Το Λεβίδι είναι κωμόπολη του νομού Αρκαδίας και είναι χτισμένη στις ανατολικές πλαγιές του Μαινάλου σε υψόμετρο 860 μ. και 25 χλμ. βόρεια από την Τρίπολη, στην πρώην επαρχία Μαντινείας. Παλιότερα ήταν έδρα του Δήμου Ορχομενού, αργότερα ήταν αυτοτελής Δήμος Λεβιδίου και σήμερα υπάγεται στον Δήμο Τρίπολης. Οι κάτοικοι του Λεβιδίου ασχολούνται με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και το εμπόριο. Αλλά από τις αρχές του εικοστού αιώνα, παρατηρείται και διευρύνεται μια κοινωνική μετατόπιση προς τα στοιχεία της αστικοποίησης, γιατί υπάρχει η τάση για πανεπιστημιακές σπουδές (που ενισχύθηκε με την ίδρυση του Γυμνασίου Λεβιδίου) και αντίστοιχη επαγγελματική δραστηριότητα, αν και πολλοί Λεβιδιώτες δραστηριοποιούνται και σε άλλες πόλεις και στο εξωτερικό, όπως επαγγελματίες, δικηγόροι, γιατροί, εκπαιδευτικοί, πανεπιστημιακοί κλπ.

Η κωμόπολη

Το Λεβίδι είναι κεφαλοχώρι του νομού Αρκαδίας. Οριοθετείται από ένα ελατοδάσος, στους πρόποδες σχεδόν του Μαινάλου. Στην πλατεία βρίσκεται το άγαλμα του Αναγνώστη Στριφτόμπολα, που ήταν ανηψιός του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και έπεσε στην πρώτη μάχη του Λεβιδίου (14 Απριλίου 1821). Η πλατεία αποτελεί τόπο συνάντησης των Λεβιδιωτών, ενώ γύρω από την πλατεία βρίσκονται παντοπωλεία, ταβέρνες, καφενεία. Οι ταβέρνες ακολουθούν κυρίως την τοπική αρκαδική κουζίνα και υπάρχουν καταστήματα με τοπικά προϊόντα και γλυκά. Τα πολλά αρχοντικά του, πετρόχτιστα και καμαρωτά, μαρτυρούν τη σημασία του Λεβιδίου και την εμπορικότητά του. Εκτός από τις πανελλήνιες εθνικές εορτές, εορτάζεται στις 14 Απριλίου η μάχη του Λεβιδίου (1821). Στις 23 Αυγούστου (εορτή της Παναγίας στο εξωκκλήσι της Παναγίας) γίνονται εμπορικό πανηγύρι, συνάντηση αποδήμων Λεβιδιωτών και εορταστικές εκδηλώσεις. Στο Λεβίδι δραστηριοποιούνται ο Φιλοτεχνικός Σύλλογος, ο αθλητικός Σύλλογος «Ορχομενός» και ο χορευτικός όμιλος «Αρκαδιανή». Ο Φιλοτεχνικός Σύλλογος εκδίδει την εφημερίδα «Το Λεβίδι χθες, σήμερα αύριο». Στην Αθήνα υπάρχει ο Σύλλογος Λεβιδιωτών Αττικής «Αλέξανδρος Παπαναστασίου», ενώ Σύλλογος Λεβιδιωτών υπάρχει και στην Τρίπολη. Αλλά και σε πολλές χώρες του εξωτερικού, οι Λεβιδιώτες που ζουν εκεί έχουν δημιουργήσει Συλλόγους. Το Λεβίδι διαθέτει επίσης το «Αρκαδικό Μουσείο Τέχνης και Ιστορίας και Βιβλιοθήκη». Το μουσείο στηρίζεται στη συλλογή του συλλέκτη Γιώργου Ι. Χριστοδουλόπουλου με πάνω από 500 σχέδια και χαρακτικά σπουδαίων Ευρωπαίων και Ελλήνων δημιουργών που αφορούν την ευρύτερη περιοχή της Αρκαδίας. Η συλλογή απλώνεται σε 4 αιώνες τέχνης, από το 16ο αιώνα. Ιστορεί σε θεματικές ενότητες τους μύθους και την ουτοπία, ανιχνεύει την Αρκαδία των περιηγητών, αφιερώνει ξεχωριστό κεφάλαιο στην επανάσταση, αποδίδει φόρο τιμής στην ποιμενική ζωή και εξηγεί γιατί το δάσος και το βουνό είναι πυλώνες του αρκαδικού ύφους. Η βιβλιοθήκη του μουσείου μετράει πάνω από 1000 τίτλους και πολλοί από αυτούς είναι σπάνιοι και δυσεύρετοι. Οι εκθεσιακοί χώροι απλώνονται σε πάνω από 600 τετραγωνικά, αφιερωμένα στην Αρκαδία. Αποτελεί πόλο έλξης και συχνά κάνει περιοδικές εκθέσεις ιδιαίτερης σημασίας.

Ιστορία

Στην αρχαιότητα, κοντά στο σημείο όπου είναι χτισμένο το Λεβίδι, υπήρχε ναός της Ύμνιας Αρτέμιδας. Στα ερείπια του ναού αυτού χτίστηκε (και με υλικά του ναού) το βυζαντινό εξωκκλήσι της Παναγίας, το οποίο πιστεύεται ότι ήταν καθολικό παλιάς Μονής της Θεοτόκου. Το Λεβίδι έχει τρεις εκκλησίες, του Ιωάννου του Προδρόμου, του Αγίου Γεωργίου και των Ταξιαρχών, το παρεκκλήσιο του Αγίου Παντελεήμονος (ανήκει στον ι. Ναό του Ιωάννου του Προδρόμου), ενώ υπάρχουν και εξωκκλήσια, της Παναγίας (γιορτάζει στις 23 Αυγούστου), Αγίας Παρασκευής, Αγίου Τρύφωνος, Αναλήψεως, Αγ. Μαρίνης και Αγίας Τριάδος.

Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς δημιουργήθηκε ο πρώτος οικισμός. Σύμφωνα με μαρτυρίες, το 1700 κατοικούσαν στο Λεβίδι 300 άτομα, γεγονός που φανερώνει ότι οι συνθήκες στην περιοχή κατά την Τουρκοκρατία ήταν ευνοϊκότερες από ότι σε άλλες περιοχές της Πελοποννήσου. Είναι πιθανόν ότι το Λεβιδι υπήρχε κατά την εποχή της Φραγκοκρατίας. Άλλωστε κοντά στο χωριό Παλαιόπυργος, που είναι στους πρόποδες του όρους Αρτεμισίου (της Αρμενιάς) απέναντι από το Λεβίδι, σώζονται λείψανα μεσαιωνικού κάστρου γνωστού με το όνομα «Παλαιόπυργος/Παλιόπυργος». Το κάστρο βρισκόταν στην κορυφή του υψώματος «Μύτηκας». Ορισμένες αναμνήσεις από αυτήν την εποχή σώζονταν σε παλαιότερες εκφράσεις που χρησιμοποιούνταν στο Λεβίδι, π.χ. «θα μας κόψει τα εκρέτητα» (=decreta), δηλαδή φράγκικα επίσημα έγγραφα χορήγησης προνομίων, «φενέστρα» (=fenestra), δηλαδή παράθυρο με σιδεριά, κοπήκανε τα «καπιτάλια» (capitale το κεφάλαιο), δηλαδή σταμάτησαν τα κεφάλαια, ή «αντίο Γλαρέντζα», που ήταν ο αποχαιρετισμός των Φράγκων που έφευγαν από την πόλη Γλαρέντζα (σημαντικό κέντρο με δικαστήριο) και συνοπτικά από την Πελοπόννησο κ. ά. Λίγο μετά την έναρξη της ελληνικής επανάστασης του 1821, συγκεντρώθηκαν στο Λεβίδι στρατιωτικά σώματα με επικεφαλείς ντόπιους οπλαρχηγούς (Π.Αρβάλης, Γ. Μπηλίδας, Κωνσταντίνος Πετιμεζάς κ.α.). Ο τουρκικός στρατός προσπάθησε να διαλύσει τους επαναστάτες, αλλά αυτοί αντέταξαν σθεναρή αντίσταση και μετά τη μάχη στο Λεβίδι καταδίωξαν τους Τούρκους προς του Σίνα και τους απώθησαν προς την Τρίπολη. Στη μάχη αυτή σκοτώθηκε ο οπλαρχηγός Αναγνώστης Στριφτόμπολας, του οποίου το άγαλμα (που πιθανολογείται πως φιλοτεχνήθηκε από το γλύπτη Γ. Φυτάλη) υπάρχει στην κεντρική πλατεία του Λεβιδιού. Αυτή η μάχη στις 14 Απριλίου 1821 και η νίκη ήταν το πρώτο σημαντικό γεγονός του Αγώνα, που είχε ιδιαίτερη απήχηση στη δημοτική ποίηση (το τραγούδι του Λεβιδίου), σε ποιητές (π.χ. το ποίημα του Παν. Ιατρίδη) και σε συγγραφείς (π.χ. την αναφέρουν ο Φωτάκος στα Απομνημονεύματά του, ο ιστορικός της φιλοσοφίας Κωνσταντίνος Κούμας κ.ά.). Στις 13 Νοεμβρίου 1826 έγινε η δεύτερη μάχη του Λεβιδίου εναντίον των Τούρκων και των Αιγυπτίων και σκοτώθηκε ο Καπετάν Αλέξης Νικολάου, που σύμφωνα με σχετική απόφαση της Προσωρινής Διοίκησης ήταν αρχηγός των όπλων της επαρχίας Τριπολιτσάς. Το όνομά του αναφέρεται και στο Μητρώο Αγωνιστών (ως Αλέξιος Νικολάου ή Λεβιδιώτης), που φυλάσσεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος. Επίσης το όνομά του, αναφέρεται συχνά και στα Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας, τα οποία έχει ψηφιοποιήσει η Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων. Στο Λεβίδι λειτούργησαν ελληνικό σχολείο, σχολαρχείο και δημοτικό σχολείο, ενώ από την δεκαετία του 1930 και γυμνάσιο σε κτήριο που προοριζόταν για Γεωργική Σχολή. Δυστυχώς δεν έχει δοθεί προσοχή από τις αρμόδιες αρχές στο εγκαταλελειμμένο κτήριο του Γυμνασίου Λεβιδίου, που αποτελεί μνημείο της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής της δεκαετίας του 1930, όταν υπήρχε ειδικό πρόγραμμα κατασκευής σχολικών κτηρίων (ίσως είναι έργο του αρχιτέκτονα Παπανικολάου). Σήμερα στο Λεβιδι λειτουργούν νηπιαγωγείο, δημοτικό, γυμνάσιο και λύκειο. Από το Λεβίδι καταγόταν ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου. Μουσείο με προσωπικά αντικείμενά του στεγάζεται στο πατρικό του σπίτι, το οποίο επεκτάθηκε από την κοινότητα Λεβιδίου και το Δήμο Τρίπολης, ακολουθώντας την τοπική αρχιτεκτονική. Στην κεντρική πλατεία του χωριού υπάρχει και η προτομή του. Λίγο έξω από το χωριό βρίσκεται το κτήριο της Γεωργικής Σχολής (Παλιό Γυμνάσιο) που ιδρύθηκε από τον Παπαναστασίου κατά τη διάρκεια της θητείας του στο υπουργείο Γεωργίας (1926-1928) και λειτούργησε σαν Γυμνάσιο μέχρι το 1969.

Πληθυσμός

Το Λεβίδι γνώρισε σημαντική ακμή πληθυσμιακά την περίοδο 1861-1940 όπου διπλασιάστηκε ο πληθυσμός του. Έκτοτε έχει μειωθεί σημαντικά με επιβράδυνση τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Το Λεβίδι κατέγραψε τον μεγαλύτερο πληθυσμό του το 1940 (3.142) και τον μικρότερο το 2021 (920). Η μεγαλύτερη αύξηση του πληθυσμού έγινε το 1879 (40,4%) και η μικρότερη το 1940 (4,7%). Η μεγαλύτερη μείωση του πληθυσμού έγινε το 1971 (19,5%) και η μικρότερη το 1920 (1,7%).

Περιβάλλον

Από το κέντρο της πόλης η πλατεία έχει θέα προς το Μαίναλο, το λόφο της Ανάληψης, το Αρτεμίσιο όρος, τον Χελμό και το τεράστιο Οροπέδιο παρακάτω. Στο άλλο άκρο του οροπεδίου υπάρχουν απότομα αυξανόμενες οροσειρές. Το οροπέδιο είναι κλειστή γεωλογική λεκάνη καρστικής προέλευσης. Οι πλαγιές στο Μαίναλο είναι δασωμένες. Το τοπίο του οροπεδίου είναι χορτώδες ή αγροτικό. Λόφοι και βουνά περιβάλλουν το οροπέδιο από όλες τις πλευρές και τμήματά τους καλύπτονται από συντρίμμια βράχων και θάμνους.

Παραπομπές

Βιβλιογραφία

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, τ. 32. Φωτίου Χρυσανθοπούλου ή Φωτάκου, Απομνημονεύματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, εκδοθέντα...υπό Σταύρου Ανδροπούλου. Εν Αθήναις, Π. Δ. Σακελλάριος, 1899. Η πρώτη νικητήριος μάχη της Ελληνικής Επαναστάσεως ή ο Αναγνώστης Στριφτόμπολας. Ποίημα Π. Ε. Ιατρίδου, εκδοθέν δαπάνη Γεωργίου Α. Στριφτόμπολα. Πάτραι, εκ του τυπογραφείου Α. Σ. Αγαπητού (κατά την οδόν Μαιζώνος.) Ιωάννης Φιλήμων, Δοκίμιον ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως. Τόμος τρίτος. Αθήναι, Τύποις Π. Σούτσα και Α. Κτενά, 1860. Φωτίου Χρυσανθοπούλου ή Φωτάκου, Απομνημονεύματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως. Αθήνα, Επικαιρότητα, 2005. Ιωάννης Αθ. Λαζαρόπουλος, Λόγος πανηγυρικός εκφωνηθείς εν Λεβιδίω [επί τη εκατονταετηρίδι της Εθνικής Ανεξαρτησίας]. Αθήναι, 1930. Παναγιώτης Ν.Οικονομόπουλος, Ευλαβικό προσκύνημα στο Λεβίδι. Αθήνα, [χ.ε.], 1967. Βασίλειον της Ελλάδος. Νομαρχία Αρκαδίας. Συντονιστική Επιτροπή εορτασμού 150)ετηρίδος Ελλην. Επαναστάσεως1821. Τρίπολις, Ιστορικά στοιχεία περί του αγώνος της Εθνικής Ανεξαρτησίας κατά το 1821 εις Αρκαδίαν. Τρίπολις, Μάρτιος 1971. Παναγιώτης Σπ. Ηλιακόπουλος, Γνώσις και ευθύνη: σκέψεις και κρίσεις δια το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του Λεβιδίου Αρκαδίας. Αθήναι, [Τυπογραφείον «Ιωλκός»], 1973. Θάνος Κ. Βαγενάς, Χρονικά Λεβιδίου και Αρκαδικού Ορχομενού. Αθήναι, Έκδοσις «Αδελφότητος Λεβιδιωτών» (Αττικής), 1975. Φιλοτεχνικός Σύλλογος Λεβιδίου (εκδ.), Αναγνώστης Στριφτόμπολας. Τρίπολη(;), 1984. Παναγιώτης Κυριαζόπουλος / Κώστας Πανόπουλος, Πνευματική Αρκαδία. Τόμοι 1-2. Τρίπολη, Οδός Αρκαδίας Εκδόσεις, 2010. Δημήτρης Ζ. Ανδριόπουλος, Αρκαδία και Φιλοσοφία. Πρώτη χαρτογράφηση και σχόλια. Δεύτερη έκδοση βελτιωμένη και επαυξημένη. Αθήνα, Εκδόσεις Δ. Παπαδήμας, 2015. Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας (Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, Ευρετήρια on line). Εφημερίδα «Το Λεβίδι χθες, σήμερα, αύριο».

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Ιστοσελίδα traveltripolis, Δήμου Τρίπολης Αρχειοθετήθηκε 2015-12-20 στο Wayback Machine. https://web.archive.org/web/20050209003343/http://arcadia.ceid.upatras.gr/arkadia/places/lebidi.htm Μουσείο Αλεξάνδρου Παπαναστασίου Λεβίδι (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)