Ο Καταρράκτης είναι χωριό της Ηπείρου στο Νομό Άρτας. Διοικητικά ανήκει στον Δήμο Κεντρικών Τζουμέρκων, πρώην Δήμο Αγνάντων (Δ.Δ.Καταρράκτου) Είναι χτισμένο σε υψόμετρο 850 μέτρων στα Αθαμανικά Όρη που είναι γνωστότερα με την παραδοσιακή ονομασία Τζουμέρκα. Ο Καταρράκτης είναι ένα από τα πιο όμορφα χωριά των Τζουμέρκων. Ένα πραγματικό στολίδι ανάμεσα στα άλλα ορεινά χωριά της περιοχής.

Θέση

Βρίσκεται σε υψόμετρο 850 μέτρων, μέσα σε ένα καταπράσινο τοπίο στον ορεινό παράδεισο των Αθαμανικών Ορέων τα οποία είναι γνωστότερα με την παραδοσιακή ονομασία Τζουμέρκα. Οι οικισμοί του ξεκινούν σχεδόν από τον Άραχθο ποταμό κοντά στην ιστορική Γέφυρα της Πλάκας και φθάνουν μέχρι τους πρόποδες του βουνού και πάνω στα μισά του. Ανήκει στον Δήμο Κεντρικών Τζουμέρκων που έχει έδρα το Βουργαρέλι και απέχει περίπου 410 χιλιόμετρα από την Αθήνα, 305 από την Θεσσαλονίκη, 50 από την Αρτα και 54 από τα Ιωάννινα. Η Τοπική Κοινότητα Καταρράκτη έχει τέσσερις συνοικισμούς. Ανεβαίνοντας από την Πλάκα όπου βρίσκεται και το ομώνυμο ιστορικό γεφύρι αμέσως μετά τα Φράστα είναι ο πρώτος οικισμός η Σγάρα με υψόμετρο 405 μέτρα. Επόμενος οικισμός 1, 5 χιλιόμετρο από την διασταύρωση Σκοτωμένο (Δίστρατο) βρίσκεται ο δεύτερος οικισμός Μηλέα με υψόμετρο 643 μέτρα. Επόμενος σταθμός είναι το κέντρο της κοινότητας, ο Καταρράκτης με υψόμετρο 850 μέτρα. Ο τρίτος οικισμός Βλάγκαδα βρίσκεται δεξιά του Καταρράκτη με υψόμετρο 867 μέτρα. Πάνω από τον Καταρράκτη στo ανέβασμα προς το βουνό και λίγο πριν φτάσουμε στους Δίδυμους καταρράκτες βρίσκουμε τον τέταρτο οικισμό την Κρυοπηγή η οποία φτάνει μέχρι στα 1200 μέτρα υψόμετρο. Ο Καταρράκτης στην απογραφή του 2021 είχε 314 κατοίκους παρουσιάζοντας μια αύξηση στον πληθυσμό του σε σχέση με την απογραφή του 2011 στην οποία είχε 270 κατοίκους.

Ιστορία

Ο Καταρράκτης ήταν ένας από τους 26 οικισμούς των Τζουμέρκων που περιήλθαν στην Ελλάδα το 1881. Το μαρτυρικό χωριό Καταρράκτης Άρτας, είναι το πρώτο στην περιοχή των Τζουμέρκων, που εντάσσεται πλέον στον κατάλογο των Μαρτυρικών χωριών, με Προεδρικό διάταγμα που δημοσιεύτηκε (ΦΕΚ Α/79/1-06-2017). Ήταν το διήμερο 26 και 27 Οκτωβρίου του 1943, όταν η ορεινή ταξιαρχία Εντελβάις των Ναζί, πυρπόλησε σπίτια, έκαψε σοδειές και εκτέλεσε 18 κατοίκους που δεν μπόρεσαν να διαφύγουν από το χωριό. Η θηριωδία, είχε χαρακτήρα αντιποίνων όπως υποστήριξαν οι Ναζί, για τις εχθροπραξίες που προκάλεσαν οι δυνάμεις της Εθνικής Αντίστασης σε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των κατακτητών. Η παλαιότερη ονομασία του χωριού, μέχρι το 1927, ήταν Σχωρέτσα(ι)να. Με το διάταγμα της 17ης Σεπτεμβρίου 1926, «ίνα μεταβληθώσι ξενόφωνα ή κακόηχα ονόματα συνοικισμών, πόλεων ή κωμών»,οι επιλογές ονομασίας υπήρξαν δύο: η πρώτη «Αγία Αικατερίνη», από το ομώνυμο Μοναστήρι και η δεύτερη «Καταρράκτης». Τελικά επικράτησε η δεύτερη και πήρε το σημερινό του όνομα από τους δίδυμους καταρράκτες που βρίσκονται σε πολύ μικρή απόσταση, λίγο πιο ψηλά από το χωριό, κοντά στον συνοικισμό Κρυοπηγή. Στον μύλο της Ιεράς Μονής Αγίας Αικατερίνης Σχωρετσάνων συνήλθαν οι Τζουμερκιώτες οπλαρχηγοί για την προετοιμασία του ιερού αγώνα: Κατσαντώνης (Αντώνης Μακρυγιάννης), Καραϊσκάκης, Μακρυγιάννης, Κουτελίδας, Τσαρακλής, ο ηγούμενος της Μονής Διονύσιος και οι δημογέροντες των Σχωρετσάνων, Αγνάντων, Μελισσουργών, Πραμάντων και Χόσεψης (έτος 1819-1820).

Μαρτυρικό Χωριό

Ο Καταρράκτης είναι ένα από τα μαρτυρικά χωριά της Ηπείρου και το μοναδικό στον ορεινό όγκο των Τζουμέρκων. Το χωριό και οι συνοικισμοί του Σγάρα, Μηλέα και Κρυοπηγή πυρπολήθηκαν από τους Ναζί Γερμανούς στις 26 και 27 Οκτωβρίου 1943. Οι Ναζί κατακτητές εκτέλεσαν 18 άμαχους και προχώρησαν στην ολοκληρωτική σχεδόν καταστροφή του χωριού. Η επιχείρηση έγινε από την ορεινή ταξιαρχία “Εντελβάις” και είχε τρομακτικές συνέπειες για τον Καταρράκτη. Άφησε πίσω της 18 νεκρούς, ενώ πάνω από 250 κατοικίες πυρπολήθηκαν ολοσχερώς και καταστράφηκαν. Σχεδόν όλοι οι κάτοικοι του χωριού άνδρες, γυναίκες, παιδιά, ηλικιωμένοι και νέοι κρύφτηκαν στο βουνό για να γλυτώσουν. Τον Ιούνιο του 2017 ύστερα από πολυετείς προσπάθειες των Καταρρακτινών και με καθυστέρηση πολλών ετών, ο Καταρράκτης αναγνωρίστηκε με Προεδρικό Διάταγμα επίσημα ως Μαρτυρικό Χωριό. Στην κεντρική πλατεία, την ομορφότερη ίσως στα χωριά των Τζουμέρκων, δεσπόζει μνημείο προς τιμήν των εκτελεσθέντων συγχωριανών, έργο του γλυπτή Θεόδωρου Παπαγιάννη, το οποίο περιλαμβάνει τα ονόματα τους. Έχει πλέον καθιερωθεί, στα τέλη Οκτωβρίου κάθε έτους να πραγματοποιούνται εκδηλώσεις τιμής και μνήμης για τους 18 εκτελεσθέντες Καταρρακτινούς. Τις εκδηλώσεις του 2019 που πραγματοποιήθηκαν στις 2 Νοεμβρίου του έτους, τίμησε με την παρουσία του ο τότε πρόεδρος της Δημοκρατίας κος Προκόπης Παυλόπουλος.

Αξιοθέατα

Ο επισκέπτης ή ο περιηγητής που θα βρεθεί στον Καταρράκτη βρίσκεται αντιμέτωπος με αρετές επιλογές, σε ότι αφορά στο φυσικό κάλλος και στην ιστορικότητα αλλά και την περιπέτεια: Οι Δίδυμοι Καταρράκτες: Βρίσκονται σε μικρή απόσταση από το κέντρο του χωριού κοντά στον οικισμό της Κρυοπηγής σε υψόμετρο 1360 μέτρα. Ο πρώτος καταρράκτης έχει ύψος 87 μέτρα και ο δεύτερος φθάνει τα 100 μέτρα. Από τις πηγές των δίδυμων αυτών καταρρακτών, αναβλύζει ένα από τα εξαιρετικότερα σε ποιότητα νερά όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά σε όλη την Ευρώπη. Αυτό οφείλεται στην χημική του σύνθεση που αποτελείται από 8,5% αλκαλικά αλλά και στην κρυστάλλινη διαύγειά του. Δίπλα στους καταρράκτες βρίσκεται το Τουριστικό Περίπτερο, ένα πέτρινο παραδοσιακό αναψυκτήριο, στο οποίο ο επισκέπτης μπορεί να απολαύσει τοπικά φαγητά και εδέσματα, ροφήματα και ποτά, απολαμβάνοντας ταυτόχρονα την υπέροχη θέα και θαυμάζοντας τον γιγάντιο ορεινό όγκο της περιοχής. Από εκείνο το σημείο και διασχίζοντας το πέτρινο μονοπάτι που υπάρχει στα αριστερά του περιπτέρου, ο περιπατητής μπορεί να οδηγηθεί στο σημείο όπου πέφτουν με ορμή τα νερά του καταρράκτη (κυρίως την Άνοιξη). Η πρόσβαση στο Τουριστικό περίπτερο για τους επισκέπτες γίνεται μέσω ασφάλτινου αυτοκινητοδρόμου που διασχίζει τους πρόποδες του βουνού. Το Ορειβατικό Καταφύγιο: Βρίσκεται στην αγκαλιά των Τζουμέρκων και σε υψόμετρο 1670 μέτρων, είναι κτισμένο από πέτρα και αποτελεί ιδανικό προορισμό για όσους και όσες αγαπούν την περιπέτεια στο βουνό. Έχει δυνατότητα φιλοξενίας 40 ατόμων και προσφέρει ύπνο, ροφήματα, φαγητό και πρωινό. Έχει υπέροχη θέα και είναι ιδανική βάση για εξορμήσεις στην κορυφή του βουνού. Πάνω από το καταφύγιο βρίσκεται ι η υψηλότερη κορυφή των Τζουμέρκων στο νομό Άρτας, το Καταφίδι (ή Καταφύγι) με υψόμετρο 2393 μέτρα. Το Ορειβατικό Καταφύγιο φέρει την ονομασία «Ιωάννης Τσαμάκος» στη μνήμη ενός από τους αρχαιότερους και εμπειρότερους Έλληνες ορειβάτες ο οποίος γεννήθηκε στον Καταρράκτη το 1874. Ο Ιωάννης Τσαμάκος ανήκει στην ομάδα των πρωτοπόρων της ελληνικής ορειβασίας με χιλιάδες ώρες αναβάσεων στα ελληνικά βουνά. Το Δασικό Χωριό: Βρίσκεται στη θέση Κέδρος σε υψόμετρο 920 μέτρων. Αποτελείται από 19 ανεξάρτητες ξύλινες κατοικίες με εμβαδόν 48 και 72 τετραγωνικά μέτρα, οι οποίες βρίσκονται διάσπαρτες μέσα στο τουριστικό συγκρότημα. Οι εγκαταστάσεις του περιλαμβάνουν ένα ορειβατικό ξενώνα, ενώ διαθέτει επίσης εστιατόριο και μπαρ. Το δασικό χωριό εκτείνεται σε μια συνολική επιφάνεια με έκταση 45 στρεμμάτων. Η λειτουργία του έχει ανασταλεί προσωρινά, όμως έχουν ήδη ξεκινήσει οι διαδικασίες επαναλειτουργίας μετά από την υλοποίηση των έργων ανακαίνησής του από την Περιφέρεια Ηπείρου. Το Μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνης: Η Αγία Αικατερίνη αποτελεί την πολιούχο του Καταρράκτη. Το ιστορικό αυτό Μοναστήρι κτίστηκε το 1730, ενώ μετά από διαδοχικές καταστροφές και ερήμωση κτίστηκε ξανά το 1827. Εκτός από την Εκκλησία και την εικόνα της Αγίας Αικατερίνης ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει το περίτεχνο ξύλινο τέμπλο της και τις αγιογραφίες του Ιερού Ναού. Δίπλα από το Ναό υπάρχουν τα κελιά. Δυστυχώς, τόσο το Ηγουμενείο του Μοναστηριού όσο και ορισμένα κελιά κάηκαν ολοσχερώς από τους Γερμανούς κατακτητές του χωριού. Κάθε χρόνο, η Μονή εορτάζει στις 25 Νοεμβρίου, οπότε και συρρέει μεγάλο πλήθος επισκεπτών όχι μόνο από την Ήπειρο αλλά και από άλλες περιφέρειες της χώρας. Πολλοί είναι επίσης αυτοί που επισκέπτονται το Μοναστήρι κατά την περίοδο του καλοκαιριού και ιδιαίτερα την περίοδο από 1 έως 15 Αυγούστου. Το μοναστήρι οριοθετείται από ένα πέτρινο τοιχίο, έξω από το οποίο σώζεται μέρος του παλιού υδραγωγείου του χωριού (Κανάλες). Το υδραγωγείο κατασκευάστηκε γύρω στη δεκαετία του 1850 και χρησιμοποιήθηκε για την υδροδότηση του χωριού μέχρι την δεκαετία του 1920 οπότε και εγκαταλείφθηκε. Έξω από το Μοναστήρι, βρίσκεται επίσης και το παραδοσιακό Αλώνι του Μοναστηριού. Εκεί, επάνω στην μεγάλη πέτρα, ο επισκέπτης μπορεί να δει την ιδιόχειρη επιγραφή του βασιλιά Γεώργιου Α΄, την οποία χάραξε κατά την επίσκεψή του στον Καταρράκτη μετά την απελευθέρωση του 1881. Ανεβαίνοντας προς τους καταρράκτες και το τουριστικό περίπτερο, σε μικρή απόσταση υπάρχει το ύψωμα Καστρί με υψόμετρο περίπου 1600 μέτρων και πανοραμική θέα τον Αμβρακικό κόλπο και το λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων. Στην κεντρική πλατεία του χωριού βρίσκεται η εκκλησία της Κοιμήσεως Της Θεοτόκου η οποία καταστράφηκε ολοσχερώς από τους Γερμανούς κατά την πυρπόληση του χωριού και κτίστηκε ξανά το 1952 από τους Καταρρακτινούς. Νερόμυλοι & νεροτριβές: Υπάρχουν ο νερόμυλος και η νεροτριβή της Αγίας Αικατερίνης τα οποία λειτουργούν έως σήμερα, ο νερόμυλος της Κοιμήσεως της Θεοτόκου που βρίσκεται στο πίσω μέρος του χωριού καθώς και ο νερόμυλος του Αντώνη Γραβιά δίπλα στο πέτρινο γεφύρι της Σγάρας. Όλοι οι νερόμυλοι και οι νεροτριβές του Καταρράκτη αποτελούν διατηρητέα μνημεία.

Διαμονή-Διατροφή

Στον Καταρράκτη στην κεντρική πλατεία λειτουργεί το ξενοδοχείο “Αιθέρες Τζουμέρκων”, το οποίο στεγάζεται σε ένα παραδοσιακό πέτρινο κτίσμα με θέα στο βουνό και το οποίο προσφέρει εκτός από πρωινό, υπέροχα φαγητά. Στην είσοδο του χωριού βρίσκεται επίσης το Δημοτικό Ξενοδοχείο, ένα τουριστικό κατάλυμμα με σύγχρονες ανέσεις, το οποίο όμως βρίσκεται προσωρινά εκτος λειτουργίας καθώς αναμένονται οι σχετικές αποφάσεις από τον Δήμο Κεντρικών Τζουμέρκων προκειμένου να επαναλειτουργήσει. Στην κεντρική πλατεία του Καταρράκτη και γύρω από αυτήν βρίσκονται πλήθος καταστημάτων καφέ, εστίασης και αναψυχής. Ο Καταρράκτης αποτελεί μια ιδανική βάση διαμονής για όσους επιθυμούν να πραγματοποιήσουν επισκέψεις και εξορμήσεις στα γειτονικά χωριά των Τζουμέρκων όπως το Βουργαρέλι, η Ράμια, η Μικροσπηλιά, το Γραικικό, η Άγναντα, η Πράμαντα, οι Μελισσουργοί, οι Καλαρύτες, το Συρράκο και πολλά ακόμη. Είναι επίσης ιδανική βάση διαμονής για επισκέψεις και εξορμήσεις στον Άραχθο και το γεφύρι της Πλάκας, το Σπήλαιο «Ανεμότρυπα» των Πραμάντων και σε μοναστήρια της περιοχής με σπουδαιότερα την Μονή Κηπίνας, την Μονή Τσούκας και την Κόκκινη Εκκλησία. Τέλος αποτελεί εξαιρετική επιλογή για όσους σχεδιάζουν πεζοπορίες σε μικρές και μεγάλες διαδρομές των Τζουμέρκων.

Πολιτιστικές εκδηλώσεις - Πανηγύρια

Αγίου Γεωργίου (κινητή εορτή). Εορτάζεται στη Σγάρα Ζωοδόχου Πηγής (την πρώτη Παρασκευή μετά το Πάσχα). Εορτάζεται στη Σγάρα Αγίου Κωνσταντίνου στις 21 Μαΐου. Εορτάζεται στον ομώνυμο λόφο Προφήτη Ηλία στις 20 Ιουλίου. Εορτάζεται στο ομώνυμο εξωκκλήσι Αγίας Παρασκευής στις 26 Ιουλίου: Εορτάζεται στο ομώνυμο εξωκκλήσι και στην κεντρική πλατεία του Καταρράκτη με τοπικό πανηγύρι Κοίμηση της Θεοτόκου στις 15 Αυγούστου: Εορτάζεται με τριήμερο παραδοσιακό πανηγύρι με αποκορύφωμα την 15η Αυγούστου (ημέρα της Παναγίας) όπου στην κεντρική πλατεία του Καταρράκτη χορεύεται από όλους ο παραδοσιακός χορός «Καγκελάρι» ή «Μπαϊραχτάρης». Πάτερ Κοσμά του Αιτωλού στις 23, 24 και 25 Αυγούστου. Εορτάζεται στη Σγάρα Αγίας Αικατερίνης στις 25 Νοεμβρίου: Εορτάζεται στο ομώνυμο μοναστήρι Αγίας Φανερωμένης (ημέρα του Αγίου Πνεύματος - κινητή εορτή). Εορτάζεται στην τοποθεσία Λιβάδια Μεταμόρφωσης Του Σωτήρος στις 6 Αυγούστου. Εορτάζεται στη Μηλέα Αγίου Νικολάου στις 6 Δεκεμβρίου. Εορτάζεται στην πάνω πλατεία του Καταρράκτη, δίπλα στην ομώνυμη εκκλησία 12 Αποστόλων στις 30 Ιουνίου. Εορτάζεται στην τοποθεσία Σκοτωμένο

Εικόνες του Καταρράκτη

Παραπομπές

Πηγές

Περιφερειακή Ενότητα Άρτας - Δήμος Αγνάντων Αρχειοθετήθηκε 2011-12-12 στο Wayback Machine. Δήμος Αγνάντων ΕΜΠ Βάση Δεδομένων - Δ.Δ. Καταρράκτου ΥΑ ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Β1/Φ33/35072/890/7-8-1995 - ΦΕΚ 769/Β/7-9-1995 (κήρυξη μνημείου Ιεράς Μονής Αγίας Αικατερίνης) Αρχειοθετήθηκε 2020-11-26 στο Wayback Machine.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Δήμος Κεντρικών Τζουμέρκων Χάρτης νομού Άρτας Αρχειοθετήθηκε 2022-04-01 στο Wayback Machine. Ορειβατικές διαδρομές Αθαμανικών (Τζουμέρκων) (στοιχεία ΕΟΤ 2001)