Η Αβία της Μεσσηνίας ένα σύνολο οικισμών (Αρχοντικό, Παλιόχωρα, Ακρογιάλι, Μεγάλη Μαντίνεια) που αποτελούν τμήμα της Μεσσηνιακής (Έξω ή Απόσκιερης) Μάνης σε κοντινή απόσταση από την πόλη της Καλαμάτας. Ως κοινότητα με το Σχέδιο Καποδίστριας εντάχθηκαν στον νεοσύστατο ομώνυμο Δήμο Αβίας, ωστόσο, με το σχέδιο Καλλικράτης, που ισχύει μέχρι σήμερα εντάχθηκαν στο Δήμο Δυτικής Μάνης, με έδρα την Καρδαμύλη. Η ιστορία της φτάνει ως την αρχαιότητα, οπότε και εμφανίζεται για πρώτη φορά σε αρχαία κείμενα ως περιοχή με το όνομα Αβία ή Ίρη. Στην σημερινή παραλία της Παλιόχωρας, σε ύψωμα, βρισκόταν το ενετικό κάστρο της Μαντίνειας. Σήμερα, η περιοχή στηρίζεται στον τουρισμό και στην παραγωγή λαδιού. Μάλιστα, στο Αρχοντικό Αβίας λειτουργεί και σχετικός Αγροτικός Ελαιουργικός Συνεταιρισμός.

Γενικές Πληροφορίες

Αβία (ή Παλιόχωρα)

Η Αβία είναι παραλιακό χωριό, με όμορφη παραλία και άπλετη θέα στο Μεσσηνιακό κόλπο και απέχει 12 χλμ. από την Καλαμάτα. Ο βασιλιάς Κρεσφόντης μετονόμασε την περιοχή σε Αβία, από το όνομα της κόρης του Ηρακλή και τροφού του Ηρακλείδη Γλήνου, της Αβίας, η οποία κατέφυγε εκεί με το βρέφος Γλήνο, διωκόμενη από τους Αχαιούς. Σύμφωνα με τον Παυσανία, είναι μια από τις επτά πόλεις που υποσχέθηκε ο Αγαμέμνονας ως προίκα στον Αχιλλέα. Στην ευρύτερη περιοχή της Αβίας βρέθηκαν πολύτιμα αρχαιολογικά ευρήματα, τα οποία μαρτυρούν προμυκηναϊκό πολιτισμό. Στην Αβία, το Υπουργείο Πολιτισμού με αποφάσεις του, έχει χαρακτηρίσει ως Ιστορικά Διατηρητέα Μνημεία τα εξής: Ιερό Ναό Αγίου Χαραλάμπους, Ιερό Ναό Ευαγγελισμού, Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου, Ιερό Ναό Αγίου Δημητρίου και το Κτίριο παλαιού ελαιοτριβείου στο Αρχοντικό Αβίας, ιδιοκτησίας Χριστόδουλου Φραγκούλη.

Μεγάλη Μαντίνεια

Είναι αμφιθεατρικά κτισμένη, με υπέροχη θέα προς το Μεσσηνιακό κόλπο. Το 1470 ο Ενετός τοποτηρητής την κατέστησε έδρα του. Το 1479 οι Ενετοί παρέδωσαν την πόλη στους Τούρκους και το 1480 απελευθερώθηκε από τον Κλαδά. Το 17ο αιώνα γνώρισε μεγάλες καταστροφές από τους Τούρκους και η περιοχή προσωρινά ερήμωσε. Νοτιοανατολικά της Μεγάλης Μαντίνειας, στη χαράδρα της Σάντοβας, υπάρχει το σπήλαιο «Καταφύγιο», με μικρό άνοιγμα στην είσοδό του, από την οποία περνάει μόλις ένα άτομο. Οι κάτοικοι της περιοχής το χρησιμοποιούσαν ως καταφύγιο στις πειρατικές και τούρκικες επιδρομές και εκεί, κατά τα Ορλωφικά, βρήκαν τραγικό θάνατο οι Μαντινειώτες από τους Τουρκαρβανίτες που τους ανακάλυψαν και τους έπνιξαν με αναμμένο θειάφι ή έσφαξαν όσους κατόρθωσαν να βγουν. Μεταξύ Μεγάλης Μαντίνειας και Αβίας σώζεται η μικρή εκκλησία των Αγίων Σαράντα και κοντά της διακρίνονται ερείπια αρχαίου ναού, πιθανόν της Αρτέμιδος. Στη Μεγάλη Μαντίνεια, το Υπουργείο Πολιτισμού με αποφάσεις του, έχει χαρακτηρίσει ως Ιστορικά Διατηρητέα Μνημεία τα εξής: Κτίριο ιδιοκτησίας Δ. Ζέρβα, Κτίριο ΠΡΙΜΑ ΑΕ (πρώην Κοζομπόλη), Κρυφό Σχολειό και τον Ιερό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου.

Ακρογιάλι

Αποτελεί νεότερο χωριό, στο οποίο οι δαντελωτές ακτές του σχηματίζουν πανέμορφες παραλίες, όπου ο επισκέπτης μπορεί να απολαύσει την καταγάλανη θάλασσα του Μεσσηνιακού κόλπου.

Ιστορία

Αρχαία χρόνια

Στην τοποθεσία που βρίσκεται σήμερα η Παλιόχωρα τοποθετείται από τους ιστορικούς και από τους αρχαιολόγους η ομηρική πόλη Ιρή, την οποία ο Όμηρος αποκαλεί «ποιήεσσα», δηλαδή πολύχλοη, κατάφυτη και εύφορη (Ιλιάδα Ι:150 και Ι:292). Ο περιηγητής Παυσανίας μας πληροφορεί ότι στους ιστορικούς χρόνους η πόλη μετονομάστηκε σε Αβία, από το όνομα της τροφού του Γλήνου, υιού του Ηρακλέους και της Διηάνειρας, η οποία κατέφυγε στην περιοχή διωκόμενη από τους Αχαιούς για να σώσει το βρέφος. Η Αβία εγκαταστάθηκε στο μέρος αυτό και ίδρυσε ναό του Ηρακλή. Μετά την κατάληψη της Πελοποννήσου από τους Δωριείς ο Κρεσφόντης έδωσε στην πόλη το όνομα Αβία. Η αρχαία πόλη της Αβίας ήκμασε για 1400 περίπου χρόνια, από τον 11ο αιώνα π.Χ. ως τον 3ο αιώνα μ.Χ. και συχνά αποτέλεσε μήλον της έριδος μεταξύ των Μεσσηνίων και των Σπαρτιατών. Το 181 π.Χ. η Αβία έγινε μέλος της Αχαϊκής Συμπολιτείας. Στην πόλη λειτουργούσε Ασκληπιείο, στα ερείπια του οποίου το 1775 οικοδομήθηκε ο σημερινός ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Μετά από την εποχή του Παυσανία η Αβία δεν αναφέρεται στις πηγές. Πιθανότατα καταστράφηκε σε κάποια από τις βαρβαρικές επιδρομές που ταλαιπώρησαν την Πελοπόννησο κατά την πρωτοβυζαντινή περίοδο.

Νεότερη περίοδος

Στις αρχές του 15ου αιώνα στη θέση της αρχαίας Αβίας βρίσκουμε χτισμένο το κάστρο της Μαντίνειας, το οποίο ανήκε στους Ενετούς και αποτελούσε έδρα ομώνυμης βαρονίας. Η Αβία είχε πια ξεχαστεί και αναφέρεται μόνο σε πτολεμαϊκούς χάρτες, οι οποίοι αποτύπωναν το αρχαίο παρελθόν της περιοχής και όχι το παρόν της. Η Μαντίνεια κάποια στιγμή εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους της λόγω των πειρατικών κινδύνων, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στο μεσόγειο χωριό Μεγάλη Μαντίνεια. Το ερειπωμένο χωριό πήρε το όνομα Παλιόχωρα. Από τα μέσα του 19ου αιώνα οι κάτοικοι της Μεγάλης Μαντίνειας άρχισαν να εγκαθίστανται και πάλι στην παραλιακή ζώνη και συγκρότησαν τους οικισμούς: Παλιόχωρα, Αρχοντικό και Κοπάνοι (το σημερινό Ακρογιάλι). Σύμφωνα με την παράδοση οι πρώτοι Μαντιναίοι, που τόλμησαν να εγκατασταθούν στην έρημη ακτή της Παλιόχωρας, ήταν ο Σταυρέας, ο Πετρουλέας και ο Κοτσωνέας. Ο Σταυρέας έκτισε το σπίτι του πάνω στο βράχο που δεσπόζει στα νότια της ακρογιαλιάς. Έτσι αφ’ ενός είχε ένα καλό παρατηρητήριο αφ’ ετέρου ήταν απρόσβλητο από τη θάλασσα. Από τη μεριά της στεριάς είχε πολεμίστρες και πυργίσκους. Σήμερα το σπίτι ανήκει στην οικογένεια Φραγκούλη. Στην ανατολική πλευρά του διακρίνεται μια πολεμίστρα και μια εικόνα σκαλισμένη στον εξωτερικό τοίχο.

Ο ναός

Ο Σταυρέας ανήγειρε και το ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου, το 1775, για να προσελκύσει οικιστές όπως αναφέρεται στην κτητορική επιγραφή του: ΕΡΗΜΩΘΕΙΣΗΣ ΕΚ ΠΕΙΡΑΤΟΦΟΒΙΑΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΑΒΙΑΣ ΟΜΗΡΙΚΗΣ ΙΡΗΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑΣ ΕΝΕΚΕΝ ΣΤΑΥΡΕΑΣ ΝΑΟΝ ΗΓΕΙΡΕΝ 1775 ΕΡΕΙΠΙΟΙΣ ΜΕΓΑΛΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΑΙ ΓΕΙΤΟΝΙΚΟΥ ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΟΥ ΣΚΟΠΟΥΝΤΟΣ ΕΛΚΥΣΗ ΑΝΟΙΚΟΔΟΜΗΣΙΝ

20ός αιώνας

Οι παράκτιοι οικισμοί πύκνωναν συνεχώς με αποτέλεσμα το 1924 η έδρα της κοινότητας Μεγάλης Μαντίνειας να μεταφερθεί στην Παλιόχωρα. Το 1926 η Παλιόχωρα μετονομάστηκε σε Αβία και η κοινότητα Μεγάλης Μαντίνειας σε κοινότητα Αβίας. Ήδη από το 1922 είχε χτιστεί σχολικό κτίριο, στη θέση του οποίου κτίστηκε νεώτερο γύρω στο 1972. Από το 1998 η Αβία αποτελεί δημοτικό διαμέρισμα του νεοϊδρυθέντος Δήμου Αβίας.

Αξιοθέατα

Ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου (1775). Εορτάζει στις 23 Αυγούστου. Ναός Αγίου Γεωργίου σε πανοραμική θέση. Φαράγγι της Σάντoβας. Παραλίες: Αρχοντικό, Κούκκινος, Λυκοτροπία, Παλιόχωρα, Πορτέλα, Πατσούρου, Πολιάνα, Ακρογιάλι, Σάντoβα.

Πηγές

Σταύρου Καπετανάκη, "Οι Μαντίνειες της Μάνης". Θεόδωρου Μπελίτσου, "Οι Μαντίνειες του 1700. Οικονομικά, *κοινωνικά, δημογραφικά και ονοματολογικά δεδομένα". Θεόδωρου Μπελίτσου, "Το Βιβλίον Γάμων της Μεγάλης Μαντίνειας Αβίας (περίοδος 1869-1891)".