Τα Αντικύθηρα ή και Τσιριγότο (εκ του ενετικού Cerigotto ή Cecerigo), στην αρχαιότητα η Αίγιλα, ένα άγονο ελληνικό νησί μεγάλης στρατηγικής σημασίας και μικρής έκτασης (20 τ.χλμ.) στο θαλάσσιο πέρασμα ανάμεσα στα Κύθηρα και την Κρήτη. Σε αρχαίο ναυάγιο του νησιού βρέθηκε ο «Έφηβος των Αντικυθήρων» και ο παράξενος μηχανισμός των Αντικυθήρων, ένα τέχνεργο που αποτελεί έναν πολύπλοκο μηχανισμό για τη ναυσιπλοΐα, σαν αστρολάβος. Στο νησί οι ανασκαφές συνεχίζονται και διαρκώς ανευρίσκονται αρχαία και βυζαντινά ευρύματα. Αξιοσημείωτο είναι και το Κάστρο, που αποτελεί τον σημαντικότερο αρχαιολογικό χώρο του νησιού και σε αυτό σώζεται σχεδόν όλη η έκταση της οχυρωμένης πόλης της ελληνιστικής εποχής. Επίσης, τα Αντικύθηρα αποτελούν κέντρο έρευνας της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας, η οποία έχει διαθέτει εκεί σταθμό παρακολούθησης του μεταναστευτικού ρεύματος των πτηνών τα οποία μπορεί κανείς να θαυμάσει.

Πολιούχος του είναι ο Άγιος Μύρωνας, τον οποίο οι κάτοικοι εορτάζουν κάθε χρόνο στις 16 και 17 Αυγούστου. Το νησί διαθέτει ελικοδρόμιο και ενοικιαζόμενα δωμάτια και αποτελεί, παρά τις περιορισμένες υποδομές, έναν ήρεμο ιδιαίτερο προορισμό για διακοπές ή παραθερισμό με ιστορικό και φυσικό ενδιαφέρον. Σήμερα το νησί έχει περίπου 40 κατοίκους μόνιμο πληθυσμό. Έδρα και λιμάνι του είναι ο Ποταμός.

Αρχαιότητα

Το αρχαίο όνομα του νησιού ήταν Αίγιλα ή Αιγιαλία ή Αιγιάλεια. Είχε πάντα στρατηγική θέση για τη ναυσιπλοϊα κι ας αποτελεί ουσιαστικά μικρό και άγονο νησί, καθώς το βόρειο πέρασμα, ανάμεσα σε αυτό και τα Κύθηρα δεν ήταν τόσο ασφαλές όσο ο διάπλους από το νότο, δηλαδή ανάμεσα από τα Αντικύθηρα και την Κρήτη (Στενό των Αντικυθήρων). Η Αίγιλα, τα Αντικύθηρα δηλαδή, βρισκόταν ουσιαστικά στην είσοδο του Αιγαίου, ανάμεσα στην Κρήτη (από την οποία απείχε 18 ναυτικά μίλια) και την Πελοπόννησο.

Στο νησί βρέθηκε επίσης ακέφαλο άγαλμα του Απόλλωνα και ιερό του, που σημαίνει ότι οι κάτοικοι λάτρευαν τον θεό του Ήλιου. Σήμερα δεν μπορούμε να ξέρουμε ποια ήταν ακριβώς τα αρχαία λιμάνια του νησιού γιατί η στάθμη της θάλασσας άλλαξε -μεγάλος σεισμός το 365 μ.Χ. ανύψωσε το νησί περίπου 2-3 μέτρα και άλλαξε σημαντικά τη μορφή των όρμων και των λιμένων του αφού η γη "ανέβηκε" και το νερό "κατέβηκε". Ειναι όμως γνωστό ότι το νησί είχε ακμάσει περίπου το 300-400 π.Χ. και ότι οι κάτοικοί του ασχολούνταν κατά καιρούς με την πειρατεία, αφού οι Ρόδιοι εξεστράτευσαν εναντίον του αναφέροντάς τους ως "Αιγιλείς ληστές". Επισης είναι γνωστό από τον Πλούταρχο ότι εκεί σταμάτησε μετά την ήττα του ο Κλεομένης ο Γ΄ της Σπάρτης όταν ηττήθηκε και αποφάσισε να φύγει για την Αίγυπτο μετά τη μάχη της Σελλασίας το 222 π.Χ. Εκεί αναφέρεται ότι αυτοκτόνησε ο μόθακας Θηρυκίων, κηδεμονευόμενος από τον Κλεομένη αλλά και πιστός φίλος του. Ο Θηρακίων έδωσε τέλος στη ζωή του εκεί, επειδή δεν άντεξε να το σκάσει ταπεινωμένος για την Αίγυπτο. Εκείνη την εποχή οι ανασκαφές έχουν δείξει ότι το νησί είχε ήδη ένα κάστρο ή ακρόπολη που ήταν μάλλον ο χώρος στον οποίο αποσύρονταν οι πειρατές κάτοικοι του νησιού για προστασία. Το κάστρο βρίσκεται στο λόφο, πάνω από την σημερινή παραλία του Ξεροπόταμου, και σε κάποια σημεία του τα τειχη σώζονται και έχουν ύψος 4-6 μέτρων. Τον 1ο π.Χ. αιώνα τα Αντικύθηρα φαίνεται να ανήκαν στην κρητική πόλη Φαλάσαρνα, στο βορειοδυτικό ακρωτήριο της Γραμβούσας ή ότι πάντως είχαν στενές σχέσεις με αυτήν. Στο νησί έχουν βρεθεί χάλκινα νομίσματά της.

Ρωμαϊκή και Βυζαντινή περίοδος

Η Αίγιλα καταστράφηκε μαζί με τη Φαλάσαρνα όταν οι Ρωμαίοι το 69 π.Χ. αποφάσισαν να εξοντώσουν όλα τα πειρατικά, όπως εκείνοι τα έλεγαν, ορμητήρια. Τότε σκότωσαν τους κατοίκους και έκλεισαν τους λιμένες των πειρατών. Είτε λόγω των Ρωμαίων είτε λόγω γαιοτεκτονικών αλλαγών, το νησί επανεμφανίζεται κατοικημένο μετά το 4ο αιώνα μ.Χ. Στη συνέχεια με την εξάπλωση των Αράβων στη Μεσόγειο και ειδικά στην Κρήτη, επηρεάζονται και τα Αντικύθηρα. Προφανώς καταλαμβάνονται κι αυτά όπως και τα Κύθηρα. Αναφέρονται ξανά το 1204, κατά το διαμελισμό της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από τους Φράγκους και τους Ενετούς.

Βενετοκρατία και βρετανικό προτεκτοράτο

Μετά τη Δ΄ Σταυροφορία (1204) οι Ενετοί αποκτούν τον έλεγχο της Κρήτης και πολλών άλλων λιμανιών στη δυτική και νότια Ελλάδα. Τα Κύθηρα και τα Αντικύθηρα τους ενδιέφεραν λόγω της στρατηγικής τους θέσης ως είσοδος στο Αιγαίο, πάνω στο πέρασμα όλων των εμπορικών αλλά και πολεμικών πλοίων. Τα μεν Κύθηρα ονομάστηκαν τότε Τσιρίγο (παραφθορά της ονομασίας των Κυθήρων) τα δε Αντικύθηρα ονομάστηκαν με υποκοριστικό Τσιριγότο (το μικρό Τσιρίγο) και όχι «Αντιτσιρίγο» δηλαδή το νησί έναντι των Κυθήρων. Οι Τούρκοι δεν κατέλαβαν ποτέ το νησί αυτό, αφού οι Ενετοί κατάφεραν να το κρατήσουν μέχρι το 1800. Κατά την Τουρκοκρατία το ενετικό νησί χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο πολλών Πελοποννησίων και Κρητικών που ήθελαν να ξεφύγουν από την οθωμανικό ζυγό ο οποίος πλέον είχε απλωθεί και στις περιοχές τους. Όταν το 1797 ο Ναπολέοντας νίκησε τους Ενετούς, ανέτρεψε την κυβέρνησή τους, επέβαλε δημοκρατικές διαδικασίες εκλογής και κατέλυσε το κράτος τους, το Τσιρίγο βρέθηκε ουσιαστικά ανεξάρτητο. Το 1815 όμως πέρασε στα χέρια των Άγγλων ακολουθώντας τη μοίρα των Επτανήσων, παρότι τόσο μακριά από αυτά. Οι Άγγλοι κάνουν τότε τα Αντικύθηρα τόπο εξορίας και στέλνουν εκεί πολλούς ριζοσπάστες της Επτανήσου, όπως τον Σταματέλο Πυλαρινό, τον Φραγκίσκο Δομενεγίνη, τον Δημήτρη Καλλίνικο, τον Σταματέλο Βούρτση και άλλους. Τα Αντικύθηρα ενώνονται με την Ελλάδα μαζί με τα υπόλοιπα Επτάνησα το 1864 και αποτελούν έκτοτε και για μισό περίπου αιώνα το νοτιότερο άκρο της χώρας, αφού η Κρήτη παρέμενε ακόμα σε τουρκικά χέρια. Κατά το διάστημα αυτό το νησί αποτέλεσε συχνά καταφύγιο για Κρήτες επαναστάτες, είτε προσωρινά είτε ως ενδιάμεσος σταθμός για την εγκατάστασή τους στην ελεύθερη Ελλάδα.

Νεότερα χρόνια

Κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο το νησί βρέθηκε αρχικά υπό ιταλική και στη συνέχεια υπό γερμανική κατοχή. Το 1943 οι Γερμανοί εκτόπισαν όλους τους κατοίκους του νησιού στην Κρήτη καθώς ήθελαν τον απόλυτο έλεγχο της θάλασσας στην περιοχή ώστε να αποκόψουν Άγγλους και Έλληνες αντιστασιακούς. Μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο και έως το 1964 το νησί έγινε πάλι τόπος εξορίας-αυτή τη φορά, αριστερών. Διοικητικά στις αρχές του 20ού αιώνα υπαγόταν στην Επαρχία Κυθήρων η οποία τότε με τη σειρά της υπαγόταν στον τότε Νομό Αργολίδας και Κορινθίας. Εκείνη την εποχή τα Αντικύθηρα ήταν κοινότητα με 334 κατοίκους και είχε τους οικισμούς/συνοικισμούς Ποταμό, Άγιο Γεώργιο, Αλληζιζγιαννά, Άσπρο Λάκκο, Βλυχάδια, Γαλανιανά, Ζαμπετιανά, Καμαρέλλαις (όπως τις ονόμαζαν τότε), Καντιλιανά, Κάστρον, Μπατουδιανά, Παπαδιανά, Πατεριανά, Πηλιανά, Σκαριανά, Τσικαλαργιανά και Χαρχαλιανά.

Σήμερα

Τα Αντικύθηρα διοικητικά ανήκουν, όπως και τα Κύθηρα, στην Περιφερειακή Ενότητα Νήσων της Περιφέρειας Αττικής ενώ παλαιότερα στη Νομαρχία Πειραιά. Οι περισσότεροι ντόπιοι μετανάστευσαν στο εξωτερικό. Στο νησί ως μόνιμοι κάτοικοι αναφέρονται μόλις 44 άτομα τα οποία ωστόσο αυξάνονται σημαντικά το καλοκαίρι και με τον τουρισμό (Απογραφή του 2001). Τα τελευταία χρόνια, στην Κοινότητα των Αντικυθήρων, γίνεται τους καλοκαιρινούς μήνες μεγάλη προσπάθεια για τη διάσωση των αρχαιολογικών μνημείων του νησιού. Πολυμελής αρχαιολογική αποστολή του Υπουργείου Πολιτισμού (ΚΣΤ' Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων) πραγματοποιεί ανασκαφές, ενώ παράλληλα ξεναγεί τους επισκέπτες του νησιού στον αρχαιολογικό χώρο. Επίσης, η Κοινότητα των Αντικυθήρων προωθεί και στηρίζει την ορνιθολογία. Στο νησί υπό την καθοδήγηση της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας, γίνεται η μελέτη περίπου 250 ειδών πουλιών που έχουν καταγραφεί στα Αντικύθηρα και στις γύρω νησίδες.

Σημειώσεις

Λεπτομερείς ναυτιλιακές πληροφορίες για τα Αντικύθηρα παρέχει ο Ελληνικός Πλοηγός, 2ος τόμος της Υδρογραφικής Υπηρεσίας του Πολεμικού Ναυτικού και ιδιαίτερα ο χάρτης ελληνικής έκδοσης: ΧΕΕ-222/23, που αποτελεί τον λιμενοδείκτη του όρμου Ποταμού όπου και ο ομώνυμος λιμένας της νήσου.

Παραπομπές

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Κοινότητα Αντικυθήρων faroi.com: Ο πέτρινος παραδοσιακός φάρος στο Ακρωτήριο Απολυτάρες Αντικυθήρων Αρχειοθετήθηκε 2013-05-14 στο Wayback Machine. Χάρτης με τα κυριότερα αξιοθέατα του νησιού Αντικύθηρα