίου - Παχυκαλάμου στην αμυντική γραμμή Γρίμποβο - Γέφυρα Λούρου. Την 8η Απριλίου η 2η ταξιαρχία είχε καταλάβει το Νεοχώρι, Παχυκάλαμο, Ακροποταμιά (Τσαπραλή. Η απελευθέρωση της περιοχής γιορτάστηκε με τις καμπάνες του Αγίου Δημητρίου να χτυπούν χαρμόσυνα. Η 2η ταξιαρχία οχύρωσε το Νεοχώρι και τον Παχυκάλαμο και έστειλε το ιππικό στην Αγία Παρασκευή και την Ανέζα. Δυστυχώς η αρχική προέλαση του Ελληνικού στρατού κάμφθηκε στην συνέχεια στο μέτωπο της Θεσσαλίας και μετά την ήττα στα Πέντε Πηγάδια, ο Ελληνικός στρατός κλείστηκε στην Άρτα στις 23 Απριλίου, συμπαρασύροντας ένα κύμα Ελλήνων προσφύγων. Οι κάτοικοι του Νεοχωρίου και Παχυκαλάμου εγκατέλειψαν τα χωριά μέσα στην Μεγάλη Εβδομάδα του Πάσχα, φοβούμενοι το εκδικητικό μένος των Τούρκων. Ένα μήνα αργότερα περίπου, στις 4 Μαϊου 1897 οι δυο αντίπαλοι στρατοί βρίσκονταν στις ίδιες θέσεις προ των επιχειρήσεων του πολέμου και στις 7 Μαϊου υπογράφτηκε ανακωχή στο γιοφύρι της Άρτας. Η ανακωχή επικυρώθηκε στις 19 Μαϊου 1897. Η 2η ταξιαρχία ήταν διασπαρμένη στα χωριά του κάμπου της Άρτας απ΄όπου και υποχώρισε. Το στρατιωτικό σώμα του Θρασύβουλου Μάνου παρέμεινε στα σύνορα του ποταμού Αράχθου του 1881. Τα παραπάνω χωριά ανακαταλήφθηκαν υπό των Τούρκων. Ο Θεόδωρος Πάγκαλος αναφέρει ότι εις το θέατρον των επιχειρήσεων της Ηπείρου επικράτησε πλήρης αναρχία και ότι οι σωματάρχαι ενήργουν κατά το δοκούν. Το 1910, η Μητρόπολη Νικοπόλεως και Πρεβέζης δημοσιοποιεί τα στοιχεία της απογραφής που πραγματοποίησε το ίδιο έτος σε όλη την εκκλησιαστική περιφέρεια και μας πληροφορεί ότι το Νεοχώρι υπαγόταν στο τμήμα Λούρου και στο χωριό κατοικούσαν 808 άτομα. Το χωριό απελευθερώθηκε κατά την διάρκεια της έναρξης του Α Βαλκανικού πολεμου στις 7-10 Οκτωβρίου 1912.

Μεσοπόλεμος

Το 1936-1938 κατά την περίοδο της δικτατορίας του Ιω.Μεταξά έγινε η εκτροπή της κοίτης του ποταμού Αράχθου στην σημερινή της μορφή λόγω των πλημμύρων που μάστιζαν το χωριό και το αναχώμα κατά μήκος του ποταμού ως αντιπλημμυρικά έργα, το παλαιό ποτάμι(περιοχή παλιοπόταμος) έχει αποξηρανθεί και τα ίχνη του υπάρχουν ακόμη, ενώ υπήρξε δεντροφύτευση κατα μήκος του αναχώματος, η οποία σήμερα έχει σε μεγάλο βαθμό χαθεί.

Κατοχή

Στο διάστημα της κατοχής περισσότεροι από πενήντα Νεοχωρίτες έτρεξαν και κατατάχτηκαν στην οργάνωση του ΕΟΕΑ - ΕΔΕΣ (Αρχηγείο Τζουμέρκων, Αρχηγείο Ξηροβουνίου, Αρχηγείο Λακκας - Σούλι, Ραδοβύζι).

Εμφύλιος

Το Νεοχώρι καταλήφθηκε μετά από δείσδυση του ΕΛΑΣ με αρχηγό τον Καπετάνιο Γεράσιμο Μαλτέζο ή Τζουμερκιώτη για μία ημέρα. Αναφέρει ο ίδιος ο Μαλτέζος, η πιο ριψοκίνδυνη διείσδυση ήταν αυτή στο Νεοχώρι, που βρίσκεται απέναντι από το Κομμένο. Πρώτη δουλειά ήταν να κόψουμε την τηλεφωνική γραμμή με την Άρτα και αμέσως ξεχυθήκαμε στα σπίτια και καλέσαμε τον κόσμο να παρεβρεθεί στην εκκλησία. Επισκέφτηκα τον θείο μου Χρήστο Νικολού ο οποίος ζούσε εκεί οικογενειακώς σαν δάσκαλος του χωριού και καλέσαμε την νεολαία να ενταχθεί στον ΕΛΑΣ. Με λύπη του αναφέρει ότι από το Νεοχώρι κανείς νέος δεν εντάχθηκε στον ΕΛΑΣ πλην του Γιατρού Καντά ο οποίος προσέφερε μεγάλες υπηρεσίες στο Ελασίτικο αντάρτικο. Κατά την διάρκεια του εμφυλίου στη περιοχή Νεοχωρίου - Ακροποταμιάς έδρευε δύναμη του ΕΔΕΣ και θεωρείτο ορμητήριο από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ. Τον Απρίλιο του 1944 το ανεξάρτητο αντάρτικο τμήμα του ΕΔΕΣ με αρχηγό τον Κ. Βόιδαρο και άλλα μικρά τμήματα με αρχηγούς τους Ρίγανη, Παπαπάνο εισήλθε στην πεδινή περιοχή της Άρτας και το καλοκαίρι του ίδιου έτους προωθήθηκε στον λόφο της Περάνθης πλησίον της Άρτας όπου και ανέλαβε τον έλεγχο της περιοχής. Από το λόφο έλεγχε όλη την πεδινή περιοχή προς τον ποταμό Άραχθο, την οδική αρτηρία Άρτας - Αμφιλοχίας και την περιοχή προς την πόλη της Άρτας. Οι Εδεσίτες είχαν εγκαταστήσει φυλάκιον 35-40 ανδρών. Κατά την διάρκεια του Ιουλίου οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ και του ΕΛΑΣ συγκρούστηκαν στον λόφο της Περάνθης και τα τμήματα του ΕΔΕΣ έπειτα από σθεναρή αντίσταση με αρκετούς νεκρούς αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν προς το Νεοχώρι, αναζητώντας διαφυγή με πλοιάρια μέσω του Αμβρακικού Κόλπου. Ο λόφος της Περάνθης σύμφωνα με το αρχείο του ΕΛΑΣ, καταλήφθει ξανά από τις δυνάμεις του ΕΔΕΣ τον Σεπτέμβριο και Οκτώβριο του 1944. Στην περιοχή του κάμπου δρούσαν ακόμη οι Μονάδες Άμυνας Υπαίθρου (γνωστοί ως Μαϋδες) και το 1945 οι περισσότεροι Εδεσίτες εντάχθηκαν στην Εθνοφυλακή αφού το Ζερβικό αντάρτικο είχε παύσει να υφίσταται και είχε εκτοπιστεί προ πολλού στην Κέρκυρα.

Λαογραφία της περιοχής

Τοπικός Θρύλος Το Νεοχώρι και το θρυλικό Κομμένο ήταν κάποτε ενωμένα. Αποτελούσαν τα δύο ένα χωριό. Βρισκόταν στις ακτές του Αμβρακικού κάτω από το σημερινό Νεοχώρι στην τοποθεσία Κακούδια ή Κακούδι. Ίσως, ονομάστηκε έτσι από τις κακουχίες, που υπέφεραν οι κάτοικοι του από τους ληστές, οι οποίοι, όταν έκαναν επιδρομές στην περιοχή, χρησιμοποιούσαν το χωριό τους για καταφύγιο και ορμητήριο τους. Κάποτε πλημμύρισε Άραχθος και άλλαξε κοίτη. Τα νερά του πέρασαν μέσα από το χωριό και το χώρισαν στα δυο, με ένα αρκετά βαθύ και πλατύ αυλάκι που είχαν δημιουργήσει, έπειτα οι κάτοικοι του το εγκατέλειψαν. Δεν πήγαν όλοι μαζί σε ένα μέρος, οι μισοί πήγαν και δημιούργησαν το σημερινό Νεοχώρι και οι άλλοι μισοί το σημερινό Κομμένο.

Δημογραφικά στοιχεία

Με βάση τα στοιχεία της απογραφής 2001, πραγματικός πληθυσμός είναι 2207. Ο πληθυσμός αιχμής 20ετίας εκτιμάται σε 2869 κατοίκους.

Κλίμα

Το κλίμα της περιοχής χαρακτηρίζεται ως εύκρατο, με ήπιους, βροχερούς χειμώνες και ξηρά καλοκαίρια. Η μέση ετήσια θερμοκρασία κυμαίνεται μεταξύ τους 17-18 C, ενώ οι άνεμοι που συνήθως πνέουν είναι ανατολικοί και νότιοι. Συνηθισμένο φαινόμενο αποτελούν και οι παγετοί με τις γνωστές ζημιές που προκαλούν στην δενδροκομική παραγωγή της περιοχής.Ο οικισμός Νεοχωρίου βρίσκεται εντός των θεσμοθετημένων περιοχών NATURA 2000 (GR211001, GR211004) και εντός της λεκάνης απορροής του ποταμού Αράχθου, που έχει χαρακτηρισθεί ως ευαίσθητη περιοχή.

Γεωργία - Κτηνοτροφία - Αλιεία

Το Νεοχώρι αποτελεί και τη μεγαλύτερο σε έκταση τοπική κοινότητα. Χαρακτηριστικό επίσης είναι το ότι η μέση έκταση της περιοχής (49,1%) είναι καλλιεργήσιμη γη. Το γεγονός αυτό και μόνο, αποτελεί βασικό κριτήριο για να χαρακτηριστεί ως αγροτική περιοχή. Σημαντικό ποσοστό (33%) καταλαμβάνουν οι βοσκότοποι, που μάλλον πρόκειται για αλίπεδες εκτάσεις, στις οποίες παρατηρείται μικρή κτηνοτροφική δραστηριότητα. Ο πρωτογενής τομέας περιλαμβάνει την γεωργία την κτηνοτροφία και την αλιεία. Οι κυριότερες καλλιέργειες της περιοχής είναι δενδροκομία, τα εσπεροειδή με βασικές ποικιλίες το ξινό πορτοκάλι, τη merlin, navelina, salustiana, η ελιά με τις ποικιλίες κονσερβολιά Άρτας και καλαμών καθώς και μεγάλες ποσότητες σε ακτινίδιο. Επίσης σημαντικό μέρος της καλλιέργειας καταλαμβάνει το ακτινίδιο πλέον. Ακόμα υπάρχουν εκτάσεις που καλλιεργούνται το βαμβάκι, το καλαμπόκι, φασόλι σε μικρότερο βαθμό όμως. Υπάρχει μικρό δίκτυο ανεμοδεικτών για την προστασία του παγετού. Στον τομέα της κτηνοτροφίας περιλαμβάνονται ελεύθερες χωρικές εκμεταλεύσεις μικρού μεγέθους κυρίως πρόβατα, βοειδή, χοίροι και πουλερικά. Στον τομέα της αλιείας υπάρχει ένας ολιγομελής συνεταιρισμός, το δημόσιο ιχθυοτροφείο (τύπου Ιβάρι) και αρκετοί μεμονωμένοι αλιείς. Τα κυριότερα είδη ψαριού που υπάρχουν στην θαλάσσια περιοχή του Αμβρακικού είναι ο κέφαλος, λαβράκια, τσιπούρες, γλώσσες, χέλια, γαρίδα Άμβρακικού, σουπιά κ.α Στον τριτογενή τομέα υπάγονται διάφορες υπηρεσίες όπως το υποκατάστημα των ΕΛΤΑ, το ΚΕΠ, αγροτικό ιατρείο, παιδικός σταθμός, Δημοτικό, Γυμνάσιο και Λύκειο, ενώ παλαιότερα υπήρχε αστυνομικός σταθμός που έδρευε στην πλατεία του χωριού.

Εκκλησίες

Ο Πάτερ Κοσμάς ο Αιτωλός περιοδεύοντας στο χωριό το 1794 είπε προϊκονίζεται εκκλησίαν δι΄αυτόν τον τόπον, το 1830 ο ποταμός Άραχθος πλημμύρισε καταστρέφοντας τα θεμέλια του ναού Αγίου Δημητρίου, ενώ το 1857 καταστράφηκε ολοσκερώς από τις πλημμύρες. Ο νέος Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου αναφέρεται στο Δοκίμιον Άρτης και Πρεβέζης οικοδομήθηκε ξανά το έτος 1858 και εγκαινιάστηκε στις 8 Νοεμβρίου 1860. Το Παλαιό καμπαναριό στην επιγραφή του από την πλευρά της οδού χρονολογείται το έτος 1871. Ο νέος Ιερός Ναός του Αγίου Δημητρίου, όπως σήμερα τον γνωρίζουμε, κατασκευάστηκε το έτος 1967 - 68 επί των ημερών του Πάτερ Νικ. Οικονόμου εκ Φιλιππιάδος με έρανο στις πέριξ περιοχές και την Πρέβεζα, η στέγη του ναού είναι κατασκευασμένη με ελαφρόπετρα ένα είδος ηφαιστειογενούς, ελαφρού και πορώδους πετρώματος που χρησιμοποιείται σαν οικοδομικό υλικό για να μην στηρίζετε στο τρούλο της περίσσιο βάρος, στην πίσω πλευρά του ναού υπήρχε νεκροταφείο το οποίο μετακινήθηκε. Δεν υπάρχει ημερομηνία για την αρχική κατασκευή της εκκλησίας.

Παραποτάμιο Πάρκο

Το Παραποτάμιο Πάρκο Νεοχωρίου με το γραφικό λιμενίσκο του, τον χώρο αναψυχής με το παραδοσιακό καφενείο, παιδική χαρά, εξέδρες και απεριόριστη θέα στο ποτάμι. Εδώ λαμβάνει χώρο η ρίψη του Σταυρού τα Θεοφάνια και εκδηλώσεις όπως τα Αράχθεια και αυτή της Καθαρής Δευτέρας. Στο παραποτάμιο πάρκο έχουν δώσει συναυλίες οι Πύξ Λαξ και ο Μιχάλης Χατζηγιάννης, ενώ το καλοκαίρι του 2014 γίνεται για πρώτη φορά river party με μικρή συμμετοχή πολιτών.

Αθλητισμός

Στο χωριό εδρεύει το ποδοσφαιρικό γήπεδο και το κλειστό γήπεδο καλαθοσφαίρισης της τοπικής ομάδας, Αχιλλεύς Νεοχωρίου. Το 1983 εκδόθηκε επίσης η τοπική εφημερίδα Η φωνή των Νεοχωριτών του Συλλόγου Νεοχωριτών Άρτας, νομού Αττικής.

Σημαντικά Πρόσωπα

Από το Νεοχώρι κατάγεται:

ο Κωνσταντίνος Σιώζος, βουλευτής της ΕΡΕ εκλεγμένος το 1961 ο Κωνσταντίνος Παπασιώζος, βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας εκλεγμένος στο νομό Άρτης το 2007.

Σημειώσεις - Παραπομπές - Πηγές