Η Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Αγίου Παντελεήμονος (Ρωσικού) στον Άθω (ρωσικά: Монастырь святого Пантелеимона на Афоне‎‎), περισσότερο ως Ρωσικό Μοναστήρι, είναι μία εκ των είκοσι μονών του Αγίου Όρους και κατατάσσεται δέκατη ένατη (19η) στην ιεραρχική τάξη των Αγιορείτικων μονών. Καθηγούμενος της Ιεράς Μονής είναι ο Αρχιμανδρίτης Ευλόγιος Παντελεημονίτης. Βρίσκεται στη δυτική πλευρά της χερσονήσου του Άθω, επί της παραλίας και απέχει 15 χλμ. από την πρωτεύουσα, τις Καρυές. Στη Μονή εκάρη μοναχός ο Άγιος Δανιήλ ο Σμυρναίος (ο μετέπειτα καλούμενος Κατουνακιώτης).

Ιστορία

Γενικά

Ιδρύθηκε στις αρχές του 11ου αι., αρχικά στη θέση Παλαιομονάστηρο. Πυρπολήθηκε τον 13ο αι. και στη συνέχεια τέθηκε υπό την προστασία των Σέρβων Βασιλέων. Τον 17ο αι. περιέπεσε σε παρακμή. Το σημερινό μοναστήρι χτίστηκε το 1765. Το οκτάτρουλο καθολικό του μοναστηριού, αφιερωμένο στον Άγιο Παντελεήμονα, χτίστηκε στα χρόνια 1812-21. Το τέμπλο είναι ρωσικής τέχνης. Η τράπεζα χτίστηκε το 1892. Σήμερα (2020), το κοινόβιο έχει 104 μοναχούς και τα εξαρτήματά της 26 μοναχούς. Σύνολο μοναχών και εξαρτηματικών, κυμαίνεται στα 130 άτομα.

Ο Πανσλαβισμός και η αποχώρηση των Ελλήνων μοναχών - δίωξη αγίου Δανιήλ Σμυρναίου

Το 1866 στη Μονή Αγίου Παντελεήμονος εκάρη μοναχός ο Άγιος Δανιήλ ο Σμυρναίος (ο μετέπειτα καλούμενος Κατουνακιώτης), απολαμβάνοντας μεγάλη αγάπη και εκτίμηση από τον τότε Έλληνα ηγούμενο της Μονής και τους άλλους, κατά πλειοψηφία Έλληνες μοναχούς. Η περίοδος όμως εκείνη χαρακτηρίζεται από τα ρωσικά σχέδια του εθνικιστικού Πανσλαβισμού. Ο Πανσλαβισμός αποτέλεσε εργαλείο του Ρωσικού επεκτατισμού στην εξωτερική πολιτική που επεκτεινόταν και στις εκκλησιαστικές δικαιοδοσίες. Απλώθηκε μάλιστα και στο Άγιο Όρος. Ειδικότερα, την περίοδο 1874-1875 οι Ρώσοι μοναχοί προσπαθούσαν να ελέγξουν τη διοίκηση της Μονής Αγίου Παντελεήμονος με αποτέλεσμα να ανακύψουν φιλονικίες και εντάσεις. Ο μοναχός Δανιήλ, την περίοδο αυτή διακονούσε ως γραμματέας και ενήργησε προς τη διατήρηση της τάξης που διασαλευόταν από τις ενέργειες των Ρώσων. Όμως εκλήθη στο Οικουμενικό Πατριαρχείο για εξηγήσεις και τιμωρήθηκε άδικα με απομάκρυνση από τη μονή. Οι ελληνικής καταγωγής μοναχοί της Μονής αποχώρησαν. Ανάμεσα σε αυτούς και ο μοναχός Δανιήλ που μετέβη αρχικά στη Μικρά Αγία Ἄννα και τελικώς εστάλη στον Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Ιωακείμ (τον μετέπειτα Οικ. Πατριάρχη) ο οποίος αναγνωρίζοντας την αδικία, του πρότεινε να μείνει σε μονή της Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης. Έτσι ο Δανιήλ επέλεξε τη Μονή Αγίας Αναστασίας Φαρμακολύτριας στα Βασιλικά Θεσσαλονίκης. Εκεί ο Δανιήλ συνεισέφερε τα μέγιστα με την εισαγωγή του αγιορείτικου τυπικού στη νηστεία και στις ακολουθίες, και κέρδισε την αγάπη όλων. Εφόσον είχε επιτευχθεί η εκρώσιση της Ιεράς Μονής Παντελεήμονος και είχε επικυρωθεί με Πατριαρχικό Σιγίλλιο η εκλογή του Ρώσου Ηγουμένου Μακαρίου, ανακλήθηκε η εξορία του Δανιήλ. Αυτό σήμαινε ότι μπορούσε να επανέλθει στο Άγιον Όρος, αλλά όχι στη Μονή Παντελεήμονος.

Η ρωσική αίρεση της ονοματοδοξίας

Κατά τον 19ο αιώνα στη Ρωσική ορθόδοξη εκκλησία εμφανίστηκε το κίνημα της ονοματοδοξίας (Имяславие, ιμγιασλάβιε). Σύμφωνα με τις δοξασίες του κινήματος αυτού το όνομα του Θεού αποτελεί ενσάρκωση του ίδιου του Θεού και δεν είναι απλώς λέξη. Οι ακόλουθοι της πίστης αυτής καταδικάστηκαν ως αιρετικοί από το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και το πατριαρχείο Μόσχας, ωστόσο η πρακτική εξαπλώθηκε και στις ρωσικές μονές του Αγίου Όρους υπό τον πρώην στρατιωτικό και ιερομόναχο Αλεξάντρ Μπουλατόβιτς της σκήτης του Αγίου Ανδρέα κοντά στη μονή Παντελεήμονα. Ως επακόλουθο, υπήρξαν βίαια επεισόδια μεταξύ των ακολούθων της δοξασίας αυτής και των υπολοίπων ορθοδόξων, με αποτέλεσμα το 1913 να υπάρξει εισβολή Ρώσων πεζοναυτών στη μονή Αγίου Παντελεήμονος συνοδεία Ρώσου επισκόπου προκειμένου να συλλάβουν τους αιρετικούς μοναχούς, προλαμβάνοντας το ελληνικό κράτος καθώς οι Ρώσοι φοβούντουσαν πως τυχόν επέμβαση του θα μπορούσε να προχωρήσει σε προσάρτηση του Αγίου Όρους στην Ελλάδα. Κατά τη σύγκρουση αυτή συνελήφθησαν 840 μοναχοί και μεταφέρθηκαν στη Ρωσία.

Κτίρια

Το μοναστήρι έχει τριάντα πέντε παρεκκλήσια. Στο μεγάλο καμπαναριό κατασκευής 1893, η μεγάλη καμπάνα έχει περιφέρεια 8,71 μ., διάμετρο 2,71 μ. και βάρος 13 τόνους. Υπάρχουν ακόμα άλλες 32 καμπάνες. Οι ακολουθίες στην εκκλησία ψάλλονται στα ελληνικά και τα ρωσικά. Στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται 1.064 χειρόγραφοι κώδικες και 25.000 τόμοι βιβλίων, ελληνικών και σλαβικών.

Παραπομπές