Το Μεσολόγγι είναι πρωτεύουσα της Περιφερειακής Ενότητας Αιτωλοακαρνανίας και αποτελεί έδρα του Δήμου Ιεράς Πόλεως Μεσολογγίου. Η πόλη είναι κτισμένη στον προσχωσιγενή βραχίονα, που σχηματίζεται ανάμεσα στην ομώνυμη λιμνοθάλασσα και στη λιμνοθάλασσα της Κλείσοβας, βρίσκεται 247 χλμ. δυτικά της Αθήνας και σε απόσταση περίπου 37 χλμ. νοτιότερα του Αγρινίου και 34 χλμ. δυτικότερα του Αντιρρίου. Αρκετές ιστορικές πηγές αναφέρουν πως το όνομα «Μεσολόγγι» προέρχεται από την ένωση των δύο ιταλικών λέξεων, «ΜΕΖΖΟ/MESSO» και «LAGHI», το οποίο σημαίνει «ένα μέρος εν μέσω λιμνών» ή «ένα μέρος που περιβάλλεται από λίμνες».

Ο πληθυσμός του Καλλικρατικού δήμου, σύμφωνα με τα οριστικά αποτελέσματα της Απογραφής του 2021, ανέρχεται σε 32.048 κατοίκους, ενώ της πόλης σε 13.965 μόνιμους κατοίκους.

Ειδική αναφορά

Το Μεσολόγγι, η Ιερά πόλις όπως έχει αποκληθεί, έχει ταυτιστεί περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ελληνική πόλη με τον Αγώνα του 1821. Η πύλη της Εξόδου, ο χωματένιος φράχτης, ο Κήπος των Ηρώων με τον τύμβο, όπου έχουν ταφεί οστά αγωνιστών, ανδριάντες και προτομές αγωνιστών και φιλελλήνων, όπως του Μάρκου Μπότσαρη, του Κυριάκου Μαυρομιχάλη και του Λόρδου Βύρωνα αποτελούν ορισμένα μόνο από τα τεκμήρια του ρόλου, που διαδραμάτισε η πόλη στον αγώνα της ανεξαρτησίας. Η Δημοτική Πινακοθήκη, η οποία στεγάζεται στο Δημαρχείο, φιλοξενεί μόνιμα συλλογή πινάκων Ελλήνων και ξένων ζωγράφων του 19ου και 20ου αι., λιθογραφίες και διάφορα αντικείμενα σχετιζόμενα με το 1821: φύλλα των Ελληνικών Χρονικών του Μάγερ, αντικείμενα του Βύρωνα, ο οποίος πέθανε στο Μεσολόγγι κ.ά.

Συγκοινωνία

Ο αυτοκινητόδρομος 5 (Ιόνια Οδός) διέρχεται βόρεια του Μεσολογγίου. Η πόλη είχε σιδηροδρομικό σταθμό στη γραμμή του ΟΣΕ από το Κρυονέρι έως το Αγρίνιο, αλλά αυτό εγκαταλείφθηκε από τη δεκαετία του 1970. Τα ΚΤΕΛ Αιτωλοακαρνανίας έχουν γραμμές προς τις γύρω πόλεις και τα χωριά, αλλά και μεγάλα αστικά κέντρα (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, κλπ). Το πιο κοντινό αεροδρόμιο είναι ο Κρατικός Αερολιμένας Ακτίου.

Ιστορία

Στα βορειοδυτικά του Μεσολογγίου υπάρχουν τα ερείπια της Πλευρώνας («Ασφακοβούνι»), μίας πόλης η οποία αναφέρεται στα έργα του Ομήρου. Συμμετείχε στον Τρωικό πόλεμο και καταστράφηκε από τον Δημήτριο τον Αιτωλικό. Η νέα πόλη, η οποία χτίστηκε στα ερείπια της παλιάς, ήταν μία από τις πιο σημαντικές της Αιτωλίας και είχε 30 πύργους και 7 πύλες. Τα ερείπια ενός αρχαίου θεάτρου ακόμη υπάρχουν. Το όνομα Μεσολόγγι πρωτοαναφέρθηκε από τον Βενετό Παρούτα (ιταλικά. Paruta), ο οποίος περιέγραφε τη ναυμαχία του Λεπάντο κοντά στη Ναύπακτο. Αρκετές ιστορικές πηγές αναφέρουν πως το όνομα Μεσολόγγι προέρχεται από την ένωση των δύο ιταλικών λέξεων, Μezzo/messo και langi, το οποίο σημαίνει «ένα μέρος εν μέσω λιμνών» ή «ένα μέρος που περιβάλλεται από λίμνες». Από τον συνοικισμό των ψαράδων, που διέμειναν εκεί, σχηματίστηκε ένα μικρό ναυτικό κέντρο, το οποίο μέσα σε λίγες δεκαετίες εξελίχθηκε σε σημαντικό εμπορικό λιμάνι. Το 1726 ιδρύθηκε στο Μεσολόγγι το υποπροξενείο της Βενετίας με πρώτο πρόξενο τον Νάξιο Σπυρίδωνα Μπαρότση.

Με την έκρηξη της επανάστασης του 1770 (Ορλωφικά), συγκροτήθηκε στο Μεσολόγγι προσωρινή επαναστατική κυβέρνηση υπό την αρχηγία του Παναγιώτη Παλαμά. Οι συνέπειες αυτής της ενέργειας ήταν δραματικές, αφού τον Απρίλιο του ιδίου έτους ο στόλος του Μεσολογγίου καταστράφηκε, η πόλη πυρπολήθηκε και οι Μεσολογγίτες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους και να καταφύγουν στα Επτάνησα. Μετά τη λήξη των εχθροπραξιών, οι κάτοικοι επέστρεψαν, ανοικοδόμησαν την πόλη τους και επανίδρυσαν τον στόλο τους, ο οποίος δοκιμάστηκε ακόμη μία φορά στα χρόνια του Αλή πασά. Το Μεσολόγγι επαναστάτησε ξανά στις 20 Μαΐου του 1821 και ήταν μία από τις κύριες Ελληνικές δυνάμεις στον απελευθερωτικό αγώνα. Οι κάτοικοι αντιστάθηκαν στις επιθέσεις της Οθωμανικής αυτοκρατορίας το 1822 (Πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου) και το 1823 (Δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου). Η τρίτη επίθεση ξεκίνησε στις 15 Απριλίου του 1825 από τον Κιουταχή, του οποίου ο στρατός αριθμούσε 30.000 άντρες και αργότερα ενισχύθηκε με άλλους 10.000, οι οποίοι καθοδηγούνταν από τον Ιμπραήμ. Μεταξύ του οθωμανικού στρατού υπήρχαν και 3.000 Μιρδίτες, δηλαδή καθολικοί από τη Βόρεια Αλβανία (αναφερόμενοι στα σχετικά δημοτικά ως "Λατίνοι"), και 700 Ρώσοι Κοζάκοι του Ντον Γεγονότα μετά την πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου: Η Μάχη της Κορομηλιάς (Ιανουάριος 1823).

Η Έξοδος του Μεσολογγίου

Μετά την κυρίευση της νησίδας Βασιλάδι, οι κάτοικοι του οποίου κατέφυγαν στο Μεσολόγγι επιτείνοντας με τη μετακίνησή τους το επισιτιστικό πρόβλημα της πόλης ο Ιμπραήμ επεδίωξε να εξαντλήσει τους πολιορκημένους με αποκοπή όλων των οδών επικοινωνίας και εφοδιασμού. Ο Μιαούλης δεν κατάφερε παρά τις προσπάθειες του αυτή τη φορά να λύσει τον αποκλεισμό και να ανεφοδιάσει το Μεσολόγγι με τρόφιμα και όπλα. Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, αν και ανέλαβε να επιτεθεί από τις πλαγιές του Ζυγού, ελπίζοντας να δημιουργήσει αντιπερισπασμό στους πολιορκητές, τελικά δεν κατόρθωσε να υλοποιήσει την υπόσχεσή του, αφού ο Ιμπραήμ είχε πληροφορηθεί τα σχέδια των πολιορκημένων από αυτόμολο ξένο. Έτσι, τη νύχτα της 10ης Απριλίου 1826 οργάνωσαν τις δυνάμεις σε τρία σώματα, υπό την αρχηγία του Νότη Μπότσαρη, Δημητρίου Μακρή και Κίτσου Τζαβέλα στο μέσο του τριγώνου, που θα σχημάτιζαν αυτές οι δυνάμεις, τοποθετήθηκαν τα γυναικόπαιδα. Ο αιφνιδιασμός του Ιμπραήμ προκάλεσε μεγάλη σύγχυση στην άλλη πλευρά και ο άνισος αγώνας που επακολούθησε απέβη συντριπτικός. Η πρωτοπορία ωστόσο του σώματος της Εξόδου προχώρησε, διασχίζοντας τις τουρκικές τάξεις και φθάνοντας αποδεκατισμένo στις πλαγιές του Ζυγού και από εκεί στην Άμφισσα.

Η Έξοδος του Μεσολογγίου, αν εξαιρέσει κανείς τον αριθμό των θυμάτων της, επέδρασε θετικά στην εξέλιξη του ελληνικού απελευθερωτικού πολέμου. Στη Γαλλία, στην Ελβετία, στη Γερμανία, στην Αγγλία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες σημειώθηκαν εκδηλώσεις συμπάθειας και φιλελληνισμού. Δεν έλειψε και η έκδοση ποιημάτων, θεατρικών έργων, άρθρων, λόγων, εράνων και λοιπών διπλωματικών ενεργειών. Το Μεσολόγγι παρέμεινε υπό την τουρκική κυριαρχία για περίπου 3 χρόνια, ενώ στις 2 Μαΐου 1829 η πόλη παραδόθηκε με συνθήκη στο νέο ελληνικό κράτος.

Γεωγραφία

Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου

Η αβαθής (0,45 - 1,65 μ.) λιμνοθάλασσα της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας είναι η σημαντικότερη από αυτές που σχηματίζονται λόγω των προσχώσεων των ποταμών Ευήνου και Αχελώου. Η περιοχή φημίζεται για την πλούσια πτηνοπανίδα και ιχθυοπανίδα της. Τα ρηχά νερά της βοηθούν στην ανάπτυξη πλούσιας χλωρίδας από φύκη και θαλάσσια μακρόφυτα, που αποτελούν τροφή για δεκάδες χιλιάδες πάπιες, βουτηχτές, τσικνιάδες, κορμοράνους, γλάρους ενώ τακτική είναι η παρουσία αρπακτικών πτηνών, όπως ο ψαλιδιάρης και βασιλαετός (Aquila heliaca). Το Μεσολόγγι είναι γνωστό για τα αλιευτικά του προϊόντα, ιδιαίτερα το φημισμένο αυγοτάραχο, του κέφαλου μιας και η παρακείμενη λιμνοθάλασσα είναι ιδανικό μέρος για ιχθυοκαλλιέργειες. Η λιμνοθάλασσα με τις γραφικές «πελάδες» της -τα μικρά ξύλινα σπιτάκια πάνω σε πασσάλους, μέσα στο νερό- προστατεύεται από τη γνωστή Συνθήκη Ραμσάρ επικυρωμένη στη Ελλάδα από το 1974 και αποτελεί περιβαλλοντικό πάρκο και οικοσύστημα. Αυγοτάραχο Μεσολογγίου Το αυγοτάραχο Μεσολογγίου ή αλλιώς το ελληνικό χαβιάρι προέρχεται από τις λιμνοθάλασσες του Μεσολογγίου και του Αιτωλικού. Το αυγοτάραχο δεν είναι τίποτε άλλο από ταριχευμένα αυγά ψαριών. Το προϊόν προέρχεται από τις ωοθήκες του κέφαλου τις οποίες οι ντόπιοι επεξεργάζονται με αλάτι, κατόπιν τις υποβάλλουν σε ελαφριά ξήρανση και στη συνέχεια τις εμβαπτίζουν μέσα σε κερί για να διατηρηθούν αναλλοίωτες. Η εκλεκτή αυτή κεχριμπαρένια λιχουδιά με τη ξεχωριστή νοστιμιά και το φίνο άρωμα συγκαταλέγεται στις γκουρμέ γεύσεις και ανάμεσα στις πρώτες επιλογές της απαιτητικής γαστρονομίας. Θεωρείται πηγή σημαντικής ενέργειας και υψηλής διατροφικής αξίας, καθότι περιέχει σημαντική ποσότητα βιταμινών και ω-3 πολυακόρεστων λιπαρών. Το αυγοτάραχο Μεσολογγίου το μοναδικό αυτό αλιευτικό προϊόν έχει χαρακτηριστεί προϊόν Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ), στην Ελλάδα.

Πολιτισμός

Στην πόλη βρίσκονται, μεταξύ άλλων, η κατοικία της οικογένειας Τρικούπη, του ποιητή Κωστή Παλαμά, η Βάλβειος Βιβλιοθήκη, η οποία αποτελεί και τη δημόσια δημοτική βιβλιοθήκη της πόλης με σπάνια βιβλία και ντοκουμέντα και προσφάτως το αρχαιολογικό μουσείο ¨Ξενοκράτειο¨Επίσης υπάρχουν εκεί, το Κέντρο Λόγου και Τέχνης ¨Διέξοδος¨, ένα από τα σημαντικότερα πολιτιστικά κύτταρα όχι μόνο της πόλης, αλλά ολόκληρης της Δυτικής Ελλάδας, το οποίο ευθύνεται για τη διοργάνωση πλείστων εκδηλώσεων όπως εκθέσεων, σεμιναρίων, βιντεοπροβολών, παρουσιάσεων, επιστημονικών συνεδρίων και το Μουσείο Ιστορίας και Τέχνης στην πλατεία Μάρκου Μπότσαρη με πλούσια ενθυμήματα του Αγώνα του 1821. Τα τείχη και η πύλη της πόλης παραμένουν επιβλητικά και κανείς μπορεί να επισκεφθεί τον Κήπο των Ηρώων όπου έχουν θαφτεί πολλοί γνωστοί και άγνωστοι ήρωες που πολέμησαν στην Ηρωική Έξοδο. Οι εορτές Εξόδου λαμβάνουν χώρα κάθε χρόνο στο Μεσολόγγι προς τιμήν της Εξόδου του Μεσολογγίου. Κορυφώνονται το Σάββατο του Λαζάρου και την Κυριακή των Βαΐων, με τη μεγάλη πομπή να διασχίζει την πόλη και να καταλήγει στον Κήπο των Ηρώων. Οι συμμετέχοντες στην πομπή ντύνονται με παραδοσιακές στολές και με πένθιμο βηματισμό, συνοδεύουν την εικόνα της Εξόδου. Το βράδυ του Σαββάτου, μετά την καθιερωμένη λιτανευτική πομπή, λαμβάνει χώρα η αναπαράσταση της ανατίναξης του δημογέροντα Χρήστου Καψάλη. Είναι η πιο σημαντική τοπική εορτή την οποία τιμούν με την παρουσία τους πολλές πολιτικές προσωπικότητες, όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και άλλων χωρών. Από το Σεπτέμβρη του 2020 λειτουργεί σε πολύ κοντινή του οικισμού της Τουρλίδας (παραθαλάσσια τοποθεσία) το μοναδικό στην Ελλάδα θεματικό μουσείο άλατος, το Μουσείο Άλατος Μεσολογγίου.

Μουσείο Ιστορίας και Τέχνης Μεσολογγίου

Στις δύο αίθουσες του ισογείου φιλοξενούνται ενθυμήματα, προσωπικά αντικείμενα και ο ανδριάντας του φιλέλληνα ποιητή λόρδου Βύρωνα, καθώς και πίνακες και λιθογραφίες με θέματα από τη ζωή και τη δράση του ποιητή κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821. Εκτίθενται, επίσης, έγγραφα και αντικείμενα από την αδελφοποίηση της πόλης του Μεσολογγίου με την πόλη Γκέντλινγκ του λόρδου Βύρωνα. Το μουσείο στεγάζεται σε ένα διώροφο νεοκλασικό κτίριο που κατασκευάστηκε το 1931. Στην είσοδο του μουσείου δεσπόζουν οι προτομές των δύο από τους πέντε πρωθυπουργούς που κατάγονταν από το Μεσολόγγι, του Χαρίλαου Τρικούπη και του Επαμεινώνδα Δεληγεώργη. Στις αίθουσες του πρώτου ορόφου στεγάζεται η αποτελούμενη από περίπου 450 έργα συλλογή της πινακοθήκης ελαιογραφίες, λιθογραφίες, υδατογραφίες, χαλκογραφίες και πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Στη συλλογή της πινακοθήκης περιλαμβάνονται και έργα μεγάλης καλλιτεχνικής και ιστορικής αξίας για την πόλη του Μεσολογγίου, όπως η "Έξοδος του Μεσολογγίου" και η "Άφιξη του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι", αντίγραφα των Αγγέλου Κασόλα και Γιάννη Κασόλα, αντίστοιχα, των πρωτότυπων έργων του Θεοδώρου Βρυζάκη, "Η ανατίναξη του Χρήστου Καψάλη" και το μεγάλης αξίας έργο του Γάλλου ζωγράφου Ντε Λανσάνκ (γαλ. Emile de Lansac), με τίτλο "Η αυτοθυσία της μάνας", που απεικονίζει μία Μεσολογγίτισσα, η οποία, κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της πόλης από τους Τούρκους, έχει σκοτώσει το παιδί της που κρατά στην αγκαλιά της και ετοιμάζεται να σκοτωθεί και η ίδια. Στον ίδιο χώρο εκτίθενται, επίσης όπλα αγωνιστών του 1821, εκκλησιαστικά αντικείμενα από την ίδια περίοδο, όπως το δισκοπότηρο και ο σταυρός του αγιασμού του μητροπολίτη Ρωγών Ιωσήφ, μία σειρά μεταβυζαντινών εικόνων και έγγραφα από την αδελφοποίηση του Μεσολογγίου με την πόλη Σέφλινσντορφ, γενέτειρα του εκδότη της πρώτης εφημερίδας στην απελευθερωμένη Ελλάδα (Ελληνικά Χρονικά) του Γιόχαν Γιάκομπ Μάγερ.

Εκπαίδευση

Στο Μεσολόγγι λειτουργεί παράρτημα του Πανεπιστημίου Πατρών με τμήματα του πρώην ΤΕΙ Δυτικής Ελλάδας (πρώην ΤΕΙ Μεσολογγίου που ιδρύθηκε το 1983). Στην πόλη επίσης εδρεύουν ΙΕΚ του υπουργείου παιδείας (Δ.ΙΕΚ Μεσολογγίου) και σχολές του ΟΑΕΔ (ΕΠΑ.Σ. Μαθητείας Μεσολογγίου). Το 2018 ιδρύθηκε και λειτουργεί Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας (ΣΔΕ) (http://sde-mesol.ait.sch.gr/).

Πρόσωπα

Ρωγών Ιωσήφ (1776 - 1826), κληρικός, επίσκοπος, Φιλικός και αγωνιστής της Επανάστασης του 1821. Ιωάννης Ιάκωβος Μάγερ (1798 - 1826 ), Ελβετός φιλέλληνας και συντάκτης της εφημερίδας "Ελληνικά Χρονικά", της πρώτης έντυπης εφημερίδας του Αγώνα. Χαρίλαος Τρικούπης, Πρωθυπουργός της Ελλάδας (1832-1896) Σπυρίδων Τρικούπης, Πρωθυπουργός της Ελλάδας (1788-1873) Ζηνόβιος-Ζαφείριος Βάλβης, Πρωθυπουργός της Ελλάδας (1800-1886) Δημήτριος Βάλβης, Πρωθυπουργός της Ελλάδας (1814-1892) Επαμεινώνδας Δεληγεώργης, Πρωθυπουργός της Ελλάδας (1829-1879) Κωστής Παλαμάς, ποιητής (1859-1943) Λόρδος Βύρων, ποιητής, η καρδιά του οποίου είναι θαμμένη στην Πόλη Μιλτιάδης Μαλακάσης, ποιητής (1869-1943) Γεώργιος Δροσίνης, ποιητής/πεζογράφος (1859-1951) Δημήτριος Ζ. Κασόλας, ζωγράφος/αγιογράφος (1875-1964) Γεράσιμος Δ. Κασόλας, ζωγράφος/αγιογράφος/ποιητής/συγγραφέας/δημοσιογράφος (1902-1991) Άγγελος Δ. Κασόλας, ζωγράφος/αγιογράφος (1906-1984) Γιάννης Δ. Κασόλας, ζωγράφος/αγιογράφος (1910-1993) Θωμάς Γκόρπας, ποιητής (1935-2003) Αντώνης Τραυλαντώνης, λογοτέχνης (1867-1943) Αναστάσιος Γιανναράς, φιλόσοφος (1920-1977) Μίμης Λυμπεράκης, ποιητής (1880 – 1967) Ιωάννης Λυκούδης, δήμαρχος (1910-1980) Σπεράντζα Βρανά, ηθοποιός (1928-2009)

Πληθυσμός

Ο πληθυσμός της πόλης και του δήμου αντίστοιχα μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την Κατοχή είναι:

Αδελφοποιήσεις - Διδυμοποιήσεις

Γκέντλινγκ, Ηνωμένο Βασίλειο Schöflisdorf, Ελβετία Λόρενς, Κάνσας, Η.Π.Α. Φωξάνη, Ρουμανία Αμμόχωστος Μόρφου Τρίπολη Νάουσα Καλάβρυτα Ανατολική Μάνη (Οίτυλο) Ύδρα Σπέτσες Ψαρά Κάσος Καρπενήσι

Παραπομπές

Βιβλιογραφία

Αθ. Σπ. Κανίνιας, "Η δικαιοσύνη στο Μεσολόγγι (1821-1826)", Επετηρίς του Κέντρου Ερεύνης της Ιστορίας του Ελληνικού Δικαίου, τομ. 27-28 (1980-1981), σελ. 259-295.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Δικτυακή Πύλη Δήμου Ιεράς Πόλης Μεσολογγίου Φορέας Διαχείρισης Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου Η πολιτεία της λιμνοθάλασσας (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ) Τα μάτια μου δεν είδαν τόπον ενδοξότερον (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ) Μεσολόγγι (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ) Messolonghi by Locals